Demokrat Parti Balıkesir Mebusu İbrahim Sıtkı Yırcalı’nın 27 Mayıs Sonrası Yargılanması: Anayasayı İhlal Davası

Yıl 2020, Sayı: 49, 77 - 102, 30.09.2020

Beral Alacı

Öz

1950 seçimleri ile başlayan Demokrat Parti iktidarı, on yılın ardından 27 Mayıs 1960’da yaşanan askeri darbe ile son bulmuştur. On yıllık iktidarları boyunca yaptıkları pek çok icraat, darbe sonrası kurulan Yasssıada Mahkemelerinde dava konusu olan Demokrat Partililer, muhatap oldukları suçlamalarla ilgili olarak yargılanmışlardır. Yargılanan Demokrat Partililerden biri de Balıkesirli İbrahim Sıtkı Yırcalı’dır. 1908 yılında Balıkesir’de doğan İbrahim Sıtkı Yırcalı, hukuk eğitimi almış, Maliye Müfettişliği, gazetecilik, avukatlık gibi pek çok alanda çalıştıktan sonra 1950 yılında yapılan seçimlerle Demokrat Parti saflarından milletvekili seçilerek Meclis’e girmiştir. DP’nin on yıllık iktidarı süresince üç dönem milletvekili seçilen Yırcalı, Gümrük ve Tekel, İşletmeler, İktisat ve Ticaret, Turizm, Sanayi ve Teknoloji Bakanlıkları yapmıştır. 1960 Darbesi sonrası tutuklanan Yırcalı ile ilgili Anayasayı İhlal davası başta olmak üzere birçok konuda dava açılmıştır. Yırcalı’nın yargılanma süreci, 27 Mayıs Sonrası yaşananlar ile ilgili önemli bir kesit olmakla birlikte, Yırcalı’nın siyasi hayatında da önemli bir yer tutmaktadır. Bu çalışma ile Balıkesir Mebusu İbrahim Sıtkı Yırcalı’nın Anayasayı İhlal Davası’ndaki yargılanma süreci arşiv belgeleri, araştırma eserler ve gazeteler ışığında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İbrahim Sıtkı Yırcalı, Demokrat Parti, 27 Mayıs 1960, Yassıada, Yüksek Adalet Divanı

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Demokrat Parti Meclis Grubu Müzakere Zabıtları, 3 Temmuz 1953.
• Demokrat Parti Meclis Grubu Müzakere Zabıtları, 24 Ocak 1956.
• Demokrat Parti Meclis Grubu Müzakere Zabıtları, 13 Haziran 1956.
• Resmî Gazete, TBMM Olumluk Kâğıdı-Balıkesir Milletvekili Sıtkı Yırcalı, (1950). Dönem IX.
• TBMM Tercümei Hal Varakası, (1954). Dönem X., TBMM Zabıt Cerideleri
• Yüksek Adalet Divanı Kararları Sonuç ve Uygulama Kısmı: Anayasayı İhlal Davası.
• Yüksek Adalet Divanı Kararları: Anayasayı İhlal Davası, (Esas No: 1960/1).
• Yüksek Adalet Divanı Tutanakları: Anayasayı İhlal Davası, (Esas No: 1960/1).
• Ayın Tarihi, 1950-1965 Milletvekili ve 1964 Cumhuriyet Senatosu Üye Seçimleri Sonucu. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 1966.
• Ahmad, F.-B.T. (1976). Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1945-1971). Ankara.
• Albayrak, M. (2004). Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960). Ankara: Phoenix yay. Arıkan, M. (2002) “27 Mayıs Anayasayı İhlal Davası İddianamesi Üzerine Bazı Tespit ve Düşünceler”, Türkler, C. 17, Ed: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara: Yeni Türkiye yay, 74-84.
• Aslan, Z. (2013). Osman Turan'ın Siyasetçi Kimliği ve Yassıada'da Yargılanması (1954-1961), Turkish Studies, 8/7, 17-31.
• Aslan, Z. (2015). Demokrat Parti Trabzon Milletvekili Hüseyin Pertev Sanaç (1954-1961). Karadeniz Araştırmaları, Kış, S.48, 111-123.
• Aydın, F. (2014). Demokrat Parti İktidarı Uygulamalarının Bir Taşra Kenti Basınına Yansımaları: Balıkesir Örneği (1950-1960), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Babaoğlu, R. (2017). İngiliz Belgelerinde Türkiye’nin Demokrasiye Geçiş Yılları: Demokrat Parti’nin Kuruluşu ve 1946 Seçimleri. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 371-402.
• Çakırbaş, A. (2019). Demokrat Parti İstanbul Milletvekili Aleksandros Hacopulos’un Anayasayı İhlal Davasında Yargılanması. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 9(1), 176-193.
• Eroğul, C. (1990). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi. Ankara: İmge kitabevi.
• France, P.M. (1965). Çağımızın Cumhuriyeti. Yırcalı, S. (Çev.). İstanbul: Remzi yay.
• Gevgilili, A. (1981). Yükseliş ve Düşüş. İstanbul: Altın Kitaplar yay.
• İpekçi A.- Coşar Ö.S. (1965). İhtilalin İçyüzü. C.1, İstanbul.
• Öztürk, K. (1998). Türk Parlamento Tarihi-TBMM IX. Dönem 1950-1954. VII. Cilt, Ankara.
• TBMM Albümü 1920-2010, 2.Cilt (1950-1980). (2010). Ankara. Tuna, I. (2017). Demokrat Parti Edirne Milletvekili Rükneddin Nasuhioğlu’nun Anayasayı İhlal Davasında Yargılanması: Suçlamalar ve Savunma. History Studies, 9, December, 155-166.
• Turan, Ş. (2002). Türkiye’de Cumhuriyet ve Demokrasi Kültürü. Cumhuriyet ya da Demokrasi. (Yay. Haz. Ozankaya, Ö.). Ankara: Kültür Bakanlığı yay.
• Yırcalı, S. (1959a). Kilitlenmiş Dünya. Ankara: Ajans Türk yay.
• Yırcalı, S. (1959b). Üçüncü Katın İnsanları. Ankara: Ajans Türk yay.
• Yırcalı, S. (1965). Batıya Kalkan Tren. Ankara: Yet yay.
• Yırcalı, S. (1966). Narlı Kahvede Deli Divane. Ankara: Yet yay.
• Yırcalı, S. (1985). Toprak Gemi. Ankara: Ajans Türk yay. Yüksel, E. (2016) Refik Koraltan’ın Anayasayı İhlal Davasında Yargılanması: Suçlamalar ve Savunma. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 40, 373-395.
• Balıkesir Postası, Cumhuriyet, Milliyet, Ulus, Yeni Asır