BİYOÇEŞİTLİLİĞİN KORUNMASI VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK BAĞLAMINDA İSTİLACI YABANCI TÜRLERLE MÜCADELENİN BİRLİK HUKUKUNDAKİ TEMELLERİ VE TÜRKİYE

Yıl 2024, , 91 - 138, 26.07.2024

Ipek Cimen Bulut

https://doi.org/10.30915/abd.1428543

Öz

Sürdürülebilirliğin tesisi hem gezegenimizin hem de insanlığın geleceği için olmazsa olmaz bir nitelik taşır. Bu bilinçle, Birleşmiş Milletler tarafından on yedi Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi (SDG) ortaya konmuştur. Tıpkı çevre sorunlarının birbirleriyle karşılıklı etkileşim içerisinde olmaları gibi, SDG’ler de karşılıklı ilişki içerisindedirler ve gerçekleştirilebilmeleri birbirlerine görünmez ağlarla bağlıdır. SDG’lerin gerçekleştirilmesi bağlamındaysa, biyoçeşitlilik kayıplarının önlenmesi büyük önem arz eder. Sürdürülebilirliğin tesisi bağlamında bu derece önemli olan biyoçeşitlilik kayıplarının önlenmesi temel hedefinin önünde ise pek çok engel ve tehdit bulunmaktadır. Bu tehditler arasında en önemlilerinden birisi gezegenimizi şekillendiren insan faaliyetlerinin tetiklediği, “istilacı yabancı türler” sorunudur. Yerli türler üzerinde büyük baskı oluşturarak, doğaya geri dönülmesi imkânsız zararlar veren istilacı yabancı türler sorununun çözümünün önündeyse, maddi-manevi, yasal ve teknik pek çok bariyer bulunur. Bu bariyerleri ortadan kaldırarak, istilacı yabancı türler sorununun çözümü için uluslararası koordinasyon ve işbirliği içerisinde gerçekleştirilecek topyekûn bir mücadeleye ihtiyaç duyulmaktadır. İstilacı yabancı türlere karşı girişilen bu mücadelenin başarılı olabilmesi için de birey, toplum ve devletlerin birlikte çalışacakları kapsamlı bir hareket gerekmektedir. Uluslararası arenada çevrenin korunması alanında öncü olma iddiasındaki Avrupa Birliği ve aday ülke statüsündeki Türkiye’nin istilacı yabancı türlerle girişilecek bu topyekûn mücadelede başarılı olabilmeleri için öncelikle bu hususta bulundukları noktanın ne olduğunun ve bu noktanın ileriye taşınabilmesi için neler yapılması gerektiğini tespit edebilmeleri önemlidir. Bu çalışma Avrupa Birliği Çalışmaları ve Çevre Hukuku kesişimselliğindeki mevcut yazında değinilmemiş olan istilacı türlere karşı alınabilecek hukuki önlemler bakımından hem araştırmacılara hem de yasa yapıcılara katkı sunmayı amaç edinmiştir.

Anahtar Kelimeler

istilacı yabancı türler, biyoçeşitlilik, sürdürülebilirlik, sürdürülebilir kalkınma hedefleri, çevre hukuku

IN THE CONTEXT OF BIODIVERSITY CONSERVATION AND SUSTAINABILITY, FOUNDATIONS OF COMBATING INVASIVE ALIEN SPECIES IN UNION LAW AND TURKEY

Öz

Establishing sustainability is essential for the future of both our planet and humanity. With this awareness, the United Nations has established seventeen Sustainable Development Goals (SDGs). Just as environmental issues are interconnected, the goals of sustainable development are also interrelated, and their achievement is linked to one another through invisible networks. In the context of achieving sustainable development goals, preventing biodiversity loss is of great importance. On the other hand, there are numerous obstacles and threats to the main goal of preventing biodiversity loss, which is so important in the context of establishing sustainability. One of the most significant issues is the problem of "invasive alien species" caused by human activities that affect our planet. There is numerous material, moral, legal, and technical barriers to addressing the issue of invasive alien species, which exert significant pressure on native species and cause irreversible damage to nature. By removing these barriers, it is essential to engage in a comprehensive international effort of coordination and cooperation to address the issue of invasive alien species. For this struggle to be successful, a comprehensive movement is required, involving the collaboration of individuals, society, and states. For the European Union, which prides itself on being a leader in environmental protection on the global stage, and Turkey, as a candidate country, it is essential to first assess its current position and identify necessary actions to effectively combat invasive alien species to succeed in this endeavor. This study aims to offer valuable insights for researchers and legislators regarding legal measures that can be implemented against invasive species. This topic has not been extensively addressed in the existing literature at the intersection of European Union Studies and Environmental Law.

