Kraliçe Arı Sendromu Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Analizi

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 95 - 110, 30.04.2025

Fulya Mısırdalı Yangil , Meltem Dil Şahin , Nuran Öztürk Başpınar

https://doi.org/10.53478/yuksekogretim.1424370

Abstract

Bu çalışmada kadınların mesleki gelişimini engelleyen ve komuta pozisyonundaki kadınlarda görülen Kraliçe Arı Sendromunu belirlemek için Grangeiro ve ark. (2022) tarafından geliştirilen Kraliçe Arı Ölçeği’nin Türkçe uyarlamasının yapılması amaçlanmaktadır. Araştırmada yükseköğretimde görev yapan 396 kadın akademisyen çalışma grubunu oluşturmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın ilk aşamasında Kraliçe Arı Ölçeği Türkçeye çevrilmiş ve dil geçerliliği sağlanmıştır. Ölçeğin dil geçerliğinin sağlanmasının ardından 7’li Likert tipi ölçek kullanılarak anket yöntemiyle ölçek 415 katılımcıya uygulanmış ve 19 anket eksik veya boş cevaplandığından araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır. Elde edilen veriler, ölçeğin yapı geçerliliğinin belirlenmesi amacıyla SPSS 18.0 ve AMOS 26.0 istatistik paket programlarında analize tabi tutularak Açımlayıcı ve Doğrulayıcı Faktör Analizi yapılmıştır. Analizler sonucunda ölçeğin güvenirlik katsayısı yüksek çıkmış ve yapı geçerliliğine de sahip olduğu tespit edilmiştir.

Keywords

Kraliçe Arı Sendromu, Kraliçe Arı Sendromu Ölçeği, Türkçe`ye Uyarlama.

The Queen Bee Syndrome Scale: Validity and Reliability Analysis

Abstract

This study aims to adapt the Queen Bee Scale, developed by Grangeiro (2022), into Turkish in order to identify Queen Bee Syndrome—an obstacle to women’s professional advancement, often observed among women in leadership positions. The study group consisted of 396 female academics working in higher education. In the first phase, the scale was translated into Turkish and its linguistic validity was confirmed. Following this, the scale was administered to 415 participants using a 7-point Likert-type format; however, 19 incomplete or blank responses were excluded from the analysis. The data were analyzed using SPSS 18.0 and AMOS 26.0 to assess the construct validity of the scale through Exploratory and Confirmatory Factor Analyses. The results indicated that the scale demonstrated high reliability and confirmed construct validity.

