OSMANLI’NIN ‘ASRİLEŞME’ SÜRECİNDE YERLİ OPERETLER: İSTANBUL OPERET HEYETİ ÖRNEĞİ

Year 2025, Volume: 8 Issue: 3, 2099 - 2129, 30.09.2025

Dilhan Yavuz

https://doi.org/10.51576/ymd.1756194

Abstract

Bu makale, Osmanlı İmparatorluğu’nun geç döneminde modernleşme sürecinin kültürel yansımalarından biri olarak ortaya çıkan İstanbul Operet Heyeti’ni ele almaktadır. 19. yüzyılda hız kazanan modernleşme hareketi, yalnızca siyasi ve kurumsal düzeyde değil, aynı zamanda sahne sanatları ve müzik alanında da belirgin bir dönüşüm yaratmıştır. Bu dönüşüm sürecinde operet türü, hem Osmanlı-Türk müziğini hem de Batı sahneleme estetiğini birleştiren bir tür olarak dikkat çekmiştir. İstanbul Operet Heyeti, bu birlikteliğin kurumsal ve bilinçli örneklerinden biri olarak, yerli operet üretimini sahneye taşıma amacını gütmüştür. Musahipzade Celal’in metinleriyle, İsmail Hakkı Bey, Kaptanzade Ali Rıza Bey, Suphi Ezgi ve Muhlis Sabahattin gibi bestecilerin katkılarıyla oluşan repertuvar, hem geleneksel hem çağdaş anlatı unsurlarını bünyesinde barındırmaktadır. Bu makale, heyetin kuruluş süreci, ideolojik yönelimi, kurumsallaşma çabaları, müzikal yapısı, oyuncu kadrosu ve dağılma süreci üzerinden, modernleşen Osmanlı kimliğinin kültürel sahnede nasıl inşa edilmeye çalışıldığını incelemektedir. İstanbul Operet Heyeti, bu bağlamda hem bir sanatsal girişim hem de geç Osmanlı toplumunun kültürel dönüşümünü belgeleyen önemli bir örnek olarak değerlendirilmektedir. Bulgular doğrultusunda, her ne kadar kısa ömürlü bir girişim olsa da İstanbul Operet Heyeti’nin repertuvarı, müzik-sahne birlikteliğine dair özgün çözümlemeleri ve sahneye özgü terim üretimi çabaları, geç Osmanlı modernleşmesinin kültürel belleğinde dikkat çekici bir iz bıraktığı tespit edilmiştir.

Keywords

İstanbul Operet Heyeti , Osmanlı sahne sanatları , Yerli operet , Modernleşme , Türk müziği ve tiyatro

LOCAL OPERETTAS IN THE MODERNIZATION PROCESS OF THE OTTOMAN EMPIRE: THE CASE OF THE ISTANBUL OPERETTA ENSEMBLE

Abstract

ABSTRACT
This article examines the Istanbul Operetta Ensemble (İstanbul Operet Heyeti) as a cultural manifestation of the late Ottoman Empire’s modernization efforts. The Westernization movement that accelerated during the 19th century brought about not only political and institutional transformations but also significant shifts in the performing arts and musical practices. Within this context, operetta emerged as a hybrid form combining elements of Ottoman-Turkish music with Western theatrical aesthetics. The Istanbul Operetta Ensemble stands out as one of the most structured and deliberate examples of this hybridity, aiming to cultivate a native operetta tradition on the Ottoman stage. With librettos written by Musahipzade Celal and music composed by İsmail Hakkı Bey, Kaptanzade Ali Rıza Bey, Suphi Ezgi, and Muhlis Sabahattin, the ensemble’s repertoire blended classical and modern narrative motifs. This article explores the ensemble’s foundation, ideological orientation, institutional efforts, musical structure, cast of performers, and eventual dissolution to reveal how cultural identity was negotiated on stage. In this respect, the Istanbul Operetta Ensemble is interpreted not only as an artistic initiative but also as a key cultural agent in representing the complex layers of Ottoman modernization during the final decades of the empire. Based on the findings, although it was a short-lived initiative, the ensemble’s repertoire, its original interpretations of music-stage integration, and its efforts to create stage-specific terminology are observed to have left a notable trace in the cultural memory of Ottoman modernization.

Keywords

Istanbul Operetta Ensemble , Ottoman performing arts , National operetta , Modernization , Turkish music and theatre

References

• Arpad, B. (1964). Operet 8 tablo tiyatro hikayeleri. İstanbul: İzlem Yayınları.
• Arpad, B. (1964, 19 Ocak). Tiyatro hikâyeleri: Cemal Sahir. Cumhuriyet, s. 6.
• Arpad, B. (1964, 20 Ocak). Tiyatro hikâyeleri: Nuvart Suat. Cumhuriyet, s. 6.
• Arpad, B. (1964, 21 Ocak). Tiyatro hikâyeleri: İstanbul Operet Heyeti. Cumhuriyet, s. 6.
• Arpad, B. (1984). İstanbul’da operetler: 1 [Arşiv belgesi]. Taha Toros Arşivi.
• Ayvaz, H. (2020). Kulis: Bir tiyatro belleği. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BOA., TRT MD.d. 361-1 [Arşiv belgesi]. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı.
• BOA., TRT MD.d. 603-5 [Arşiv belgesi]. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı.
• Ebubekir Ratib Efendi. (1999). Ebubekir Ratib Efendi’nin Nemçe Sefaretnamesi (A. Uçman, Haz.). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB). (2022). İstanbul’un Çoksesli Batı müziği. (S. Bali, Haz.). İstanbul: İBB Yayınları.
• İstanbul Operet Hey’eti sembolünün yer aldığı plak pulu [Görsel]. (t.y.). Özel koleksiyon.
• İstanbul Operet Hey’eti toplu fotoğrafı, Elazığ [Fotoğraf]. (t.y.). Atatürk Kitaplığı, Nadir Eserler Koleksiyonu, Fotoğraf Arşivi.
• Karaboğa, K. (2011). Geçmişten günümüze İstanbul tiyatroları I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Koçu, R. E. (t.y.). Reşad Ekrem Koçu'nun İstanbul Ansiklopedisi'ndeki tiyatro maddeleri. B. Aydemir (Ed.), Türk tiyatrosunda İstanbul (ss. 818-838). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Rado, Ş. (1970). Yirmisekiz Mehmed Çelebi’nin Fransa seyahatnamesi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sevengil, R. A. (1969). Opera sanatı ile ilk temaslarımız. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sevengil, R. A. (2015). Türk tiyatrosu tarihi. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Temsil-i Musiki Rehberi’nden İstanbul Operet Heyeti sembolü örneği [Görsel]. (t.y.). Özel koleksiyon.
• Ünlü, A. (2017). Müsahipzade Celal Efendi’nin İstanbul Efendisi opereti özelinde Osmanlı’da operetin gelişimi (Yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Ünlü, C. (2004). Git zaman gel zaman. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Yavuz, D. (2024). Pitoresk şiirlerin bestekârı: Kaptanzâde Ali Rıza Bey. N. Doğrusöz Dişiaçık & M. S. Tokaç (Ed.), Cumhuriyetin 100. yılında müziğimizin yüzleri (Cilt 2, ss. 389-399). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Web Kaynakları
• Türk Sineması Araştırmaları (TSA). (t.y.). Bir zamanlar Direklerarası. (Erişim adresi: https://www.tsa.org.tr/tr/yazi/yazidetay/294/bir-zamanlar-direklerarasi), (Erişim tarihi: 27.07.2025).