Anahtar Kelimeler

invasive alien species, biodiversity, sustainability, sustainable development goals, environmental law

Kaynakça

• Boyar, Oya. “Anayasa ve Sürdürülebilir Kalkınma”, İstanbul Hukuk Mecmuası, Cilt 78, Sayı 4, 2020, s. 1921-1957 (DOI: 10.26650/mecmua.2020.78.4.0007).
• Caffrey, Joe M, Baars, Barbour, Boets, Boon, Davenport, Dick, Early, Edsman, Gallagher, Gross, Heinimaa, Horrill, Hudin, Hulme, Hynes, MacIssac, McLoone, Millane, Moen, Moore, Newman, O’Conchuir, O’Farrell, O’Flynn, Oidtmann, Renals, Ricciardi, Roy, Shaw, Van Valkenburg, Weyl, Williams, and Lucy, "Tackling invasive alien species in Europe: The top 20 issues." Management of Biological Invasions, Cilt 5, Sayı 1, 2014, s. 1-20, (doi: http://dx.doi.org/10.3391/mbi.2014.5.1.01).
• Carboneras, Carles, Piero Genovesi, Montserrat Vilà, Tim M. Blackburn, Martina Carrete, Miguel Clavero, Bram D'hondt, et al. “A Prioritised list of invasive alien species to assist the effective implementation of EU legislation.” Journal of Applied Ecology, Cilt 55, 2018, s. 539-547 (DOI:10.1111/1365-2664.12997).
• Cave, Lisa A., Glenn C.Blomquist, “Environmental policy in the European Union: Fostering the development of pollution havens?”, Ecological Economics, Cilt 65, 2008, s. 253-261.
• Çakmak, Münci, “Biyolojik Çeşitliliğin Hukuken Korunması ve Kamu Yararı”, AÜHFD, Cilt 57, Sayı 1, 2008, s.133-166.
• Çörtoğlu, Feza Sencer, “Avrupa Birliği İklim Politikasının Bütünleşmesinde Sürdürülebilir Kalkınmanın Etkisi.”, Contemporary Research in Economics and Social Science, Cilt 3, Sayı 1, 2019, s.196-216.
• Dadak, Kemal, “Yeni Kuşak Hak Olarak Çevre Hakkı”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Cilt 5, 2015, s. 309–326.
• Damro, Chad, “EU-UN Environmental Relations: Shared Competence and Effective Multilateralism” in K.V. Laatikainen ve K.E. Smith (Ed.), Palgrave Studies in European Union Politics, London: Palgrave Macmillan, 2006, s. 175-192, (https://doi.org/10.1057/9780230503731_9).
• Demir, Aynur. “Birleşmiş Milletler Montreal Biyolojik Çeşitlilik 15.Taraflar Toplantısı (COP15) Kilit Sonuçların “30x30” Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Tabiat ve İnsan, Cilt 2, Sayı 194, 2023, s. 5-15.
• Egoh, Benis N., Ntshotsho Phumza, Maoela Malebajoa A., Blanchard Ryan, Ayompe Lacour M., Rahlao Sebataolo, “Setting the scene for achievable post-2020 convention on biological diversity targets: A review of the impacts of invasive alien species on ecosystem services in Africa”, Journal of Environmental Management, Cilt 261, 2020, s. 1-8, (doi.org/10.1016/j.jenvman.2020.110171).
• Erken, Kamil, Salih Parlak ve Mustafa Yılmaz, “Endemik Taksonların Korunması ve Tür Koruma Eylem Planları”, Ağaç ve Orman, Cilt 3, Sayı 1, 2022, s. 33-46.
• Erten, Sinan, “Uluslararası Düzeyde Yükselen Bir Değer Olarak Biyolojik Çeşitlilik”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 27, 2004, s. 98-105.
• Feran, Burçin ve Itri Levent Erkol, “Beyşehir Gölü Havzası’ndaki Nesli Tehlike Altındaki Balık Türlerini Koruma Planı”, İzmir, Doğa Derneği, 2018, https://www.dogadernegi.org/wpcontent/uploads/2020/06/beysehir-golu-korumaplani.pdf (Erişim Tarihi: 21.3.2023).
