TÜRK MÜZİĞİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI VE JOSEPH MARX (1932-1934)

Year 2025, Volume: 8 Issue: 3, 2209 - 2239, 30.09.2025

Ayşe Eryaman

https://doi.org/10.51576/ymd.1758667

Abstract

Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti, kültürü ulusal bilinci ve aidiyet duygusunu geliştirme aracı olarak görmüş, bu doğrultuda Mûsikî İnkılabı’na özel bir önem vermiştir. Mûsikî İnkılabı’nın temel amacı, ulusal ve çağdaş bir müzik yaratmaktır. Söz konusu amaca ulaşmak için mûsikî alanında, Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren hızla kurumsallaşmaya gidilmiştir. Bu kapsamda, 1923 yılında Dârü’l-Elhân Batı müziği bölümüyle yeniden açılmış ve bunu 1924 yılında Ankara Mûsikî Muallim Mektebi’nin açılması takip etmiştir. Ayrıca besteci ve müzik eğitimcisi yetiştirmek üzere yurt dışında öğrenim görecek gençler, Avrupa’nın başlıca şehirlerine gönderilmiş ve 1927 yılında da Dârü’l-Elhân Belediye Konservatuarı’na dönüştürülmüştür. Her ne kadar bu alanda önemli adımlar atılsa da, bilgi birikimi eksikliği nedeniyle yabancı uzmanlardan destek alma gerekliliği doğmuştur. Bu kapsamda Türkiye’ye davet edilen isimlerden biri de, Avusturyalı Besteci ve Müzik Eleştirmeni Joseph Marx olmuştur. Çalışmada, Cumhuriyet’in ilk yıllarında “asri ve millî bir mûsikî yaratmak” konusunda, Joseph Marx’ın Türkiye’deki faaliyetlerinin yeri incelenmeye ve değerlendirilmeye çalışılmıştır. Joseph Marx, bu doğrultuda çalışmalarını sürdürmek için 1932, 1933, 1934 yıllarında olmak üzere üç kez Türkiye’ye gelmiştir. Marx’ın, ulusal mûsikînin inşası noktasında son derece önemli öneriler sunduğu görülmüştür. Söz konusu amaca ulaşabilmek için, konservatuvarın, operanın, tiyatronun, orkestranın, radyonun önemine özellikle işaret etmiştir. Joseph Marx’ın önerileri doğrultusunda birçok önemli adım atılmıştır. Bu kapsamda kendisinin, Türk müzik yaşamının modernleşmesi yönünde önemli katkılar sağladığı söylenebilir.

Keywords

Joseph Marx , İstanbul Belediye Konservatuvarı , millî mûsikî , Müzik İnkılabı , müzik politikaları

THE RESTRUCTURING OF TURKISH MUSIC AND JOSEPH MARX (1932–1934)

Abstract

The newly established Republic of Türkiye regarded culture as a vital instrument for fostering national consciousness and a sense of belonging. In this context, special emphasis was placed on music reform, with the primary objective of cultivating a national and contemporary musical identity. To achieve this goal, a rapid process of institutionalization in the field of music was initiated during the early years of the Republic. Accordingly, in 1923, Darü’l-Elhan was restructured to include a Western music department, and in 1924, the Ankara Music Teachers’ School was founded. Furthermore, young individuals were sent to major European cities to receive training as composers and music educators. In 1927, Darü’l-Elhan was transformed into the Istanbul Municipal Conservatory.
Despite significant progress, the lack of expertise necessitated the involvement of foreign specialists. One of the prominent figures invited to contribute was Austrian composer and music critic Joseph Marx. This study examines and evaluates Marx’s role in the efforts to establish a modern and national music culture in Türkiye during the early Republican period. Marx visited Türkiye three times in 1932, 1933, and 1934 to support these initiatives. His recommendations played a crucial role in shaping the direction of Turkish music reform. He particularly emphasized the importance of institutions such as conservatories, opera houses, theaters, orchestras, and radio in achieving the reform’s objectives. In line with his proposals, several key steps were taken toward the development of a national music tradition. It can be concluded that Joseph Marx made meaningful contributions to the modernization of Turkish musical life.

