KAHRAMANMARAŞ DEPREMİNDE UYANAN BİR AĞIT: “MARAŞ MARAŞ DA BU NASIL MARAŞ” VE SÖZLÜ TARİH

Year 2025, Volume: 8 Issue: 1, 127 - 154

Süleyman Fidan , Mahmut Güven

https://doi.org/10.51576/ymd.1614304

Abstract

ÖZ
Geleneksel müzik temsilcileri geçmişten günümüze eserleri aracılığıyla halkın sözcülüğünü yapmış, toplumsal konulara değinmişlerdir. Halkın sözcülüğünü yapan sözlü kültür temsilcilerinin bazı eserleri sözlü gelenekte kuşaklararası aktarımla yaşamaya devam etmiştir. Özellikle ağıt tarzında ürünler dinamik yapılarıyla bellekte güncellenerek varlıklarını sürdürmüşlerdir. Kahramanmaraş tarihi boyunca sosyal ve siyasî olayların neticesinde acı sahnelere şahit olmuş, salgın hastalıklarla kitlesel ölümler görmüş, aynı zamanda birçok deprem felaketi yaşamıştır. Yaşanılan olaylar binlerce insanın yaralanmasına ve ölmesine sebep olmuştur. Yöredeki farklı türküler zamanla toplumun duygularına tercüman olmuş, çeşitli değişim-dönüşüm geçirmiştir. Bunun sonucunda söz konusu olan türküler dinamik yapısını koruyarak yeni anlamlar kazanmış, yaşanılan duyguları dile getirmede vasıta olmaya devam etmiştir.
Makale kapsamında Kahramanmaraş’ta yaşanan trajik olayları anlatan, Maraş’ın geçmişini anlamak ve yorumlamak adına sözlü kültür belleğinde hâlâ yaşayan “Maraş Maraş da Bu Nasıl Maraş” adlı bir ağıt ele alınmıştır. Bu çalışmada söz konusu ağıdın yakılmasına neden olan olaylar ve bu olaylar sonucunda halkın hissettiği duygular incelenmektedir. “Maraş Maraş da Bu Nasıl Maraş”; Maraş’ta yaşayan halkın Kurtuluş Savaşı Dönemi’nde verdikleri mücadele, 1978 yılında bölgede çıkan olaylarda yaşanılanlar ve 6 Şubat 2023 tarihinde merkez üssü Kahramanmaraş olan 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki iki depremden sonra yörede yaşayan halkın yaşadığı çeşitli acılar sözlü kültür geleneğinde kendini yenileyen bir ağıt olarak yeni anlamlar kazandığı düşünülmektedir. Bu çalışmanın konusunu teşkil eden “Maraş Maraş da Bu Nasıl Maraş” türküsünün tespit edilen varyantları mukayese edilerek metnin anlamsal çözümlemesi yapılmıştır. Ayrıca yaratılışı, oluşum şartları, Kahramanmaraş’ın tarihine tanıklık eden yönleri; sözlü tarih bağlamında, sözlü kültürün dinamizmi, sözel bellekte yaşayan ürünlerin farklı olaylar karşısındaki uyanışı incelenmiştir.

Keywords

Sözlü tarih, toplumsal olaylar, geleneksel müzik, ağıt, türkü.

A LAMENT AWAKENED IN THE KAHRAMANMARAS EARTHQUAKE: “MARAŞ MARAŞ DA BU NASIL MARAŞ” AND ORAL HISTORY

Abstract

ABSTRACT
Representatives of traditional music have been the spokespersons of society from the past to the present through their works and have touched on social issues. Some of the works of the oral culture representatives who serveas spokespersons of the society have survived in the oral tradition through intergenerational transmission. Especially works in the style of lament have continued their existence by being updated in memory with their dynamic structures. Kahramanmaraş witnessed painful scenes as a result of social and political events and experienced mass deaths with epidemic diseases throughout its history, along side many earthquake disasters. The events that took place caused thousands of people to be injured and killed. Various folk songs of the region have become articulators of society's feelings over time and have undergone multiple changes and transformations. Consequently, the folk songs in question have gained new meanings by maintaining their dynamic structure and have continued to be a means of expression for the feelings experienced.
The present article delineates the lament “Maraş Maraş da Bu Nasıl Maraş”, which describes the tragic events in Kahramanmaraş and still lives in the oral culture in order to understand and evaluate the history of Maraş. The article deals with the events that led to the emergence of this particular lament and the feelings of the public due to these events. It is believed that the folk song “Maraş Maraş da Bu Nasıl Maraş” reflects upon the struggle of the people living in Maraş during the War of Independence, the events that took place in the region in 1978, and the various sufferings experienced by the people living in the region after the two earthquakes of magnitude 7.7 and 7.6, the epicenter of which was Kahramanmaraş on February 6, 2023, and has gained new meanings as a self-renewing lament in the oral cultural tradition. The identified variants of the folk song "Maraş Maraş da Bu Nasıl Maraş," which is the focus of this study, were compared in order to perform a semantic analysis of the text. In addition, the creation of the folk song, its formation conditions and aspects that witness the history of Kahramanmaraş were examined in the context of oral history, the dynamism of oral culture and the awakening of works living in verbal memory in the face of different events.