• Gemi Balast Suyu ve Sedimanlarının Kontrolü ve Yönetimi Hakkında Uluslararası Sözleşme, 2004, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/08/20140828-1-1.pdf (Erişim Tarihi:1.09.2023).
• Genovesi, Piero ve Claire Shine, European Strategy on Invasive Alien Species, Nature and Environment No.137, Strasburg, Council of Europe, 2004, (ISBN 92-871-5488-0).
• Gevonesi, Piero, Carles Carboneras, Montserrat Vilà, Paul Walton, “EU adopts innovative legislation on invasive species: a step towards a global response to biological invasions?”, Biol Invasions, Cilt 17, 2015, (DOI:10.1007/s10530-014-0817-8).
• Gülle, İskender, Fahrettin Küçük ve Salim Serkan Güçlü, “Dünden Bugüne Beyşehir Gölü (Isparta-Konya, Türkiye) Balıkçılığı ve Durum Analizi.” Acta Aquatica Turcica, Cilt 18, Sayı 4, 2022.
• Güneş, Ahmet M. Çevre Hukuku, Ankara, Adalet Yayınevi, 5.Baskı, 2023.
• Güveyi, Ümit. “1982 Anayasası Kapsamında Çevre Hakkının Karşılaştırmalı Kısa Bir Tahlili” MÜHF Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 24, Sayı 2, 2018, s. 633-659.
• Habel, Jan C., Livia Rasche, Uwe A. Schneider, Jan O. Engler, Erwin Schmid, Dennis Rödder, Sebastian T. Meyer, Natalie Trapp, Ruth Sos del Diego, Hilde Eggermont, Luc Lens, Nigel E. Stork. “Final Countdown for Biodiversity Hotspots” Journal of the Society for Conservation Biology, Cilt 12, Sayı 6, 2019, (https://doi.org/10.1111/conl.12668).
• Haubrock Phillip J., Anna J. Turbelin, Ross N. Cuthbert, Ana Novoa, Nigel G. Taylor, Elena Angulo, Liliana Ballesteros-Mejia, et al. “Economic costs of invasive alien species across Europe”, NeoBiota, Cilt 67, 2021, s. 153-190, (doi: 10.3897/neobiota.67.58196).
• Hayırsever Topçu, Ferhunde, “Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi: Müzakereden Uygulamaya” Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, 2012, s. 57-97.
• Hermoso,V.,Carvalho,S.B.,Giakoumi,S.Goldsborough,D.,Katsanevakis,S.Leontiou,S.Markantonatou,V. Rumes,B.Vogiatzakisj, I.N. Yates, K.L.“The EU Biodiversity Strategy for 2030: Opportunities and challenges on the path towards biodiversity recovery”, Environmental Science and Policy, Cilt 127, 2022, s. 263–271. IPBES, “Summary for Policymakers of the Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services”, Zenodo, 25 Kasım 2019, (https://doi.org/10.5281/zenodo.3553579).
• IPBES, Summary for policymakers of the thematic assessment of invasive alien species and their control of the Intergovernmental Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, Helen E. Roy, Anibal Pauchard, Peter Stoett, Tanara Truong Renard, Sven Bacher, Bella S. Galil, Philip E. Hulme, Ikeda Tohru, Kavileveettil V. Sankaran, Melodie A. McGeoch, Laura A. Meyerson, Martin A. Nuñez, Alejandro Ordonez, Sebataolo J. Rahlao, Evangelina Schwindt, Hanno Seebens, Andy W. Sheppard, and Vigdis Vandvik, (Eds.), Bonn, IPBE Secretariat, 2023 (doi.org/10.5281/zenodo.7430692).