Keywords

Joseph Marx , Istanbul Municipal Conservatory , national music , Music Revolution , music policy

References

• Akdağ, Ö. (2008). Cumhuriyet’in ilk yıllarında eğitim alanında yabancı uzman istihdamı (1923-40). Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1, 45-77
• Aksoy, B. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e musiki ve batılılaşma. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye ansiklopedisi içinde (Cilt 5, 1212-1236 ss.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Altar, C. M. (2001). Opera tarihi. C. 4. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Atatürk’ün söylev ve demeçleri (1918-1937) (1997). C. III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Bayındır Uluskan, S. (2010). Atatürk’ün sosyal ve kültürel politikaları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Bayındır Uluskan, S. (2023). Alaturka müziği yasağı öncesi Peyami Safa’nın yaptığı bir anket çalışması (7-29 Aralık 1932): Musikimiz hangi yola girmeli? Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, X/(Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı), 1-39.
• Balkılıç, Ö. (2009). Cumhuriyet, halk ve müzik- Türkiye’de müzik reformu 1922-1952. Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
• Ergün, M. (1997). Atatürk dönemi Türk eğitimi. Ankara: Ocak Yayınları.
• Falih Rıfkı. (1934, 3 Kasım). Türk musikisi. Hakimiyeti Milliye, s. 2.
• Falih Rıfkı. (1934, 12 Kasım). Türk musikisi. Hakimiyeti Milliye, s. 1 ve 2.
• Gökalp, Z. (2021). Türkçülüğün esasları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Gökyay, O. Ş. (1941). Devlet konservatuvarı tarihçesi. Ankara: Maarif Matbaası.
• Güray, C. (2018). Cumhuriyet politikalarının halk müziğine yaklaşımı: Bir toplumsal dönüşüm modeli. Fırat Kutluk (Der.), Cumhuriyet’in müzik politikaları içinde (15-45 ss.). İstanbul: h2O Kitap.
• Kolukırık, K. (2019). Türk müzik tarihinde Dârü’l-Elhân ve Dârü’l-Elhân mecmuası. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Marx, J. (Kânunusani 1933). Musiki ve musikinin kültürdeki yeri. Yeni Türk Mecmuası, Cilt 1, No: 4, s. 309- 313.
• Oransoy, G. (1983). Çok sesli musiki. Cumhuriyet dönemi Türkiye ansiklopedisi içinde (C. VI, 1517- 1530 ss.).
• Özdemir, S. (2018). Türk müziği radyo yasağı ve 1934 medyası. F. Kutluk (Der.), Cumhuriyet’in müzik politikaları içinde (165-202 ss.). İstanbul: h2O Kitap.
• Paçacı, G. (1999a). Cumhuriyet’in sesli serüveni. G. Paçacı (Ed.), Cumhuriyet’in sesleri içinde (10-29 ss.). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Paçacı, G. (1999b). İki musikinin karşılaşma süreci ve eğitim. G. Paçacı (Ed.), Cumhuriyet’in sesleri içinde (104-106. ss.). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Peyami Safa. (1932, 5 Aralık). Saz ve söz. Cumhuriyet, s. 3.
• Say, A. (1998). Türkiye’nin müzik atlası. İstanbul: Borusan Kültür ve Sanat Yayınları.