Keywords

Queen Bee Syndrome, Queen Bee Syndrome Scale, Turkish Adaptation

References

• Achhnani, B., & Gupta, B. (2022). Queen bee: The culprit or the victim of sexism in the organisation? Manager-The British Journal of Administrative Management, 58, 63-70.
• Adak, N. (2018). Akademide kadınlar: Yükseköğrenime giriş ve kariyerde ilerleme. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 1(1), 23-38.
• Akman, G. İ., & Akman, Y. (2016). Kraliçe arı sendromu bağlamında kadın öğretmenlerin kadın yöneticilere ilişkin görüşleri. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(3), 748-763.
• Aktaş, Z. (2020). Yükseköğretimde kadın akademik yöneticilerin karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Çalışma ve Toplum, 1(64), 269-300.
• Alhas, F. (2021). Geçmişten günümüze kadar kadın yöneticilere konulan kariyer engelleri. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 62-77.
• Alp, H. (2023). Toplumsal cinsiyet rolleri açısından siyasal hayatta kadın temsiliyeti ve 14 Mayıs 2023 milletvekili seçimleri üzerine bir değerlendirme. Anlambilim MTÜ Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 3(1), 203-211.
• Apaydın, Ç., Gökgül, M., Aydıner, A. A., & Oktay, E. (2021). The relationship between queen bee syndrome, glass ceiling and resilience: Female teachers. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 4(2), 130-153.
• Arıcı, E., Batman, O., & Gökçe, A. (2023). Kraliçe arı sendromu (KAS). In Y. Gülbahar (Ed.), Örgütsel davranış güncel konular (pp. 169-190). Özgür Yayıncılık.
• AVECR 1.0 (2023). CR ve AVE değerleri hesaplama. https://fuataydogdu.com/avecr/index.php adresinden 15 Kasım 2023 tarihinde alınmıştır.
• Aybek, B. (2023). Üniversitede çalışan kadın akademisyenlerin yaşadığı sorunlara ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Türk Dünyası Kadın Araştırmaları Dergisi, 2(1), 20-27.
• Aycan, Z. (2004). Key success factors for women in management in Turkey. Applied Psychology: An International Review, 3(53), 453-477.
• Ayoğul, H., & Baraz, A. B. (2020). Kadın çalışanların kariyer engelleri: Eskişehir’de bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 44, 13-27.
• Ayyıldız Ünnü, N. A., Baybars, M., & Kesken, J. (2014). Türkiye’de kadınların üniversiteler bağlamında yetki ve karar verme mekanizmalarına katılımı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 42, 121-134.
• Baş, M. T. (2020). Kraliçe arı sendromu ve hemşirelik mesleği. Turkish Studies, 15(1), 807-815.
• Baykal, E. (2018). Sosyal kimlik teorisi perspektifiyle kraliçe arı sendromu. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 159-175.
• Baykal, E., Soyalp, E., & Yeşil, R. (2020). Queen bee syndrome: A modern dilemma of working women and its effects on turnover intentions. In H. Dinçer & S. Yüksel (Eds.), Strategic Outlook for Innovative Work Behaviours. Contributions to Management Science (pp. 165-178). Springer.
• Bickford, N. (2011, October 11). Queen bees—an evolving species or an office myth? Financial Times. https://www.ft.com/content/9bc76152-f3f9-11e0-b221-00144feab49a
• Bozkurt, Ö., & Bozkurt, İ. (2023). Kraliçe arı sendromu. In H. Kaygın, E. Topçuoğlu, & B. Turan Torun (Eds.), Yönetim ve organizasyon sendromları 1 (pp. 5-21). Eğitim Yayınevi.
• Bural, F. (2021). Akademide kadın olmak: Kariyer deneyimleri bağlamında bir araştırma [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Alaaddin Keykubat Üniversitesi.
• Coşkun, Ö. F. (2021). Kadınların kariyer yolculuklarındaki engellere metaforik bir bakış. Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi SBE Dergisi, 11(4), 2048-2062.
• Çağlayan, K. (2015). Üniversitede kadın akademisyenlik. Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, 16, 22-24.
• Demirgöz Bal, M. (2014). Toplumsal cinsiyet eşitsizliğine genel bakış. Kashed, 1(1), 15-28.
• Ece, S. (2022). Kadın yöneticinin ataerkil iş yaşamında varlığını sürdürme çabası: Kraliçe arı sendromu. In İ. Ege (Ed.), İşletme yönetiminde güncel yaklaşım ve tartışmalar (pp. 1-18). Gazi Yayınevi.
• Esen, D. (2023). Bilim insanı olarak akademide kadın: Türkiye-İngiltere karşılaştırması. In Ç. Demir & N. Çetiner (Eds.), İş hayatında kadın çalışanlar: Türkiye-İngiltere karşılaştırması (pp. 151-177). Eğitim Yayınevi.
• Er, O., & Adıgüzel, O. (2015). Cam tavan gölgesindeki kraliçe arılar: Kadınların kariyer ilerlemelerinde karşılaştıkları engeller ve etkili liderlik. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 163-175.
