XIX. Yüzyılda Rusya’dan Osmanlı Topraklarına Göç Edenlerde Görülen Salgın Hastalıklar (Kolera) ve Alınan Önlemler

Yıl 2020, Sayı: Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 105 - 127, 15.07.2020

Uğur Bozkurt

Öz

XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’ni birçok yönden etkileyen iki önemli konu göç ve salgın hastalıklardı. Rusya’nın Kafkasya bölgesindeki siyasi emelleri Kafkas halkının Osmanlı topraklarına göçünü başlattı. Kitlesel göçlerin yoğun olduğu bu dönemde kolera başta olmak üzere, çiçek, tifo, frengi vb. salgın hastalıklar hem göçmenlerde hem de meskûn kişilerde görülmekteydi. Salgın dönemlerinde göç olayları sınırlandırılmak istense de tam olarak başarı sağlanamadı. Hastalığın yayılma hızını arttıran göç olaylarının yanı sıra sağlıksız koşullarda büyük gruplar halinde barınan göçmenler hastalığın öldürücü etkisini arttırmaktaydı. Ayrıca göçmenlerin büyük gruplar halinde hareket etmeleri onların iskân ve iaşelerini temin etme konusunda sorun çıkmasına neden olmaktaydı. Bunun yanı sıra küresel çapta devam eden salgın hastalıklar döneminde hac ziyaretinde bulunan Rusya Müslümanlarının Osmanlı topraklarına gelmeleri ve Hicaz’a kadar olan seyahatleri birçok ülkenin dikkatini çekti. Bunun için Osmanlı Devleti’nin aldığı önlemlerinin yanı sıra uluslararası sağlık konferansları düzenlendi. Salgın hastalıklara karşı yayımlanan talimatnameler ve risaleler, kurulan tahaffuzhaneler, tebhirhaneler, etüv makinaları ve Meclis-i Tahaffuz’un çalışmaları dönemin salgın hastalıklarıyla mücadelesinde önemli rol oynadı.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya’dan göçler, salgın hastalıklar, Hac ziyareti, Osmanlı, Rusya

Kaynakça

• Abbott, E. (1924). İmmigration: Select Documents and Case Records. Chicago: The University of Chicago Press.
• Behçet, M. (1247). İllet-i Cedid Risalesi, İstanbul: (Eserde yayın bilgisi bulunmamaktadır).
• C. MacNamara, F.C.U. (1876). A History of Asiatic Cholera, London: Macmillan And Co.
• Houghton, H. (1873). American Public Health Association, Publıc Health Reports and Papers. New York: The Giberside Press: Cambridge.
• McNeill-Hardy W. (1975) Plagues and Peoples. Garden City-New York: Anchor Press/Doubleday.
• Бадаев С.-Э.С. (2008). Чеченская диаспора на Среднем и Ближнем Востоке: история и современность. Нальчик: Республиканский полиграфкомбинат им. Революции.
• Волкова Н.Г. (1974). Этнический состав населения северного Кавказа в XVIII - начале XX века, Москва: Издательство Наука.
• Yıldırım, N. (2009). Salgın Afetlerinde İstanbul. Said Öztürk (Ed.), Afetlerin Gölgesinde İstanbul: Tarih Boyunca İstanbul ve Çevresini Etkileyen Afetler içinde (s. 109-184). İstanbul: İBB Yayınları.
• İpek, N. (1991). Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Armağan, L. (2000). XIII. Yüzyılda Hac Yolu Güzergâhı ve Menziller (Menâzilü’l Hacc). Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 20, 73-118.
• Başıbek, T. (2017). 19. Yüzyıl Sonunda Osmanlı İmparatorluğu’nda Muhacir Hareketliliğine Suriye Vilayetinden Bakmak. Toplumsal Tarih Dergisi, 282, 50-56.
• Doğan, F. (2013). 18 ve 19. Yüzyıllarda Şam-Medine Hac Yolu ve Güvenliği: Cerde Başbuğluğu. Tarih Okulu Dergisi, 6/XV, 127-157.
• Gümüşsoy, E. (2011). Doksanüç Muhaceretinde Gümülcine. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 317-327.
• Mithad A. (2003). Devlet-i Aliye-i Osmaniye’de Karantina Yani Usul-i Tahaffuzun Tarihçesi. Çev: Abdullah Köşe. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 5/1, 89-119.
• Sarıyıldız, G. (2001). Karantina. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, 463-465.
• Sarıyıldız, G. (1998). Osmanlılar’da Hıfzıssıhha. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 17, 319-321.
• Kara, A. (2013). XIX. Yüzyılda Çorum’da Göçmenlerin Yerleştirilmesi ve Yaşanan Sorunlar. Turkish Studies, 8 (6), 333-344.
• Yalçınkaya, M. A. (2019). Fransız Epidemiyolog Antoine Fauvel’ye Göre 1849’da Karadeniz Karantinaları. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 13 (26), 439-460.
• Yıldırım, N. (2016). İstanbul Boğazı’nda Karantina Uygulamaları. Yeni Deniz Mecmuası, 1, s. 44-61.
• Yıldırım, N. (2006). Osmanlı Coğrafyasında Karantina Uygulamalarına İsyanlar: Karantina İstemezük. Toplumsal Tarih Dergisi, 150, 18-27.
• Yılmaz, Ö. (2018). 1864 Kafkas Göçü’nde Trabzon’da Yaşanan Sorunlara Bir Örnek: Dr. Barozzi-Yaver Efendi Çatışması. KAREN Karadeniz Teknik Üniversitesi Karedeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4 (5), 1-31.
• Yılmaz, Ö. (2014). Fransız Epidemiyolog Antoıne Fauvel’in Osmanlı Devleti’ndeki Çalışmaları (1847-1867). Uluslararası Katılımlı Osmanlı Bilim ve Düşünce Tarihi Sempozyumu (8-10 Mayıs 2014) Tam Metini İçinde (s. 190-206).