• Say, A. (2000). Müzik tarihi. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Say, A. (2005). Müzik ansiklopedisi. C. 2. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Toker, H. ve Özden E. (2013), Osmanlı Devleti’nde müzik eğitimi veren önemli kurumlar. Rast Müzikoloji Dergisi, I/(2), 107-128.
• Tongur, H. (t.y.a). Belediye Konservatuvarı’nın kuruluşu ve gelişimi. H. Tongur (Haz.), Kuruluşunun ellinci yılında İstanbul Belediye Konservatuvarı içinde (8-15 ss.). (y.y.): Orkestra Dergisi Yayınları.
• Tongur, H. (t.y.b). 1955’den buyana Belediye Konservatuvarı. H. Tongur (Haz.), Kuruluşunun ellinci yılında İstanbul Belediye Konservatuvarı içinde (24-65 ss.). (y.y.): Orkestra Dergisi Yayınları.
• Turan, Ş. (2005). Türk kültür tarihi, Türk kültüründen Türkiye kültürüne ve evrenselliğe. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Uçan, A. (2012). Aramızdan ayrılışının kırkıncı yılında Eduard Zuckmayer ve Cumhuriyet müzik eğitimi. Ankara: Müzik Eğitimi Yayınları.
• Uçan, A. (2015). Türk müzik kültürü. Ankara: Evrensel Müzik ve Yayınevi.
• Üstel, F. (1999). 1920’li ve 30’lu yıllarda “millî musiki” ve “musiki inkılâbı”. G. Paçacı (Ed.), Cumhuriyet’in sesleri içinde (40-49 ss.). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Yücel, Ü. (1983). Çağdaş düşüncenin ışığında Atatürk. İstanbul: Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
• Web Kaynakları (Erişim linki: https://cevadmemduhaltar.itu.edu.tr/marx-raporunun-ozeti.html), (Erişim tarihi: 30.11.2024).
• BCA, Fon: 180-9-0-0, Kutu: 33, Gömlek: 177, Sıra: 8, 04.08.1924.
• BCA, Fon: 180-9-0-0, Kutu: 36, Gömlek: 190, Sıra: 5, 12.09.1926.
• BCA, Fon: 180-9-0-0, Kutu: 37, Gömlek: 195, Sıra: 4, 22.06.1927.
• BCA, Fon: 180-9-0-0, Kutu: 37, Gömlek: 197, Sıra: 1, 08.10.1927.
• BCA, Fon: 180-9-0-0, Kutu: 43, Gömlek: 224, Sıra: 1, 27.01.1931.
• BCA, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 29, Gömlek: 50, Sıra: 7, 06.07.1932.
• BCA, Fon: 30-18-1-2, Kutu: 42, Gömlek: 1, Sıra: 2, 01.01.1934.
• TBMMZC, Dönem: 1, Cilt: 18, 01.03.1922.
• TBMMZC, Dönem: 4, Cilt: 25, 01.11.1934.
• Akşam, 9 Kasım 1934.
• Akşam, 29 Kasım 1934.
• Cumhuriyet, 12 Kasım 1932.
• Cumhuriyet, 14 Kasım 1932.
• Cumhuriyet, 26 Kasım 1932.
• Cumhuriyet, 5 Aralık 1932.
• Cumhuriyet, 3 Eylül 1933.
• Cumhuriyet, 12 Haziran 1934.
• Cumhuriyet, 12 Kasım 1934.
• Cumhuriyet, 19 Kasım 1934.
• Cumhuriyet, 22 Kasım 1934.
• Cumhuriyet, 28 Kasım 1934.
• Hakimiyeti Milliye, 12 Kasım 1932.
• Hakimiyeti Milliye, 29 Mayıs 1934.
• Hakimiyeti Milliye, 2 Kasım 1934.
• Hakimiyeti Milliye, 6 Kasım 1934.
• Hakimiyeti Milliye, 18 Kasım 1934.
• Kurun, 26 Kasım 1934.
• Milliyet, 28 Haziran 1933.
• Milliyet, 2 Kasım 1934.
• Milliyet, 7 Kasım 1934.
• Milliyet, 25 Kasım 1934.
• Mûsikî Mecmuası, No: 11, 1 Ocak 1949.
• Musiki Mecmuası, No: 12, 1 Şubat 1949.
• Son Posta, 1 Aralık 1932.
• Son Posta, 4 Temmuz 1933.
• Son Posta, 24 Kasım 1934.
• Vakit, 12 Kasım 1932.
• Vakit, 23 Kasım 1932.
• Vakit, 14 Haziran 1933.
• Vakit, 26 Mayıs 1934.
• Yeni Türk Mecmuası, Cilt 1, No: 4, Kânunusani 1933.