Uruğlar ve Jüzlerin Kazakistan’daki Sosyo-Politik Yapı İçindeki Rolü

Yıl 2019, Cilt: 12 Sayı: 2, 289 - 300, 29.04.2019

Turgay Düğen

https://doi.org/10.25287/ohuiibf.536595

Öz

15. yüzyıldan
itibaren Türkistan bölgesinde Türk kökenli farklı uruğların (kabilelerin) bir
araya gelmesiyle siyasi bir konfederasyon şeklinde Kazak Hanlığı kurulmuştur. Kazak
Hanlığı çatısı altında yer alan halk zaman içinde Kazak kimliği altında
birleşmiştir. Bu birleşimin üstünden yaklaşık altı yüzyıl geçmiştir ancak bugün
Kazakistan’da hâlâ bir alt kimlik olarak uruğlar varlığını devam ettirmektedir.
Bu makalede tarihî bir alt kimlik olan uruğların ve uruğların birleşmesiyle
oluşan jüzlerin Kazakistan’daki sosyo-kültürel yapısı içindeki rolü
incelenmiştir. Makale içinde uruğların günümüzdeki sosyo-politik yapı içindeki
rolü incelenirken bazı sorular üzerinden cevaplar aranmıştır. Uruğlar Kazak
millî kimliğinin vazgeçilmez tarihî ve kültürel kökleri midir yoksa modern
Kazak millî kimliğinin inşası karşısında ayrıştırıcı bir kimlik midir? Uruğlar
günümüz sosyo-politik yapısı içinde ne şekilde algılanmaktadır? Uruğ kimliği
bir alt kimlik olarak devlet ve toplum içinde bir statü ve ayrıcalık göstergesi
midir? Bu sorular üzerinden gerçekleşen tartışmalar Kazak millî kimliğinin
inşası sürecinin de önemli bir parçasıdır. Bu sebeple Kazakistan’daki uruğ ve
jüzlerin toplum içindeki rolü ve etkisi Kazakistan’daki genel sosyo-politik
yapının anlaşılması için önemli bir meseledir.

Anahtar Kelimeler

kazakistan, jüz, klan, uruğ, kimlik

Role of Tribes (Ru) And Clans (Zhuz) in Socio-Politic Structure in Kazakhstan

Öz

The Kazakh Khanate
was established as a political confederation by gathering different tribes of
Turkic origin in Turkestan region since the 15th century. The people of Kazakh
Khanate were united under the Kazakh identity. About six centuries have passed
since this unification, but today in Kazakhstan, tribes still exist as a
sub-identity. In this article, the role of tribes and the clans (zhuz) formed
by unification of tribes, which are historical sub-identities, in the
socio-cultural structure of Kazakhstan is examined. Are the tribes the
indispensable historical and cultural roots of the Kazakh national identity,
but not are they a decisive identity in construction of modern Kazakh national
identity? Is the tribal identity an indication of status and privilege in the
state and society as a sub-identity? Discussions about these questions are
important part of the process of building Kazakh national identity. Fort this
reason, the role and influence of tribes and clans in Kazakhstan is an
important issue for understanding the general socio-politic structure in
Kazakhstan.

