ÇOCUK EDEBİYATINDA POVEST VE ROMAN TÜRÜNÜN SANATSAL-ESTETİK ÖZELLİKLERİ (1970-80’li yıllara ait Azerbaycan çocuk nesri örnekleri)

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 3, 1 - 8, 30.09.2025

Rövşen Memmedov

https://doi.org/10.52835/19maysbd.1755748

Öz

Bu çalışma, 1970–1980’li yıllarda Azerbaycan çocuk edebiyatında povest (uzun hikâye) ve roman türlerinde yazılmış eserlerin bədii (sanatsal) ve estetik özelliklerini incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırmada söz konusu döneme ait çocuk nesrinde meydana gelen tematik, yapısal ve üslup dönüşümleri analiz edilmiştir. Özellikle Sovyet sonrası modernleşme sürecinde çocuk edebiyatının bireysel kimlik, ahlaki değerler ve toplumsal sorumluluk gibi kavramlarla nasıl ilişkilendirildiği ortaya konulmuştur. Makalede, povest ve roman türlerinin çocuğun iç dünyasını, psikolojik derinliğini ve bireysel gelişimini yansıtmada üstlendiği işlev vurgulanmış; çocuk karakterlerin artık didaktik öğelerin taşıyıcısı değil, düşünsel ve duygusal açıdan özgün bireyler olarak sunulmaya başlandığı gösterilmiştir. Aynı zamanda eserlerde millî ve manevî değerlerin, halk kültürünün, geleneklerin, yemek motiflerinin ve yerel unsurların anlatıya dâhil edilerek çocukların kültürel kimliğine katkı sağladığı örneklerle açıklanmıştır. Dönemin eserlerinde çocukların sosyal ilişkileri, aile ve okul yaşantısı, bireysel karar alma süreçleri gibi alanlar gerçekçi ve yer yer felsefi boyutlarda ele alınmış; millî ve manevî değerlerin yanı sıra gelenek, görenek, mutfak kültürü ve halk anlatıları da estetik bir yapı içerisinde çocuk okuyucuya sunulmuştur. Bazı metinlerde yapaylık, şematik karakterler ve ideolojik izler görülmekle birlikte genel olarak bu yıllarda yazılan çocuk povest ve romanları, Azerbaycan edebiyatında bireysel kimliğin, ahlaki değerlerin ve modern anlatım biçimlerinin öne çıktığı yeni bir estetik dönemin habercisi olmuştur. Araştırmanın sonucunda, söz konusu yıllarda yazılmış çocuk povest ve romanlarının Azerbaycan edebiyatında estetik açıdan yeni bir dönemi başlattığı, bireysel karakter inşasını önceleyen modern bir anlayışla kurgulandığı ve türsel çeşitliliği zenginleştirdiği tespit edilmiştir. Bu bağlamda eserler yalnızca edebi değil, aynı zamanda eğitsel ve kültürel açıdan da önemli bir işlev üstlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Çocuk Edebiyatı , Povest , Roman , Bireysel Karakter , Millî-Manevî Değerler , Estetik Dönüşüm

ARTISTIC-AESTHETIC CHARACTERISTICS OF THE POVEST AND NOVEL GENRES IN CHILDREN’S LITERATURE (Examples of Azerbaijani children’s prose from the 1970s-1980s)

Öz

This study aims to examine the artistic and aesthetic characteristics of povest (novella) and novel genres in Azerbaijani children’s literature during the 1970s and 1980s. The research analyzes thematic, structural, and stylistic transformations that occurred in children’s prose of this period. In particular, it explores how children’s literature began to engage with concepts such as individual identity, moral values, and social responsibility in the context of the post-Soviet modernization process. The article highlights the functional role of povest and novel in portraying the inner world, psychological depth, and personal development of child characters. These figures are no longer presented as mere vehicles of didactic messages but as intellectually and emotionally unique individuals. The study also shows how national and moral values, folk culture, traditions, culinary motifs, and local elements are incorporated into the narrative to reinforce children’s cultural identity. As a result, it is concluded that the povest and novels written during this period marked the beginning of a new aesthetic era in Azerbaijani literature. These works adopted a modern narrative approach that emphasized individual character construction and enriched the generic diversity of children’s prose. Therefore, the texts are significant not only from a literary perspective but also in terms of their educational and cultural functions.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijani Children’s Literature , Povest , Novel , İndividual Character , National-Moral Values , Aesthetic Transformation

Kaynakça

• Abbasova, S. (2001). İsi Melikzade’nin Yaratıcılığı. Bakü: Nurlan.
• Ahmedova, A. (1985). Damda Yaşayan Karlson’la Bacada Yaşayan Damdabaca’nın Maceraları. Bakü: Gençlik.
• Belinskiy,V. (1954). O Detskoy Literature. Moskva: Khudoj. Lit.
• Caferov, N. (1998). İdeolojik Varsayımlardan Estetik Değerlere. Bakü: BDÜ Neşriyatı.
• Duman, G. ve Mammadov, R. (2022). Başlangıçtan Günümüze Azerbaycan Çocuk Edebiyatı. Ankara: Bengü.
• Halil, Z. (1983). Çocuk Edebiyatının Problemleri. Kitaplar Aleminde Dergisi, No: 3.
• Halil, Z. ve Askerli, F. (2007). Çocuk Edebiyatı. Bakü: ADPÜ.
• Hümmetov, İ. (1979). Dünyanın Bezeyi. Bakü: Gençlik.
• Mahmud, T. (1988). Gece Kapı Çalınıyor. Bakü: Gençlik.
• Mansurzade, A. (1983). Sıra Bende. Bakü: Yazıcı.
• Memmedov, R. (2018). Azerbaycan Çocuk Nesrinin Gelişim Yönleri. Riga: Lap Lambert Academic Publishing. Memmedov, R. (2022). 1960’lı Yıllar Azerbaycan Hikâyelerinin Konusu Üzerine Bir İnceleme. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 640-653.
• Memmedov, R. (2023). İsveçli Yazar Astrid Lindgren’in “Çatıda Yaşayan Karlson” Eserinin Tarihsel ve Edebi Yönleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi(11), 1034-1043.
• Mir C. ve Halilov, P. (1988).Edebiyatşünaslığın Esesları. Bakü: Maarif.
• Rzaguluzade, Mikayıl (1965). Azerbaycan Sovyet Çocuk Edebiyatında Konu ve Kalite Sorunu. “Azerbaycan” Dergisi No: 8.
• Rzaguluzade, M. (1965). Nesillerden Nesillere. Bakü: Gençlik
• Sametli, A. (1981). Sihirli Halı. Bakü: Gençlik.
• Veliyev, İ. (1998). İnsan: Hayatta ve Sanatta. Bakü: Güneş.
• Yusifoğlu, R. (2009). Edebiyatşünaslığın Esasları. Bakü: ADPU Neşriyatı.
• www.edebiyatfakultesi.com/eflatun-cem-guney/ET: 22.09.2014.