• Faniko, K., Ellemers, N., Derks, B., & Cioldi, F. L. (2017). Nothing change really, why women who break through the glass ceiling end up reinforcing it. Personality and Social Psychology Bulletin, 43(5), 638-651.
• Faniko, K., Ellemers, N., & Derks, B. (2020). The queen bee phenomenon in academia 15 years after: Does it still exist, and if so, why? British Journal of Social Psychology, 60(2), 383-399. https://doi.org/10.1111/bjso.12408
• Göker, Z. G., & Polatdemir, A. (2019). Türkiye’de yükseköğretim kurumlarında toplumsal cinsiyet eşitliği mekanizmaları: Bir temel değerlendirme çalışması. SU Gender & Research Worldwide. https://research.sabanciuniv.edu/37976/2/univ_toplumsal_cinsiyet_raporu_30nisan.pdf
• Gökkaya, V. B. (2014). Cam tavan, kadın ve ekonomik şiddet. International Journal of Social Science, 26, 371-383. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2385
• Grangeiro, R. D. R., Rezende, A. T., Gomes Neto, M. B., Carneiro, J. S., & Esnard, C. (2022). Queen bee phenomenon scale: Psychometric evidence in the Brazilian context. BAR-Brazilian Administration Review, 19, e210070.
• Hoştut, S. (2020). Türkiye’de devlet üniversitelerinin yönetim kurullarında kadın temsili. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 3(2), 250-269. https://doi.org/10.33708/ktc.781912
• Hussain, M., Hassan, B., Jamal, R., Zahid, S., & Wajiha, S. S. (2022). Development and validation of queen bee syndrome perception inventory (QBSPI). Webology, 19(4), 188-205.
• Johnson, Z., & Mathur-Helm, B. (2011). Experiences with Queen Bees: A South African study exploring the reluctance of women executives to promote other women in the workplace. South African Journal of Business Management, 42(4), 47-55.
• Kara, T. D. & Kara, M. (2019, Nisan). Toplumsal cinsiyet ve Türkiye’de maden mühendisliği bölümlerinde kadın akademisyen olmak. Türkiye 26. Uluslararası Madencilik Kongresi ve Sergisi (IMCET 2019), Antalya.
• Karakuş, H. (2016). Delik boru: Türkiye’deki akademisyen kadınlar üzerine bir analiz. The Journal of Academic Social Science Studies, 53(Winter II), 533-556.
• Karakuş, H. (2014). Kraliçe arı sendromu-pembe taciz. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(1), 334-356.
• Karaman, M. (2023). Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizi: Kavramsal bir çalışma. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 9(1), 47-63. https://doi.org/10.29131/uiibd.1279602
• Kılıç, S. D. (2023). Kadın yöneticilere ilişkin kadın öğretmenlerin görüşleri: kraliçe arı sendromu kapsamında bir değerlendirme. International Academic Social Resources Journal, 8(46), 2181-2190.
• Knight, M. A. (1989). The relationship task orientation and people orientation to the queen bee syndrome in selected groups of female nurses [Doktora tezi, Adelphi University].
• Kobal, H. Y. (2021). Kraliçe arı fenomeni bağlamında özel sektörde çalışan kadınlara yönelik nitel bir araştırma. Kadem Kadın Araştırmaları Dergisi, 7(1), 53-78.
• Korkmaz, H. (2014). Yönetim kademelerinde kadına yönelik cinsiyet ayrımcılığı ve cam tavan sendromu. Akademik Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 1-14. https://doi.org/10.16992/ASOS.264
• Mavin, S. (2008). Queen bees, wannabees and afraid to bees: no more ‘best enemies’ for women in management?. British Journal of Management, 19, 75–84. https://doi.org/10.1111/j.1467-8551.2008.00573.x
• Mengi, Z. (2010). Sizin sendromunuz hangisi?. http://www.zeynepmengi.com/2010/08/sizin sendromunuz-hangisi?
• Mert, P. (2022). Özel okullarda çalışan kadın öğretmenlerin kraliçe arı sendromu ile ilgili görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1), 1091-1118. https://doi.org/10.29299/kefad.929504
• Negiz, N. & Yemen, A. (2011). Kamu örgütlerinde kadın yöneticiler: Yönetici ve çalışan açısından yönetimde kadın sorunsalı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 195-214.
• O’Connor, P. & Irvine, G. (2020). Multi-level state interventions and gender equality in higher education institutions: The Irish case. Administrative Sciences, 10(4), 1-21. https://doi.org/10.3390/admsci10040098.
• Özen Kutanis, R. & Ulu, S. (2016). İşgücü piyasalarında ayrımcılığın kaynakları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35, 359-372.
• Özülke, F. (2016). İş yaşamında kadın savaşları: Kraliçe arı sendromu. https://fusunozulke.com/kralice-ari-sendromu/