Anahtar Kelimeler

Kazakhstan, zhuz, clan, tribe, identity

Kaynakça

• Alibaeva, R. (2003). “Kazak Ruşıldıgının Kazirgi Kogamdagı Röli”, Ulagat, 5/2003.
• Bekirulı, A. (2012). “Ru Emes, Ruvşıldık Kogamdık Dertke Aynalıp Baradı”, Akikat, S:8.
• Bokaev, K. (2012). “Alaş Tarihı Zertteu Ortalıgının Prezidenti Hayrolla Gabjalilovpen Suhbat”, Ana Tili, No:6, 9-15 Şubat 2012.
• Collins, K. (2006). Clan Politics and Regime Transition in Central Asia, Cambridge University Press.
• Dave, B. (2007). Kazakhstan – Etnicity, Language and Power, Londra, Routledge.
• Gabjalilov, H. (2008). “Kazak Ru-Taypalarının Ejelgi Tarihının Meseleleri”, Alaş, No:2 (17).
• Gabjalilov, H. (2010). “Ru – Kazaktın Pasportı”, DAT, No:31, 08.09.2010.
• Hayit, B. (1975). Türkistan Rusya ile Çin Arasında, Çev: Abdülkadir Sadak, Otağ Matbaası, İstanbul.Jorgensen, L.D. (1989). Participate Observation, New York, SAGE.
• inform.kz (2012). “N. Nazarbayev Kazaktın İşki Tutastıgın Buzgısı Keletin Ruşıldık, Jerşildikten Ada Boluga Şakırdı”, (Web: http://www.inform.kz/kz/n-nazarbaev-kazaktyn-ishki-tutastygyn-buzgysy-keletin-rushyldyk-zhershildikten-ada-boluga-shakyrdy_a2519265, Erişim Tarihi: 20.01.2019).
• Kaysar, Ş. (2016). “Ükimet Özgerip Edi Ruvşıldık Küşeydi. Nege?”, ( Web: http://abai.kz/post/45272 , Erişim Tarihi: 20.01.2019).
• Masanov, N.E. (1998). “The Role of Clans in Kazakhstan Today”, (Web: https://jamestown.org/program/the-role-of-clans-in-kazakhstan-today/, Erişim Tarihi: 20.01.2019).
• Masanov, N.E. (2017). “On Clans and Goverment Bureaucracy”, (Web: https://kz.expert/en/news/analitika/669_on_clans_and_government_bureaucracy, Erişim Tarihi: 20.01.2019).
• Mukanov, M.S. (1998). “Kazak Jüzderi. Etnikalık Aumak”, Kazakstan Tarihı Köne Zamannan Buginge Deyin, 2. Cilt, M.K. Kozıbaev vd. (Ed.), Atamura, Almatı.
• Olcott, M.B. (1995). The Kazakhs, 2. Baskı, Hoover Institution Press, Stanford University.
• Pişulina, K.A. (1998A). “Ebılkayır Handıgı (Köşpeli Özbekter Memleketi)”, Kazakstan Tarihı Köne Zamannan Buginge Deyin, 2. Cilt, M.K. Kozıbaev vd. (Ed.), Atamura, Almatı.
• Pişulina, K.A. (1998B). “Kazak Handıgı Kurıluının Algışarttarı”, Kazakstan Tarihı Köne Zamannan Buginge Deyin, 2. Cilt, M.K. Kozıbaev vd. (Ed.), Atamura, Almatı.
• Pişulina, K.A. (2007). “Kazak Topraklarında Etnik Süreçler”, Eski Devirlerden Günümüze Kazakistan ve Kazaklar, Kazakistan İlimler Akademisi, Çev. Abdulvahap Kara, İstanbul, Selenge Yayınları.
• Schatz, E. (2004). Modern Clan Politics, The Power of Blood in Kazakhstan and Beyond, University of Washington Press.
• Şahanov, M. (2013). “Ruga Bölinudin Kasireti nemese Ulttık Tutastıkka Sına Kagu”, Kazak Üni, 22 Ocak 2013, No:3.
• Togan, İ. (2012). “Bugünü Anlamak İçin Orta Asya Tarihine Bir Bakış”, Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, Ayşegül Aydıngün ve Çiğdem Balım (Ed.), Ankara, Atatürk Kültür Merkezi.
• Togan, Z.V. (1981). Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi, Batı ve Kuzey Türkistan, 2. Baskı, İstanbul, Enderun Yayınları.
• Yorulmaz, O. (2013). Başlangıcından Hanlığın Feshine Kadar Kazak Türkleri ile Çarlık Rusyası Arasındaki İlişkiler, Ankara, Türk Tarih Kurumu.
• Stan.kz (2016). “Argın men Dulat Kazakstandagı En Sanı Köp Ru Atandı”, (Web: http://stan.kz/argyn-men-dulat-kazakstandagy-en-sany/, Erişim Tarihi: 07.03.2018).