Keywords

Oral history, social events, tradinational music, lament, folk song.

References

• Aksan, D. (2016). Şiir dili ve Türk şiir dili. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aytepe, O. (2017). Milli mücadelede Kahramanmaraş’ın işgali ve kurtuluşu. Uluslararası Milli Mücadele Döneminde Maraş Sempozyumu, 3-4 Şubat 2017, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Yayınları, (s.183-188). Kahramanmaraş.
• Bali, M. (1997). Ağıtlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Başdoğan, F. (1986). Kahramanmaraş’ın kurtuluş savaşı. Kahramanmaraş 1.Kurtuluş Sempozyumu 10-11 Şubat 1986, Kahramanmaraş Belediyesi Yayınları, (s. 65-81). Kahramanmaraş.
• Başgöz, İ. (2008). Türkü. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Bayazıt, B. S. (2008). 1865-1866 Kürtdağı, Cebel-i Bereket Kozanoğluları İsyanı ve güneydeki aşiretlerin iskânları. Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Boyunduruk, A. (2023). Şair Gözükara’nın kaleminden 6 Şubat 2023’te yaşanan Kahramanmaraş Depremi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16(43), 1024-1035. http://dx.doi.org/10.12981/mahder.1331713
• Çetin, N. (2017). Şiir çözümleme yöntemi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çevik, M. (2022). Türkü çözümlemeleri-sözden icraya icradan yazıya metin olarak türkü. Ankara: Ürün Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dinçaslan, A. L. (2008). Zeytun ve çevresindeki Ermeni isyanları (1895-1921). Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Elçin, Ş. (1992). Ağıt. Türk dünyası el kitabı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ercilasun, A. B., Akkoyunlu, Z. (2014). Kaşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t- Türk, giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Ersoy R. (2009). Sözlü tarih folklor ilişkisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eyicil, A. (2009), Yakın Çağda Kahramanmaraş. Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Fidan, S. (2011), Sözlü kültür-sözlü tarih ilişkisi bağlamında Niş türküleri. Turkish Studies, 6(4), 139-148. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2807
• Fidan, S. (2017). Âşıklık geleneği ve medya endüstrisi-geleneksel müziğin medyadaki serüveni. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Fidan, S. (2018). Kına geleneği bağlamında oluşan sözlü şiir ürünlerinin işlevleri: Gaziantep örneği. Asia Minor Studies, 6(AGP Özel Sayısı), 275-293. https://doi.org/10.17067/asm.442668
• Gezer, S. (2023a). Folklor ve Sözlü Tarih - Ağıtlarda Sosyal Tarih Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Gezer, S. (2023b). Sözlü Tarih Yaklaşımının Folklor Çalışmaları İçin Önemi. Folklor Akademi Dergisi, 6(2), 955-967. https://doi.org/10.55666/folklor.1319956
• Göher Vural, F. (2011). Türk kültürünün aynası: Türküler. NWSA/e-Journal of New World Sciences Academy, 6(3), 397-411. https://doi.org/10.12739/10.12739
• Gökçe, E. (1982). Eğin türküleri. Ankara: Yaba Yayınları.
• Gökhan, İ. (2019). Kahramanmaraş Tarihi (tarih öncesi-Hititler-Asurlular-Persler Makedonyalılar-Roma-Bizans-Müslüman Araplar Selçuklular-Dulkadirliler) Cilt I-II. Niğde.
• Görkem, İ. (2001). Türk edebiyatında ağıtlar Çukurova ağıtları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Günay, N. (2021). Maraş’ta Ermeniler ve Zeytun isyanları. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Güven, M. (2013). Anadolu ağıtlarının türküleşme süreci ve üç ağıt örneği. Folklor/Edebiyat Dergisi, 75, 117- 128. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/255462
• İlbey, A. D. (2021). Maraş Maraş derler de uy amman amman. Yitiksöz, 3, 50-52.
• Kanadıkırık, İ. (2023). 100 soru ile Maraş İstiklâl Harbi. Ankara: Onikişubat Belediyesi Yayınları.