• IUCN, “Denizel İstilacı Yabancı Türler”, MEDPAN Network Stratejisi, 2013, https://www.istilacilar.org/wpcontent/uploads/2020/06/DenizelIstilaciYabanciTurlerMedpanNetworkStratejisi.pdf (Erişim Tarihi:16.02.2023).
• IUCN, (Uluslararası Doğa Koruma Birliği) “Red List (Kırmızı liste)”. https://www.iucnredlist.org/about/background-history (Erişim Tarihi: 21.9.2023).
• Jen, Sandra, “The convention on the conservation of European wildlife and natural habitats (Bern, 1979): Procedures of application in practice” Journal of International Wildlife Law & Policy, Cilt 2, Sayı 2, 1999, s. 224-238 (DOI:10.1080/13880299909353929).
• Karagöz, Alptekin, Kürşat Özbek ve Nurgül Sarı, “Türkiye’nin Bitkisel Biyolojik Çeşitliliğinin Korunması ve Sürdürülebilir Kullanımına İlişkin Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt 25, Sayı 1, 2016, s.88-99.
• Katsanevakis, Stelios, Konstantins Bogucarskis, Francesca Gatto, Jochen Vandekerkhove, Ivan Deriu and Ana Cristina Cardoso, “Building the European Alien Species Information Network (EASIN): A novel approach for the exploration of distributed alien species data”, BioInvasions Records, Cilt 1, Sayı 4, 2012, s. 235-245.
• Kayhan, Figen Esin ve Nazan Deniz Yön Ertuğ, “Türkiye Kıyılarında İstilacı Zehirli Balon Balığı (Lagocephalus sceleratus Gmelin, 1789)”, Doğanın Sesi, Cilt 4, Sayı 8, 2021, s. 35-46.
• Kelemen, R.Daniel, “Globalizing European Union Environmental Policy”, Journal of European Public Policy, Cilt 17, Sayı 3, 2010, s. 335-349.
• Levdokymov, Viktor, Oksana Oliinyk, Dymytrii Grytsyshen, Valentyna Ksendzuk, Galyna Nord, “The New Geological Epoch,“Anthropocene,” as a Result of Human Economic Activity”, Comparative Economic Research, Sciendo, Cilt 21, Sayı 3, 2018, s. 131-149 (doi:10.2478/cer-2018-0023).
• Lowe S., Browne M., Boudjelas S., De Poorter M., “100 of the World’s Worst Invasive Alien Species A selection from the Global Invasive Species Database”, Aukland, The Invasive Species Specialist Group (ISSG–IUCN), 2000, http://www.iucngisd.org/gisd/pdf/100English.pdf (Erişim Tarihi:21.02.2023).
• Myers, Norman, Russell A. Mittermeier, Christina G. Mittermeier, Gustavo A.B. daFonseca, Jennifer Kent, “Biodiversity Hotspots for Conservation Priorities.” Nature, Cilt 403, 2000, s. 853-858. Ormsby, Michael ve Evan Brenton-Rule. “A review of global instruments to combat invasive alien species in forestry”, Biol Invasions, Cilt 19, 2017, s. 3355-3364 (DOI 10.1007/s10530-017-1426-0).
• Önen, Hüseyin “İstilacı Yabancı Türler ve İstila Süreçleri”, in Hüseyin Önen (Ed.) Türkiye İstilacı Bitkiler Kataloğu, Ankara, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Bitki Sağlığı Araştırmaları Daire Başkanlığı, 2015, (ISBN: 978-605-9175-05-0).
• Öztekin Alpaydın, Mine, “Göl ve İnsan: Beyşehir Gölü Çevresinde Doğa-Kültür İlişkisi Üzerine Antropolojik Bir İnceleme”, Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 9, 2022, s. 296-300. Satar, İsa ve Gül Güneş, “Türkiye’nin Biyolojik Çeşitlilik Sıcak Noktaları”, Tabiat ve İnsan, Cilt 48, Sayı 185, 2014 (ISSN1302-1001:21-34).
