“Zulmetten Nûra” Adlı Eseri Özelinde Mehmed Şemseddin (Günaltay) Bey’in Osmanlı Mekteplerine Dair Düşünceleri

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 3, 161 - 169, 30.09.2023

İrfan Davut Çam

https://doi.org/10.52835/19maysbd.1349349

Öz

Bu çalışma, M. Şemseddin (Günaltay) Bey’in “Zulmetten Nûra” adlı eserinden hareketle Osmanlı mekteplerine ilişkin düşüncelerini ele almayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda söz konusu eserin 1331 (1915) tarihli 2. baskısı kullanılmıştır. Çalışmada, ayrıca ilgili zaman diliminde yayımlanmış olan eğitime dair diğer kaynaklara da başvurulmuştur. Veriler, doküman analizi yöntemiyle toplanmış ve içerik analizi tekniğiyle çözümlenmiştir. Bu çerçevede, M. Şemseddin Bey’in Osmanlı mektepleriyle ilgili düşünceleri belirli kategoriler altında toplanarak tartışılmıştır. Bir makalenin sınırları dikkate alınarak, söz konusu düşüncelerden ancak bir bölümü ele alınmıştır. Bu bölümden anlaşıldığı üzere, M. Şemseddin Bey eğitim ve öğretimin esaslarından öğretim kadrosuna, programlar ve ders kitaplarından fiziki duruma kadar çeşitli açılardan Osmanlı mektepleri üzerinde durmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Mehmed Şemseddin (Günaltay), Zulmetten Nûra, Mektepler