• Kaya, D. (1999). Anonim halk şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaya, D. (2014). Türk halk edebiyatı kavramları ve terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Koç, K. (2010). Kahramanmaraş’ta sosyal hayatın fiziki yapıya etkisi. Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• Kudret, C. (1980). Örneklerle edebiyat bilgileri. İstanbul: İnkılap ve Aka Basım.
• Mete, F. (2023). Sözlü kültür belleğinde Antep savunmasının türkülere yansıması. Millî Folklor, 137, 214-226. https://doi.org/10.58242/millifolklor.1091767
• Mirzaoğlu, G. (2001). Türkülerin işlevleri ve Zeybek türküleri. Türkbilig (2001)2, 76-91. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/987200
• Mirzaoğlu, G. (2015). Halk türküleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özalp, Y. (2005). Ermeni İntikam Alayı Maraş’ta (vesikalar 1919-1920). Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Belediyesi Yayınları.
• Özdal, A. (2023). 06 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremi âğıt-destanlarının işlevsel analizi. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 390-406. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1287482
• Özdemir, N. (2012). Medya, kültür ve edebiyat. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Öztürk, A. O. (2017). Türküyü okumak-türkü yazıları II. İstanbul: Hiperyayın.
• Öztürkmen, A. (2001-2002). Sözlü tarih: yeni bir disiplinin cazibesi. Toplum ve Bilim, 91, 115 121.Erişim adresi: https://www.academia.edu/20973003/Sözlü_tarih_Yeni_bir_disiplinin_cazibesi
• Propp, V. (1985). Masalın biçimbilgisi. İstanbul: Bilim-Felsefe-Sanat.
• Sipos, J. (2009). Anadolu’da Bartok’un izinde, (Çev. Deliorman S.) İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Söylemez, M. (2019). Göç Türküleri: Yunanistan Mübadilleri Örneği. İnsan ve Toplum Araştırmaları Dergisi. 8(4). 2544/2563.
• Şahin, İ., Egawa H. (2022). Destan formatında ağıtlar ve tarih. Altay toplulukları destanlar ve destan kültürü. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 192-198.
• Tahtaişleyen, N. (2013). Anadolu ağıt geleneğinin özellikleri ve kültürel süreklilikteki rolü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Müzikoloji Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• TDK. (2023). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Terzioğlu, A. (2000). Türk folkloru içinde halk oyunları oynayanların psiko-sosyal özellikleri ve oyunların şahsiyet gelişimine etkisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Yakar, S. (2014). Maraş Milli Mücadelesinde Uzunoluk ve Adil Bağdadlıoğlu. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı.
• Yıldırım, D. (2016). Türk bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Müzik Habercisi (2011) Odeon müzik arşivini kim satın aldı? (Erişim adresi: https://www.muzikhabercisi.com/7493/muzik/odeon-muzik-arsivini-kim-satin-aldi.html.), (Erişim tarihi: 30.12.2023).
• Özdenören, R. (2020). Bir ben ölmeyinen. (Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/yazarlar/rasim-ozdenoren/bir-ben-olmeyinen-2055560), (Erişim tarihi: 07.01.2024).
• Doğan, M. (2021). Maraş Maraş Derler. (Erişim adresi: https://www.tyb.org.tr/maras-maras-derler-21485yy.htm), (Erişim tarihi: 01.12.2023).
• Güzel Türküler (2018). Maraş Maraş Derler Bu Nasıl Maraş. (Erişim adresi: c), (Erişim tarihi: 28.12.2023).
• Odeon Türkiye (2015, 13 Şubat). Halk Bilgisi Derneği-Maraş Maraş. (video). Youtube. (Taş Plak Arşivi). (Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=QkHyUKu1R5o), (Erişim tarihi: 28.04.2023).
• Tatlıses, İ. (2015, 10 Aralık). Maraş Maraş. (video). Youtube. (Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=8FKkVhBGCYA), (Erişim tarihi: 28.12.2023).
• Bulut, A. (2017). Maraş Maraş Derler Bu Nasıl Maraş. (Erişim adresi: https://dersimnews.com/alevilik/2017-12-19/maras-maras-derler-bu-nasil-maras), (Erişim tarihi: 04/04/2024).