• Shine, Clare, Nattley Williams ve Lothar Gündling. “A Guide to Designing Legal and Institutional Frameworks on Alien Invasive Species”, Gland, The World Conversation Union (IUCN), 2000, https://portals.iucn.org/library/node/7768 (Erişim Tarihi:9.02.2023).
• Shine, Clare, "Invasive Species in an International Context: IPPC, CBD, European Strategy on Invasive Alien Species and Other Legal Instruments", EPPO Bulletin, Cilt 37, Sayı 1, 2007.
• Shine Clare, Kettunen Marianne, tenBrink Patrick, Genovesi Piero, Gollasch Stephan, Technical support to EU strategy on invasive species (IAS) – Recommendations on policy options to control the negative impacts of IAS on biodiversity in Europe and the EU, Brussels, Institute for European Environmental Policy (IEEP), 2009, https://ieep.eu/wpcontent/uploads/2009/11/ias_recommendations.pdf (Erişim Tarihi:11.3.2023).
• Shlaim, Avi, “The Paris Summit”, The World Today, Cilt 28, Sayı 12, 1972
• Şen, Ersan. “Avrupa Birliği Çevre Hukuku”, İÜSBFD, Cilt 6, 1994.
• Şimşek, G. Engin, “Protection of Biodiversity in Turkey”, Public and Private International Law Bulletin, Cilt 34, Sayı 1, 2014.
• Tanner, Rob, Etienne Branquart, Giuseppe Brundu, Serge Buholzer, Daniel Chapman, Pierre Ehret, Guillaume Fried, Uwe Starfinger, Johan van Valkenburg, “The prioritisation of a short list of alien plants for risk analysis within the framework of the Regulation (EU)1143/2014”, NeoBiota, Cilt 35, 2017 (doi: 10.3897/neobiota.35.12366).
• Tilman, David, Michael Clark, David R Williams, Kaitlin Kimmel, Stephen Polasky, Craig Packer, “Future Threats to biodiversity and pathways to their prevention.” Nature, Cilt 546, 2017 (Doi: 10.1038/nature22900).
• Tuncer, Tuğba, Aykut Sezgin, Murat Dulupçu, “Sürdürülebilir Kalkınma: Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı Hedefinde Türkiye’deki Gelişmeler”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, 2021.
• Türkeş, Murat, “Küresel İklim Değişikliği nedir? Temel Kavramlar, Nedenleri, Gözlenen ve Öngörülen Değişiklikler”, İklim Değişikliği ve Çevre, Cilt 1, 2008.
• Uysal, İrfan ve Bülent Boz, Türkiye’deki En Tehlikeli İstilacı Yabancı Türler ve Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler, Ankara, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 2.Baskı, 2018 (ISBN: 978-605-9550-21-5).
• Walton P, Eaton M, Stanbury A, Hayhow D, Brand A, Brooks S, Collin S, Duncan C, Dundas C, Foster S, Hawley J, Kinninmonth A, Leatham S, Nagy Vizitiu A, Whyte A, Williams S. and Wormald K., “State of Nature Report Scotland”, 2019, https://www.nature.scot/sites/default/files/2019-10/State-ofnatureReport-2019-Scotland-full-report.pdf (Erişim Tarihi:6.02.2023).
• Weiland Sabine, Hickmann Thomas, Lederer Marcus, Marquaerdt Jens, Schwindenhammer Sandra, “The 2030 Agenda for Sustainable Development:Transformative Change through the Sustainable Development Goals?”, Politics and Governance, Cilt 9, Sayı 1, 2021, (Doi:10.17645/pag.v9i1.4191).
• Yaman, Kemal, Murat Gül, “Kuruluşundan Günümüze Avrupa Birliği’nin Çevre Politikası”, Ekonomi, İşletme ve Yönetim Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 2018.