İSLAM HUKUKU VE TASAVVUFTA İLMÎ BİR SINIFLANDIRMA OLARAK AVÂM-HAVÂS

Yıl 2022, , 442 - 459, 31.05.2022

Adnan Algül , Meryem Gökdere

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1071174

Öz

Avâm, havâs ve havâsu’l-havâs, genellikle İslâm âlimleri tarafından dile getirilen ve insanların bilgi ve algılama seviyelerine göre belli bir hiyerarşi ile ele alınması gerektiğini konu edinen bir sınıflandırmadır. Konu derinlemesine incelendiğinde hemen her topluluğun (özellikle de kendi uzmanlaştıkları ilimler söz konusu olduğunda) benzer sınıflandırmaları yaptığı göze çarpmaktadır. Bu açıdan bakıldığında örneğin bir cerrahın, cerrahî ilimler merkeze alındığında havâs, diğer bütün insanların da bu noktada avâm olarak nitelendirilebileceği bir gerçektir. Dolayısıyla sıradan halk ve seçkinler/uzmanlar ile ilgili yapılan tanımlamaların her toplulukta farklı bir anlam ifade ettiğini hatta bazen bir topluluk içindeki kişilerin bile birbirinden bağımsız tanımlar yaptıkları söylenebilir. Bu minvalde mevzubahis kavramların keskin bir sınırını çizmek veya efradını cami ağyarını mâni bir tanımını yapmak pek de mümkün görülmemektedir. Bu nedenle çalışmamızda ilk olarak söz konusu kavramların lügat manalarına yer verilecek sonrasında ise bu sınıflandırmanın, konuyu ilim ve mârifet açısından ele alan Tasavvuf ve konuyu taklit ve iman açısından ele alan İslâm hukuku alanlarında hangi manayı ifade edecek şekilde kullanıldığına dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

İlim, Âlim, Avâm, Havâs

ʿAWĀM-KHAWĀS AS A SCIENTIFIC CLASSIFICATION IN ISLAMIC LAW AND SUFISM

Öz

ʿAwām, khawās and khawās al-khawās is a classification that is generally expressed by Islamic scholars and that expresses people should be dealt with in a certain hierarchy according to their level of knowledge and perception. When the subject is examined in-depth, it is noteworthy that almost every community (especially when it comes to the sciences they specialize in) makes similar classifications.From this point of view, it is a fact that, for example, a surgeon can be described as khawās when surgical sciences are at the center, and all other people can be described as ʿawām at this point.Therefore, it can be said that the definitions made about ordinary people and elites/experts have a different meaning in each community, and sometimes even people in a community make independent definitions.In this context, it is not possible to draw a sharp boundary or make a perfect definition of the concepts in question.For this reason, in our study, firstly, the lexical meanings of the aforementioned concepts will be included, and then attention will be drawn to what meaning this classification is used in the fields of Sufism, which deals with the subject in terms of ʿilm and maʿrifah, and Islamic law, which deals with the subject in terms of taqlīd and īmān.

Anahtar Kelimeler

ʿilm, ʿālim, ʿawām, khawās.

