Vidin Kalesi’nin Tamirinde Tuna Donanmasının Rolü (1719-1723)

Yıl 2024, , 127 - 142, 28.10.2024

Bekir Gökpınar

https://doi.org/10.32953/abad.1526375

Öz

Osmanlı İmparatorluğu, Pasarofça Antlaşması ile birlikte yeni oluşan sınır hatlarında stratejik görülen kaleleri ciddi bir şekilde bakım ve onarımdan geçirmişti. Bunlardan biri Tuna Nehri kıyısında yer alan Vidin Kalesi’dir. Orta Macaristan topraklarının kaybedilmesi ile Habsburg tehdidine karşı Osmanlılar, Vidin Kalesi’ni yeniden yaparak tahkim etmişlerdi. Vidin Kalesi’nin yeniden yapılması için 1719 yılında başlayan çalışmalar ancak 1723 yılında bitirilebilmişti. Kalenin yapımında insan gücü, mühimmat, donanma, araba, taş ve toprak nakli gibi hususlar çok büyük organizasyon gerektirmişti. Özellikle kale tamirinde kereste, taş ve toprak taşımada Tuna donanmasının rolü büyük olmuştur. Bu minvalde Tuna kaptanının emrinde başta üstü açıklar ve şaykalar olmak üzere birçok gemi çeşidi istihdam edilmişti. Vidin Kalesi için Tuna donanmasında mevcut gemilerin kafi gelmediği durumlarda bir taraftan eskiler tamir edilirken diğer taraftan yeni gemiler de yapılmıştı. Bir başka husus Vidin Kalesi’ndeki işin hacmi dolayısıyla gemilerde istihdam edilen kürekçi ve dümecilerin sayısı arttırılmıştı. Bu çalışmada Vidin Kalesi’nin 1719-1723 yılları arasındaki inşaat ve tamirat çalışmaları sırasında Tuna donanmasının katkısı arşiv belgeleri temelinde ele alınacaktır. Bununla Tuna donanmasının sadece savaşlarda değil emniyet ve asayişin sağlanması yanında kamu inşaatlarındaki önemi de ortaya çıkarılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Pasarofça Antlaşması, Osmanlı, Habsburglar, Vidin kalesi, Tuna donanması, Tamirat

Destekleyen Kurum

Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi

Proje Numarası

BAP-22-1004-001

Kaynakça

• 1. Cumurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi(BOA)
• Maliyeden Müdevver Defterler (BOA. MAD.), nr. 3925, 5340, 9906, 9908, 9909, 9910.
• Mühimme Defterleri (BOA. MD.), nr. 111, 114, 127, 129, 131.
• Ali Emiri, Ahmed-III (BOA. AE.SAMD.III.), nr. 141/13639, 176/17129.
• İbnül Emin Bahriye (BOA. İE.BH.), nr. 15/13590.
• Cevdet Bahriye (BOA. C.BH.), nr. 194/9106, 266/12259.
• 2. Araştırma-İnceleme Eserleri
• 370 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Rûm-ili Defteri (937/1530), Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2002.
• ASLAN, Seyfullah, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tuna Donanması: Teşkilâtı ve Faaliyetleri(1683-1718), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2022.
• BOSTAN, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Amire, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1992.
• -------------, Osmanlılar ve Deniz, Deniz Politikaları, Teşkilat, Gemiler, Küre Yayınları, İstanbul 2017.
• DAVID, Geza, “Osmanlı Avrupa’sında Yönetim”, Kanuni ve Çağı, Yeniçağda Osmanlı Dünyası, ed. Metin Kunt-Christine Woodhead, çev. Sermet Yalçın, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002, ss. 72-91.
• EMECEN, Feridun M., Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, Kapı Yayınları, İstanbul 2018.
• ERCAN, Yavuz, “Osmanlı İmparatorluğunda Gayr-i Müslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar”, Belleten, 55/213 (1991), ss. 371-391.
• ERKAL, Mehmet, “Arşın”, DİA, 3, TDV Yayınları, İstanbul 1991, ss. 411-413.
• GÖKBİLGİN, M.Tayyip, “XVI.Asır Ortalarında Osmanlı Devleti’nin Tuna Bölgesi ve Akdeniz Siyasetleri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 88 (Mayıs 2004), ss. 69-77.
• GÜLDEREN, Yusuf, “Kanunî Sultan Süleyman Döneminde( 1520-1566) Tuna ve Tuna’ya Akan Diğer Nehirlerdeki Türk Filosu ve Gemilikleri(Tersaneleri)”, X. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, IV.Cilt, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1993, ss. 1774-1793.
• İNALCIK, Halil, Devlet-i Aliyye, III, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• -------------, “Cizye”, DİA, 8, TDV Yayınları, İstanbul 1993, ss. 45-48.
• JELAVICH, Barbara, Balkan Tarihi, 18. ve 19.Yüzyıllar, Küre Yayınları, terc. İhsan Durdu, İstanbul 2006.
• KALLEK, Cengiz, “Kantar”, DİA, 24, TDV Yayınları, İstanbul 2001, ss. 317- 320.
• KILIÇ, Orhan, “Ocaklık”, DİA, 33, TDV Yayınları, İstanbul 2007, ss. 317-318.
• KAYAPINAR, Ayşe, “İki Balkan Şehri: Tırnova ve Vidin’de Türkler (Bulgar Çarlığından Osmanlı İmparatorluğuna)”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2/9 (2004), ss. 117-141.
• KUNT, Metin, Sancaktan Eyalete, 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1978.
• MAXIM, Mihai, “Tuna”, DİA, 41, TDV Yayınları, İstanbul 2012, ss. 372-374.
• ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Şehircilik ve Ulaşım, Der. Salih Özbaran, Ege Ünv. Edebiyat Fak. Yayınları, İzmir 1984.
• ÖZEN, Selim, Gemiler Sözlüğü, Denizler Yayınevi, İstanbul 2017.
• PANZAC, Daniel, Osmanlı Donanması (1572-1923), çev. Ahmet Maden-Sertaç Canpolat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2018.
• PAPP, Sándor, Osmanlılar ve Macarlar, Bir Diplomatik Tarih, Vakıfbank Kültür Yayınları, İstanbul 2023. Râşid Mehmed Efendi, Târîh-i Râşid (1115-1134/1703-1722), II, haz. Abdülkadir Özcan vd., Klasik Yayınları, İstanbul 2013.
• SEVİNÇ, Tahir, “Belgrad Kalesinde Tamir ve İmar Faaliyetleri (1740-1743)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32 (2014), ss. 111-1130.
• Silahdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme, İnceleme-Metin (1106-1133/1695-1721), haz. Mehmet Topal, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara 2018.
• Sofyalı Ali Çavuş Kanunnâmesi, haz. Midhat Sertoğlu, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1992.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
• ----------------, Osmanlı Tarihi, I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
• ----------------, Osmanlı Tarihi, IV/I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
• ÜNLÜ, Rasim, “Osmanlı Denizciliğinde İnce Donanmanın Rolü”, XVIII. Yüzyıl Başından XX. Yüzyıla Kadar Türk Denizcilik Tarihi, ed. Zeki Arıkan-Lütfü Sancar, C.II, Deniz Basımevi, İstanbul, 2009.
• YILDIRIM, Filiz, Nazlı Tuna’nın İnce Donanması (18.Yüzyıl), Hiper Yayın, İstanbul 2019.
• ---------------, “Tuna Nehri Donanmasının Kaptan Paşaları (18.Yüzyıl)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 22, (2017), ss. 43-58. ZINKEISEN, Johan Wihelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1669-1774), V, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.