Rumeli’de Kurulan İlk Osmanlı Şehri: Ergene (Kuruluşundan XVI. Yüzyıl Sonlarına Kadar)

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 12, 393 - 415, 24.10.2023

Hacer Ateş

https://doi.org/10.32953/abad.1347575

Öz

Osmanlılar Rumeli’ye geçtikten sonra iskân faaliyetleri neticesinde mevcut Bizans şehirlerini geliştirmişlerdir. İlerleyen zaman içinde Rumeli coğrafyasında yeni şehirler de kurulmuştur. Rumeli’de Osmanlılar tarafından kurulan ilk şehir olma özelliğini taşıyan Ergene şehri Sultan II. Murad’ın Ergene Nehri üzerinde yaptırdığı taş köprü etrafında kurulmuş bir yerleşim ünitesidir. XV. yüzyılda Ergene olan ismi buradaki XVI. yüzyılda köprüye istinaden Cisr-i Ergene da anılmaya başlanmış, XIX. yüzyılda ise Uzunköprü ismini almıştır. Ergene şehri taş köprü civarında yine Sultan II. Murad’ın yaptırdığı imaret ve diğer vakıf yapıları etrafında gelişme göstermiştir. Vakıf yapıları bu Bu çalışmada öncelikli olarak tahrir defterleri ve muhtelif arşiv vesikaları incelenerek Osmanlı döneminde Rumeli’de bir şehrin oluşum ve şehirleşmenin hangi unsurlar çerçevesinde geliştiği Ergene şehri özelinde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

I. Mehmed, II. Murad, Cisr-i Ergene (Uzunköprü), Osmanlı Şehri, İskân

The First Ottoman City Founded in Rumeli: Ergene (From The Foundation Till The End of The XVIth Century)

Öz

After the Ottomans moved to Rumelia, they developed the existing Byzantine cities as a result of the settlement activities. In the following time, new cities were established in the geography of Rumelia. The city of Ergene, which has the distinction of being the first city established by the Ottomans in Rumelia, was built by Sultan II. It is a settlement unit built around the stone bridge built by Murad on the Ergene River. XV. Its name was Ergene in the 16th century. In the 19th century, Cisr-i Ergene was also started to be mentioned in reference to the bridge, in the 19th century. In the 19th century, it was named Uzunköprü. Around the stone bridge of the city of Ergene, Sultan II. It developed around the soup kitchen and other foundation structures built by Murad. In this study, primarily cadastral registers and various archive documents will be examined and the formation and urbanization of a city in Rumelia during the Ottoman period will be discussed in the context of the city of Ergene.