Kaynakça

• Ahmed B. Hanbel. Kitâbü’z-zühd. çev. Mehmed Emin İhsanoğlu. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• Algül, Adnan. İzzüddîn b. Abdusselâm’ın İslam Hukuk Bilimindeki Yeri ve Önemi. İstanbul: Çıra Akademi Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Apaydın, Yunus. “İctihad- TDV İslâm Ansiklopedisi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2000. Erişim 18 Ekim 2021.https://islamansiklopedisi.org.tr/ictihad.
• Atar, Fahrettin. “İttibâ - TDV İslâm Ansiklopedisi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2016. Erişim 18 Ekim 2021.https://islamansiklopedisi.org.tr/ittiba.
• Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakikat Tasavvufun Teşekkül Süreci. thk. M. Cüneyt Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Bulut, Hasan. “Tasavvufî Bir Bakış Açısıyla Nefis”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11/1 (2020), 165-188.
• Büyükbaş, Nazım. “İmam Birgivî’nin İctihad ve Taklit Anlayışı”. Balıkesirli Bir İslam Âlimi: İmam Birgivî 1/ (2019), 79-98.
• Cessâs, İmam Ahmed bin Ali er-Râzî el-. el-Fusûl fi’l-Usûl. thk. Uceyl Câsim en-Nemşî. Kuveyt: Vizâretu’l- Evkâf ve Şuûni’l- İslâmiyye, 1. Basım, 1408.
• Çınar, Fatih. “Müctehidlerin Tabakaları Hakkında Bir İnceleme”. Bilimname: Düşünce Platformu 1/44 (2021), 577-609.
• Demir, Abdullah. “Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile’ye Göre Mukallidin İmanı”. Diyanet İlmi Dergi 44/2 (ts.).
• Döner, Nuran. “Mevlânâ’da Taklit: Nedenleri ve Taklitten Kurtuluş Yolları”. The Journal of Academic Social Science Studies 69 (2018), 253-268.
• Eşi̇t, Yusuf. “Fıkıh Usûlünde İcmâ Ehliyeti Tartışmaları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 19/1 (26 Haziran 2019), 168-184. https://doi.org/10.30627/cuilah.554730.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-. İlcâmu’l-avâm an ilmi’l-kelâm. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 1439.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. el-Mustasfâ fî İlmi’l-Usûl. thk. Muhammed Abdusselam Abduşşafî. Dâru’l-Kitâbu’l-İlmiyye, 1413.
• Gökdere, Meryem. Tasavvufî Tecrübede Avâm-Havâs Ayrımının Anlamı ve Önemi: Gazâlî Örneği. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2021.
• Herevî, Şeyhu’l-İslâm Abdullah el-Ensârî el-. Kitâb-u Menâzilü’s-Sâirîn. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-İlmiyye, 1408.
• Hücvirî Ali b. Osman Cüllâbî - Uludağ, Süleyman. Hakikat bilgisi = Keşfu’l-Mahcûb. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâr Sâder, 1994.
• İzmirli, Betül. “İslâm Düşünce Tarihinde Sûfȋler Hakkındaki Tasnîf Biçimlerine Yönelik Bir Değerlendirme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47 (16 Aralık 2019), 449-476. https://doi.org/10.17120/omuifd.561634.
• Karaismailoğlu, Adnan. “Mesnevî’de ‘Taklid’ ve ‘Mukallid’ Kavramları”. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi 9-10 (1995 1994), 61-68.
• Karaman, Fikret. “İbnu’l Arabi’nin Düşüncesinde Kelam İlmi, Havas ve Avam İnancı”. 217-235. Malatya, 2018.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 1985.
• Kaya, Eyyüp Said. “Taklid- TDV İslâm Ansiklopedisi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2010. Erişim 18 Ekim 2021.https://islamansiklopedisi.org.tr/taklid--fikih.
• Kelâbâzî, Ebu Bekir Muhammed b. İshak el-. et-Tearruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-İlmiyye, 1413.
• Koca, Ferhat. “Mezhep - TDV İslâm Ansiklopedisi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 2004. Erişim 26 Kasım 2021.https://islamansiklopedisi.org.tr/mezhep.
• Koçak, Muhsin vd. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 4. Basım, 2017.
