Glamoç Kazası’nın 1850 Yılı Demografik Yapısı

Yıl 2024, , 229 - 240, 28.10.2024

Zarife Albayrak , Mucize Ünlü

https://doi.org/10.32953/abad.1526552

Öz

Osmanlı Devleti vergi toplama ve askerlik işlerini organize edebilmek amacıyla çeşitli zamanlarda nüfus sayımları yapmıştır. Yapılan sayımlar sonucunda elde edilen veriler nüfus defterlerine işlenmiştir. Nüfus defterleri ait oldukları bölgenin sosyal, ekonomik ve demografik yapısına ilişkin ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. Söz konusu defterlerden ayrıca yer isimleri ve bu isimlerin süreç içerisindeki değişimlerini takip etmek de mümkündür.
Bu çalışmada, Bosna Vilayeti Travnik Sancağı’na bağlı Glamoç Kazası’nın demografik, ekonomik ve sosyal yapısına ilişkin bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışmanın temelini nüfus defterleri oluşturmaktadır. Nüfus defterleri esas alınarak bölgenin tahmini toplam nüfusu ve hane büyüklüğü hesaplanmış, nüfus yaş aralıkları ve üretkenlik bakımından irdelenerek bölgenin demografik yapısı tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca halkın engel durumuna ve bölgedeki nüfus hareketliliğine ilişkin bilgiler de sunulmuştur. Meslek dağılımı incelenerek ekonomide hangi sektörün ve mesleğin ön planda olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bunlara ek olarak Müslüman ve gayrimüslimlerin ortak ikamet alanları, müstakil olarak yaşadıkları yerler ve buradan hareketle de kazanın yerleşim yerleri belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bosna, Travnik, Glamoç, Nüfus, Meslek

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Nüfus Defterleri (NFS.D.), Nr. 5821, 5822, 5956, 5958.
• B. Salnameler
• Bosna Vilayeti Salnamesi, 1283, 1295.
• C. Araştırma Eserler-Makaleler
• Abdurrahman Vefik Sayın, Tekâlif-i Kavaidi, C. 2, Dersaadet 1330.
• AK, Emine, Tanzimat’ın Bosna Hersek’te Uygulanması ve Neticeleri (1839-1875), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2010.
• AKYILDIZ, Ali, “Muhtar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, C. 31, İstanbul 2006, ss. 51-53.
• ALBAYRAK, Zarife, 19. Yüzyılın İlk Yarısında Saraybosna Sancağı’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Samsun 2024.
• BEHAR, Cem, “Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşme”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Ed. Halil İnalcık ve Şevket Pamuk, Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 2000, ss. 61-72.
• BOZKURT, Nebi, “Nüfus”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, C. 33, Ankara 2007, ss. 293-294.
• DEMİRCİ, Süleyman, KARTAL Kazım, “1857/1858 Tarihli Nüfus Defterine Göre Bilâd-ı Selase (Eyüp, Galata ve Üsküdar)’de Sakin Eflâklı ve Kazak Taifesinin Nüfusu ve Sosyo-Ekonomik Durumu Hakkında Bir Değerlendirme”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1, Temmuz 2015, ss. 9-35.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Yayına Hazırlayan: Aydın Sami Güneyçal, 13. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1996.
• GÖLEN, Zafer, “19. Yüzyılda Bosna-Hersek’in Nüfusu”, Toplumsal Tarih, S. 54, İstanbul 1988, ss. 36-42.
• ___________, Tanzîmât Döneminde Bosna Hersek, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.
• GÖYÜNÇ, Nejat, “‘Hâne’ Deyimi Hakkında”, Tarih Dergisi, S. 32, 1979, ss. 331-348.
• KARABAĞ, Servet, ŞAHİN Salih, Türkiye Beşeri ve Ekonomik Coğrafyası, 7. Baskı, Pegem Akademi, Ankara 2019.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• NAGATA, Yuzo, Materials on the Bosnian Notables, Hakuei Printing, Tokyo 1979.
• ÖZÖN, Mustafa Nihat, Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 6. Baskı, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul 1979.
• ŞAHİN, Yusuf, ASARKAYA Semih, “Mahalle Muhtarlığı Kurumunun Tarihi Gelişimi”, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 3, 2019, ss. 23-32.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Şifa Yayınevi, İstanbul 2012.
• D. Dijital Kaynaklar
• İBB Atatürk Kitaplığı, https://katalog.ibb.gov.tr/kutuphane3/Kartpostal/Krt_028332.pdf (Erişim Tarihi: 09.10.2024).