• Permatasari, D. & Suharnomo, S. (2019). Investigating the “queen bee” phenomenon in Indonesia: A case study. Diponegoro International Journal of Business, 2(1). 41-51.
• Rodriguez, J. K., & Guenther, E. A. (2022). Gendered organization theory. Oxford Research Encyclopaedias. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190224851.013.53
• Sachdeva, L. (2022). Gender realities in Indian railways. In Women, Work and Transport, 16, 123-138. Emerald Publishing Limited. https://doi.org/10.1108/S2044-994120220000016009
• Sağlamer, G., Tan, M. G., Çebi, P. D., Çağlayan, H., Gümüşoğlu, N. K., Poyraz, B. & Kahraman, S. Ö. (2018). Gendered patterns of higher education in Turkey: Advances and challenges. Women’s Studies International Forum, 66, 33-47. https://doi.org/10.1016/J.WSIF.2017.11.002
• Salazar, L. (2018). The queen bee syndrome: The need for mentorship in educational leadership. The Chronicle of Mentoring & Coaching, 2(1), 591-593.
• Sivrikaya, N. & Wolff, R. A. (2021). Kadın liderlik özelliklerinin değerlendirilmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kadın ve Aile Araştırmaları Dergisi, 1(2), 59-78.
• Srivastava, S. B. & Sherman, E. L. (2015). Agents of change or cogs in the machine? Reexamining the ınfluence of female managers on the gender wage gap. American Journal of Sociology, 120(6), 1778-1808. https://escholarship.org/uc/item/8s94154n
• Stets, J. E. & Burke, P. J. (2000). Identity theory and social identity theory. Social Psychology Quarterly, 63(3), 224-237, https://doi.org/10.2307/2695870
• Strand, P. & Ståhl, G. (2022). The female organization? A qualitative survey study on female-dominated organizations [Doktora tezi, Uppsala University].
• Şengül, H., Çinar, F. & Bulut, A. (2019). The perception of queen bee phenomenon in nurses; qualitative study in health sector. Nigerian Journal of Clinical Practice, 22(7), 906-912, July 2019. | https://doi.org/10.4103/njcp.njcp_308_18
• Terzi, G. & Deniz, L. (2022). Eğitim fakülteleri yönetiminde kadın temsilinin incelenmesi. Ege Eğitim Dergisi, 23(2), 116-132. https://doi.org/10.12984/egeefd.1063357
• Terzioğlu, A. & Aksöz, F. (2022). Çalışma hayatında cinsiyet ayrımcılığı ve Türk iş hukukunda kadınları korumaya yönelik düzenlemeler. Çalışma ve Toplum, 1(2), 267-298.
• TÜİK–Türkiye İstatistik Kurumu (2022). İstatistiklerle Kadın, TUİK Kurumsal Web Sayfası, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle-Kad%C4%B1n-2022-49668&dil=1
• TÜİK–Türkiye İstatistik Kurumu (2023). https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2023/yuksekogretimde-yeni-istatistikler.aspx
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization-International Institute for Higher Education in Latin America and the Caribbean [UNESCO-IESALC]. (2021, March 8). Women in higher education: Has the female advantage put an end to gender inequalities? https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf000037718.2
• Utma, S. (2019). Kadına yönelik cinsiyet ayrımcılığı ve cam tavan sendromu. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 11(1), 44-58.
• Üste, R. B. & Cem, S. (2023). 21. Yüzyılda dünyada kurumların yönetim kademelerindeki sorunsal: Cinsiyet ayrımcılığı. Dokuz Eylul University Journal of Graduate School of Social Sciences, 25(2), 877-901.
• Üstün, S. & Gümüşeli, A. İ. (2017). Many lives of women rectors at Turkish universities. Journal of Educationand Training Studies, 5(8), 123-131.
• Vachon, J. C. (2014). Tiaras, queen bees, imposters and the board room: lean in & women in corporate governance. Journal of Business &Technology Law, 9(2), 279-292.
• Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S. (2004). SPSS uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Detay Yayıncılık.
• Yenilmez, M. İ. (2016). Women in academia in Turkey: Challenges and opportunities. Journal of Administrative Sciences, 14(28), 289–311.
• Zhao, S., & Foo, M. D. (2016). Queen bee syndrome: The real reason women do not promote women. Center for Creative Leadership. https://doi.org/10.14746/jgp.2018.9.005
• YÖK – Yükseköğretim Kurulu. (2023). YÖK üyeleri. https://www.yok.gov.tr/kurumsal/yuksekogretim-kurulu-uyeleri
• YÖK – Yükseköğretim Kurulu. (2023). Kadın çalışmaları. https://kadincalismalari.yok.gov.tr/
• Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi. (2021). Özet öğretim elemanı sayıları raporu. https://istatistik.yok.gov.tr/