• Köse, Üzeyir. “İctihadın Bölünmesi (Tecezzüü’l-İctihad)”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/25 (2015), 63-90.
• Kuşeyrî, İmâm Abdülkerîm b. Hevâzin el-. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Yusuf Ali Bedevi. Beyrut: Dâru’l-Yemâme, 1435. Mahallî, Celalüddîn Muhammed b. Ahmed el-. Şerhu’l-Varakât, 1420.
• Mekkî, Ebû Talib el-. Kûtu’l-kulûb fî muâmeleti’l-mahbûb ve vasfi tarîki’l-mürîd ilâ makâmi’t-tevhid. thk. Âsım İbrahim el-Kiyâlî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-İlmiyye, 1426.
• Mevlânâ, Celâleddîn Rûmî. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. çev. Ahmet Avni Konuk, ts.
• Nemerî, Yusuf b. Abdülber en-. Câmiu Beyâni’l-İlmi ve Fadlihi. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-İlmiyye, 1398.
• Paçacı, İbrahim. “Fıkıh Mezhepleri ve Taklid”. Dini Araştırmalar 2/4 (1999).
• Paçacı, İbrahim. “Mezhepler ve Taklit”. II. Din Şûrası Tebliğ ve Müzakereleri: (23-27 Kasım 1998) 1/ (2003), 297-317.
• Râzî, Fahreddin er-. İ’tikâdâtu firaki’l-müslimîn ve’l-müşrikîn. thk. Ali Sâmî en-Neşşâr. Beyrut: Dâru’l-Kitâbu’l-İlmiyye, 1982.
• Râzî, Muhammed b. Ömer b. el-Hasan er-. el-Mahsûl fî İlmi’l-Usûl. thk. Taha Câbir Feyyaz el-Alvânî. Riyâd: İmam Muhammed b. Suûdu’l-İslâmî Üniversitesi, 1400.
• Soğukoğlu, Fehmi. “Tasavvuf’ta Mârifetullah Düşüncesinin Hicrî V. Yüzyıla Kadar Gelişimi”. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi 6/48 (2019), 4665-4669.
• Soğukoğlu, Fehmi - Bi̇çer, Ramazan. “Hicrî V. Yüzyıla Kadar Olan Dönemde Sûfî ve Şiî Düşünce Açısından Epistemolojik İnsan Hiyerarşisinde Velî ve İmam’ın Konumu”. Kader 15/3 (31 Aralık 2017), 615 642.https://doi.org/10.18317/kaderdergi.353986.
• Şafak, Ali. “İslâm Hukukunda Kaynaklar-İctihad-Müctehid-Mezheb- Taklid ve Telfik Meseleleri Üzerine Bir Araştırma”. Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi 3 (ts.), 1979.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali eş-. el-Bedru’t-tâli’ bi-mehâsini men ba’del karni’s-sâbi’. Kahire: Matbaatu’s- saâde, 1. Basım, 1348.
• Tan, Necmettin. “Kömürcünün İmanı”. Şarkiyat 10/2 (30 Mayıs 2018), 625-637. https://doi.org/10.26791/sarkiat.368403 Taşçı Yıldırım, Emine. “İslam Düşüncesinde Avâm-Havâs Ayrımı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/2 (15 Aralık 2020), 665-685.https://doi.org/10.18505/cuid.691572.
• Tirmizî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ali b. Hasan el-Hakîm et-. Hatmü’l-evliyâ. thk. Osman İsmail Yahya. Beyrut: el-Matbaatü’l-Katalûkiyye, 1965.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrâc et-. el-Lüma’. thk. Abdu’l-Halîm Mahmud - Taha Abdu’l-Bâkî Surûr. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse ve Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1380.
• Uludağ, Süleyman. “Avam - TDV İslâm Ansiklopedisi”. 1991. Erişim 13 Ekim 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/avam. Uludağ, Süleyman. “Bâtın İlmi - TDV İslâm Ansiklopedisi”. 1992. Erişim 13 Ekim 2020.https://islamansiklopedisi.org.tr/batin-ilmi.
• Uludağ, Süleyman. “Havas - TDV İslâm Ansiklopedisi”. 1997. Erişim 14 Ekim 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/havas--tasavvuf.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Ünverdi, Mustafa. “Çağdaş İslam Düşüncesinde Taklit Karşılığı -Afganî, Abduh ve Musa Carullah Örneği-”. IV. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi Tam Metin Kitabı, 619-627.
• Yeğin, Abdullah. İslamî-İlmî-Edebî- Felsefî Yeni Lûgat. İstanbul: Hizmet Vakfı Yayınları, 4. Basım, 1983.
• Yücedoğru, Tevfik. “Mukallidin İmanı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (01 Ocak 2005), 19-40.