Kaynakça

• Ahmet Şerif (1999). Anadolu’da Tanîn. (Haz. M. Çetin Börekçi), (C.1), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Alasonya İdâdisi Müdiri Edhem Nejâd (1326). Fransız usûl-i tahsili ve zararlarımız. Sırât-ı Müstakim, (108), 65-66.
• Alıcı, M. (2019). Bir aydın iki dönem: Bir Osmanlı düşünürü ve Cumhuriyet aydını profili olarak M. Şemsettin Günaltay’ın din anlayışı. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 7(18), 27-44.
• Aydın, İ. E. (2002). Şemsettin Günaltay’ın hayatı, eserleri ve dini ıslah düşüncesi. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (5), 143-167.
• Aydın, M. Ş. (1988). Mehmet Şemseddin’in eğitim anlayışı. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(5), 237-252.
• Aydın, M. Ş. (2013). İslâmcıların din eğitimine bakışı: Mehmed Şemseddin Günaltay örneği. Ankara: Sarkaç Yayınları.
• Ayrancı, İ. (2007). Bir tarihçi olarak M. Şemseddin Günaltay (hayatı, eserleri ve İslâm Tarihi ile ilgili eserlerinin tahlili) (Doktora Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Çam, İ. D. (2019). Eğitim ve ideoloji: II. Meşrutiyet döneminde çocuk eğitimine yönelik yaklaşımlar (1908-1922) (Doktora tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Çetinkaya, B. A. (1994). M. Şemseddin Günaltay ve fikriyatı (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Çetinkaya, B. A. (2007). Cumhuriyet Halk Partisi’nin İslamcı Başbakanı: Şemseddin Günaltay. Eskiyeni, (7), 73-89.
• Çubukçu, İ. A. (1973). Cumhuriyet devrinin bir düşünürü Şemseddin Günaltay’ın dinî düşüncesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi-50. Yıl (s.183-190) içinde. Ankara: AÜ-İlâhiyat Fakültesi Yayınları.
• Deniz, A. Ç. (2006). M. Şemseddin Günaltay’ın dini ve toplumsal görüşleri (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• D[iran] K[elekyan] (1325). Maârifimiz, Sabah, (7341), 1. Düz, G. (2019). M. Şemseddin Günaltay’ın din, dindar ve dinler anlayışı (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Ekiz, D. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri (3. bs.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Erbatu, O. (2021). Şemsettin Günaltay ve Türk siyasî hayatındaki yeri (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Ergün, İ. (2021). Üç farklı zihniyet açısından eğitim ve toplum: Mehmet Ali Şevki, Mehmet İzzet, Mehmet Şemseddin Günaltay örneği (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Ergün, M. (1996). II. Meşrutiyet devrinde eğitim hareketleri (1908-1914). Ankara: Ocak Yayınları.
• Erkek, M. S. (2012). Osmanlı Devletinde ilk Türkçü eğitim dergisi: Yeni Fikir. History Studies, 4(1), 197-213.
• Gökbel, A. (2000). M. Şemseddin (Günaltay) ve dinler tarihine yaptığı katkılar. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(Özel Sayı), 33-44.
• Gültekin, M. (2018). Eğitimin tarihsel temelleri. M. Gültekin (Ed.) Eğitim Bilimine Giriş (s.114-132) içinde. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• İskender, M. (2022). Şemseddin Günaltay’ın kelâmî görüşleri (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• İsmail Hakkı (1328). Ta’lîm ve terbiyede inkılâb, İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı.
• İşgüzar, M. (1998). Mehmet Şemseddin Günaltay’ın düşünce tarihimizdeki yeri ve eğitimle ilgili görüşleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Karaman, T. (2019). Mehmet Şemseddin Günaltay’ın dini ve siyasi görüşleri (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Karpuzcu, H. F. (2008). Late Ottoman Modernist/Rationalist Discourses On Islam: Superstition, Sufism and Şemseddin Günaltay (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Koç, A. (2011). Mehmet Şemseddin Günaltay’ın laiklik anlayışı (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Maârif nâzırımızla mülâkât. (1330). İkdâm, (6244), 1.
• Maârif-i Umûmiyye Nezâreti İstatistik Müdiriyyeti (1327). Dersaâdet ve vilâyâtda kâin mekâtib-i resmiyye ve husûsiyyeye ve Dersaâdet’de bulunan medâris-i islâmiyye ile kütübhânelere dâir istatistik mecmûasıdır. Dârü’l-Hilâfetü’l Âliyye: Matbaa-i Âmire.
• M. Sâtı’ (1326). Lâyihalarım. İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı.
• M. Şemseddin (1331). Zulmetden nûra (2. Tab’ı). (İstanbul): Tevsî’-i Tıbâat Matbaası.
• Nafi Atuf (1932). Türkiye maarif tarihi hakkında bir deneme-ikinci kitap. İstanbul: Milliyet Matbaası.
• Öztürk, C. (2007). Atatürk devri öğretmen yetiştirme politikası (2. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özüçetin, Y. (2003). Mehmet Şemsettin Günaltay’ın hayatı, ilmî, idarî, siyasî faaliyetleri (Doktora Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Sâtı’ (1334). Meşrutiyet’den sonra maârif tarihi. Muallim, 2(19), 654-665.
• Şahin, K. (1996). Mehmet Şemsettin Günaltay (1883-1961). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C.14, s.286-288). Ankara: TDV.
• Tüccârzâde İbrahim Hilmi (1329). Maârifimiz ve servet-i ilmiyyemiz, felâketlerimizin esbâbı (2. Tab’ı). Dersaâdet: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı.
• Tüccârzâde İbrahim Hilmi (1332). Avrupalılaşmak, felâketlerimizin esbâbı. Dersaâdet: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı.
• Uçar, R. (2011). Abdullah Cevdet’in batı medeniyeti ve batılılaşma anlayışı. Toplum Bilimleri Dergisi, 5(10), 7-30. Unat, F. R. (1964). Türkiye eğitim sisteminin gelişmesine tarihi bir bakış. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• Uyanık, E. ve Çam, İ.D. (2012). Balkan savaşlarının Türk eğitim düşüncesinin dönüşümüne etkileri. Ü. Şenel (Yay. Haz.), III. Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu Bildirileri (C.II, s.409-418) içinde, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Matbaası.
• Uyanık, N. (1996). Modernist İslâmcı bir aydının geleneksel eğitim kurumlarına bakışı: Medreseler, tekkeler ve M. Şemseddin Günaltay (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Ülken, H. Z. (1992). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi (3. bs.). İstanbul: Ülken Yayınları.
• Yardımcı, M. (2018). Şemseddin Günaltay Hükümeti (1949-1950) (Yüksek Lisans Tezi). (Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi).
• Yeni Fikir (1327). “Yeni Fikir” nasıl ve ne içün çalışacak. Yeni Fikir, (1), 1-3.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.