Anahtar Kelimeler

. Mehmed, II. Murad, Cisr-i Ergene (Uzunköprü), Ottoman town, Urbanization

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları a- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) TT.d. (Tapu Tahrir Defterleri), nr. 20; nr. 77; nr.370; nr. 470.
• MAD (Mâliyaden Müdevver Defterler), nr. 35.
• MD (Mühimme Defteri), no: 9; no:23; no: 26; no: 28; no: 48; no: 58, no: 69; no: 74.
• C. NF. (Cevdet Nafia), nr. 4/177.
• C. EV. (Cevdet Evkaf), nr. 227/ 11350; nr. 504/25495.
• KK.d. (Kâmil Kepeci Tasnifi), nr. 613.
• TS.MA.d. (Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi) nr. 7933.
• b- İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı MC (Muallim Cevdet Yazmaları) nr. O89.
• Kaynak Eserler Âşıkpaşazâde, Tevârih-i Âl-i Osman, haz. N. Atsız, Osmanlı Tarihleri-I, İstanbul 1949.
• Ahmed Badi Efendi, Riyaz-ı Belde-i Edirne, Yay. Haz. Niyazi Adıgüzel- Raşit Gündoğdu, C. III, İstanbul 2104.
• Bertrandon De la Broquierenin Denizaşırı Seyahati, yay. haz. Ch. Schefer, çev. İlhan Arda, İstanbul 2000. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, III/I, Yay. haz. Seyir Ali Kahraman- Yücel Dağlı, İstanbul 2006.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, V/II, Yay. haz. Seyit Ali Kahraman, İstanbul 2010.
• Hoca Sadettin Efendi, Tacü´t-Tevarih II, Yay. Haz. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara, 1979.
• Rif‘at Osman, Edirne Evkaf-ı İslâmiyye Tarihi, Osmanlıca’dan Sadeleştiren: Ülkü (Ayan) Özsoy, C. I , İstanbul 1999.
• Şükrullah, Behçetü’t-Tevârih, Haz. N. Atsız, İstanbul 1947.
• Kitap ve Makaleler AKÇIL, Nesrin Çiçek, “Uzunköprü”, DİA, XLII (2012), s. 266- 267.
• AKDAĞ, Mustafa Celâli İsyanları (1550-1603), Ankara 1963.
• ALPASLAN Aliağaoğlu- Abdullah Uğur, “Osmanlı Şehri”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı. 38, Ağustos 2016, s. 203-226.
• ATEŞ, Hacer, “Bizans Kalesinden Osmanlı Şehrine: Fethinden XV. Yüzyıl Sonlarına Kadar Dimetoka”, Tarih Dergisi, S. 75, 2021/3, s. 91-115.
• AYVERDİ, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mimarisi’nin İlk Devri (1230-1402)-I, İstanbul 1966.
• _______________,- İ. Yüksel Aydın, İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi, İstanbul 1976.
• BARKAN, Lûtfi Ömer, “Osmanlı İmparatorluğunda İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Çalışmalar”, İ. Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, XXIII/ 1-2 (İstanbul 1963), s. 239-296.
• _______________, “Edirne ve Civarındaki Bazı İmaret Tesislerinin Yıllık Muhasebe Bilançoları”, Belgeler, I/1-2, 1993 (Ankara), s. 235- 380.
• _______________, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler, I: İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler; Vakıflar Dergisi, II (1942).) s. 279-386.
• _______________, XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları I. Cilt Kanunlar, İstanbul 1943.
• BAŞKUTLU, Salih, “Klasikten Moderne Osmanlı Değirmenciliği”, Kadim, S. 3, 2022 (Nisan) s. 209-240.
• _______________, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, X (1951-1953), İstanbul 1953, s. 1-25.
• BAYKARA, Tuncer, “Osmanlı Devleti Şehirli Bir Devlet Midir?”, Osmanlı Özel Sayısı II, Yeni Türkiye Yayınları, XI/32, Mart/Nisan 2000, s. 371-378.
• ÇULPAN, Cevdet, Türk Taş Köprüleri: Ortaçaǧdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar, TTK Yay., Ankara 1975, s. 99-102.
• DEĞERLİ Ayşe - KÜÇÜKDAĞ Yusuf, “Vesâik-i Bektaşiyân’da Yer Almayan Rumeli’deki Bektaşi Yapıları (1400-1826)”, Alevilik Araştırmaları Dergisi, 2017/13, s. 105-135.
• EMECEN, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara 1989.
• ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Şehirleri’nde “Mahalle”nin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, IV (1984), s. 68-78.
• __________, Şehir Tolpum Devlet-Osmanlı Tarihi Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
• __________, Osmanlı Klasik Dönem Kent Tarihçiliğine Katkı XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara 1995.
• __________, XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Ankara, 2006.
• ERGİN, Osman, Türk Şehirlerinde İmaret Sistemi, İstanbul, 1939.
• ERTUĞ, Zeynep Tarım, “İmaret”, DİA, XXII (2000), s. 219-220.
• FAROQHI, Suraiya, “A Map Of Anatolian Friday Mosques (1520-1535)”, Osmanlı Araştırmaları, IV, İstanbul 1984, s. 161-173.
• _____________, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, çev. Neyyir Kaycıoğlu, İstanbul 2000.
• GENÇ, Mehmet, “Mukataa”, DİA, XXXI (2006), s. 129-132.
• GÖKBİLGİN, Tayyib, M. XV-XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livâsı (Vakıflar-Mülkler-Mukataalar), İstanbul 1952.
• GÜNEŞ, Ahmet, “16. Yüzyılda İznik’te Zâviyeler ve Gelir Paylaşımı”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 23, S. 36, 2004, s. 123-150.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, TTK yay., Ankara 1991.
• İNALCIK, Halil, “Raiyyet Rüsumu”, Belleten, XXIII, S. 92, Ankara 1959.
• ________, “Murad II”, DİA, XXXI (2020), s. 164-172.
• ________, “İstanbul”, DİA, XXIII (2001), s. 220-239.
• KARAKAYA, Enis, “Orhan Gazi Câmii ve İmareti”, DİA, XXXIII (2007), s. 386-387.
• KAYAPINAR, Levent, “XV. ve XVI. Yüzyıl Osmanlı Kaynaklarında Dimetoka’da Bektaşi Tekke ve Zâviyeleri”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 2018/18, s. 135-162.
• KAZANCIGİL, Ratip, Edirne İmaretleri, İstanbul 1991.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, İstanbul 1983.
• ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbent Teşkilâtı, 2. Baskı (Eren Yayınları), İstanbul 1990.
• ORTAYLI, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Ankara 1994.
• ÖZ, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Ankara 1999.
• PARLAK, Cengiz, “Sultan II. Murad’ın Köprübaşındaki Hayrâtı Ergene İmareti (XV. Yüzyılın İkinci Yarısında Evkâfı ve İdaresi)”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 52, 2022 (Eylül), s. 111-128.
• ŞAHİN, Haşim, “Seyyid Ali Sultan”, DİA, XXXVII (2009), s. 48-50.
• ŞAHİN, İlhan, “Şehir”, DİA, C. XXXVIII (2010), s. 446- 449.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin, Ordu Kazası Sosyal Tarihi (1455-1613), Ankara 1985.
• YİĞİT, Ahmet, XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Edirne Kazası, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla 1998.