Testimony as a Means of Proof in the Mejelle

Yıl 2025, Cilt: 83 Sayı: 4, 111 - 164, 08.12.2025

Murat Kurbanlı

https://doi.org/10.30915/abd.1696338

Öz

This study examines the topic of “testimony” in the Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, the Ottoman Civil Code that was gradually implemented between 1869 and 1876 and remained in force for approximately sixty-five years. The topic of “testimony” is essentially regulated in the Mejelle's Kitâbü'l-Beyyinât Ve't-Tahlîf (Book of Evidence and Oaths). The section on evidence is primarily organized in the Mejelle's Kitâbü’l-Beyyinât Ve't-Tahlîf. In the relevant book, testimony, hearsay, oaths, and written documents are discussed in detail. In addition, confessions are covered in the book titled Kitâbü’l-İkrâr, while court decisions and deeds are covered in Kitâbü’l-Kazâ. The topics of expert testimony and presumption are scattered across different books. In this study, only testimony is included from the means of proof found in Kitâbü’l-Beyyinât Ve't-Tahlîf; other means of proof are not included in the scope of this study . However, for the sake of clarity, explanations have been provided where necessary, linking to other regulations, and in cases where the law itself refers to other articles, these have also been included.
The method followed in the article is as follows: After a brief introduction on the social situation of the Ottoman Empire, its multi-legal structure, and the process of preparing and adopting the Mejelle, issues related to testimony are addressed one by one in the order in which they appear in the law. Finally, the article concludes with personal opinions and conclusions. In references to the Mejelle, since there are differences between the editions of the Mejelle in terms of the division of articles into paragraphs, the term “article continuation” or ‘section’ is used instead of “paragraph.” Again, to avoid repetition, the numbers of the articles are given directly in the references.

Anahtar Kelimeler

Mejelle , testimony , witness , attestation , proof

MECELLE'DE İSPAT VASITASI OLARAK ŞEHADET

Öz

Bu çalışmada, 1869 ile 1876 yılları arasında kısım kısım yürürlüğe giren ve yaklaşık altmış beş yıl boyunca uygulanan Osmanlı Medeni Kanunu olan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’deki “şehadet etme” konusu incelenmiştir. Deliller bahsi esasen Mecelle’nin Kitâbü’l- Beyyinât Ve't-Tahlîf adlı kitabında düzenlenmiştir. İlgili kitapta şehadet, tevatür, yemin ve yazılı belgeler detaylıca ele alınmıştır. Onun haricinde ikrar, Kitâbü’l-İkrâr isimli kitapta; mahkeme ilamları ve senetleri de Kitâbü’l-Kazâ’da hüküm altına alınmıştır. Bilirkişilik ve karine konuları ise farklı kitaplara dağılmış haldedir. Çalışmada, Kitâbü’l-Beyyinât Ve't-Tahlîf’de yer alan ispat vasıtalarından yalnızca şehadete yer verilmiş diğer ispat vasıtaları çalışma kapsamına dâhil edilmemiştir. Ancak konunun anlaşılması için, lüzumlu olan yerlerde, başkaca düzenlemeler ile bağlantı kurularak açıklamalar yapılmış, yine kanunun bizzat atıfta bulunduğu durumlarda da başka maddelere yer verilmiştir.
Makalede izlenen yöntem ise şu şekildedir: Osmanlı Devleti’nin sosyal durumu, çok hukuklu yapısı, Mecelle’nin hazırlanış ve kabul süreci ile ilgili kısa bir girizgâhtan sonra kanundaki düzenleniş sırasına göre şehadete dair konular tek tek ele alınmıştır. En sonda da şahsi kanaatler ve çıkarımlara yer verilerek yazı sonlandırılmıştır. Mecelleye yapılan atıflarda, Mecelle’nin baskıları arasında maddelerin paragraflara ayrılması hususunda farklılıklar olduğundan, “fıkra” terimini kullanmak yerine “madde devamı” veya “kısım” denilmesi tercih edilmiştir. Yine tekrara düşmemek adına maddelere yapılan atıflarda doğrudan numarası verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mecelle , şehadet , şahit , tezkiye , ispat

Kaynakça

• Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevi. Ramuzu’l-Ehadis. Çeviren Naim Erdoğan, İstanbul: Pamuk Yayınları, 1982.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-Hükkam Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, 4. Cilt. Çeviren Raşit Gündoğdu, Osman Erdem, , 3. Baskı, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Akgündüz, Ahmed. Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, 2. Baskı, İstanbul: OSAV, 2017.
• Akman, Ahmet. “Mecelle’de İspat Hukuku.”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 32, no. 1, (2024): 355-389.
• Altay, Şakir. Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ankara: Ankara Basım Ve Ciltevi, 1962.
• Apaydın, Yunus. “Mütevatir”, içinde TDV İslam Ansiklopedisi, 32. Cilt, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Arslan, Ramazan, Ejder Yılmaz, Sema Taşpınar Ayvaz. Medeni Usul Hukuku, 3. Baskı, Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2017.
• Atalı, Murat, İbrahim Ermenek, Ersin Erdoğan. Medeni Usul Hukuku, 4. Baskı, Ankara: Yetkin Yayıncılık, 2021.
• Atar, Fahrettin. İslam Yargılama Hukukunun Esasları, 4. Baskı, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2024.
• Avcı, Mustafa. “Mecelle’ye Göre Dostluk Ve Düşmanlığın Tanıklığa Etkisi.” içinde Uluslararası Mecelle Sempozyumu, Editör Fethullah Soyubelli, 445-455, Bursa: Star Matbaacılık, 2021.
• Aydın, Mehmet Akif. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye”, içinde TDV İslam Ansiklopedisi, 28. Cilt, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi, 20. Baskı, İstanbul: Beta Yayınları, 2023.
• Aydın, Melikşah. “Osmanlı Yargılama Hukukunda Tanıklık.” Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, 2020.
• Aydın, Melikşah. “Tanzimat Döneminde Şahitlerin Tezkiyesi ve Buna Yönelik Eleştiriler ”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 4, no. 1, (2021): 206-217.
• Baş, Engin. “62 Numaralı Amasya Şer’iye Sicil Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi.” Yüksek lisans tezi, Gazi Osman Paşa Üniversitesi, 2008.
• Başoğlu, Tuncay, “Tezkiye”, içinde TDV İslam Ansiklopedisi, 41. Cilt, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Bayındır, Abdülaziz. İslâm Muhâkeme Hukuku, İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2015.
• Behnesi, Ahmed Fethi, Yılmaz Fidan. “İslam Hukukunda Şahitlerin Adalet Soruşturması: Tezkiye.”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11, no. 3 (2011): 231-239.
• Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâmı-ı Adliyye), İstanbul: Hikmet Yayınları, 1978.
• Berki, Ali Himmet. 250 Hadis Terceme ve İzahı, 7. Baskı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1987.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuki İslamiyye Ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, 8. Cilt, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Bosnalı Ali Ulvi. “Mecelle’nin Külli Kaideler Şerhi: Telhis.” Editör Süleyman Tepe, 1. Baskı, Ankara: Adalet Yayınevi, 2024.
• Cin, Halil, Gül Akyılmaz. Türk Hukuk Tarihi, 8. Baskı, Konya: Sayram Yayınları, 2016.
• Çağrıcı, Mustafa, “İnfak”, içinde TDV İslam Ansiklopedisi, 22. Cilt, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Çatalkaya, Arzu. “Osmanlı’da Yalancı Şahitlik Ve 1872 (1289) Tarihli Tezkiye Mazbata Defteri.” Yüksek lisans tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, 2017.
• Çolak, Mücahit. “İslam Muhakeme Hukukunda Şahitlik Ve Hükümleri.”, ERZSOSDE 9, no. 2 (2016): 85-104.
• Demirtaş, Necati. Açıklamalı Osmanlı Fetvaları II, 1. Baskı, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2012.
• Demirtaş Necati. Açıklamalı Osmanlı Fetvaları IV Fetava-yı Ebuuss’ud Fatih Nüshası 2. Cilt, 1. Baskı İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2020.
• Dinç, Nevfel. Şeyh’ül-İslam Ali Efendi Fetvaları Cilt II, İstanbul: Kit-San Matbaacılık, 1985.
• “Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri 2”, Hazırlayanlar. Abdulkerim Ünalan, Abdurrahman Acar ve Metin Yiğit, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2013.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle İslam Hukuku, 2. Baskı, Bursa: İslam Hukuku Külliyatı Yayınları, 1983.
• Döndüren, Hamdi, Delilleriyle İslam İlmihali, İstanbul: Erkam Yayınları, 1991.
• Ergüney, Hilmi. İzahlı Ve Mukayeseli Mecelle Külli Kaideleri, İstanbul: Yenilik Basımevi, 1965.
• Gözler, Kemal. Hukukun Temel Kavramları, 17. Baskı, Bursa: Ekin Yayıncılık, 2019.
• Güçlü, Yaşar. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, 2. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021.
• Gür, Refik. Hukuk Tarihi Ve Tefekkürü Bakımından Mecelle, İstanbul: Çeltüt Matbaası, İstanbul.
• Hacı Mirmehemmed Kerim el- Bakuvi. Keşfül-Heqayiq Bakuvi Quran Tefsiri, 1. Cilt. Çeviren Eli Ferhadov, 1. Baskı, Bakü: İpekyolu Neşriyatı Şerq-Qerb Matbaası, 2014.
• Halaçoğlu, Yusuf. “Dellâl”, içinde TDV İslam Ansiklopedisi, 9. Cilt, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Işık, Hüseyn Hilmi. Tam İlmihal Se’adet-i Ebediyye, 143. Baskı, İstanbul: Hakikat Kitabevi, 2020.
• İbrahim, Abdulazim, “Mecelle’nin Orta Doğu Devletlerine Tesiri.”, Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 1, no. 1, (2017): 8-18.
• İbrahim Halebi, İzahlı Mülteka El Ebhur Tercümesi 3. Cilt, Çeviren Mustafa Uysal, İstanbul: Elif Ofset, 1978.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Beyliği’nin Kurucusu Osman Beg.”, Belleten 71, no. 261, (2007): 479-537.
• İslamoğlu, Mustafa. Nüzul Sırasına Göre Hayat Kitabı Kuran Gerekçeli Meal- Tefsir, 11. Baskı, İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2020.
• Kaşıkçı Osman. İslam ve Osmanlı Hukukunda Mecelle, 1. Baskı, İstanbul: OSAV Yayınları, 1997.
• “Konya Kadı Sicili 1916-1921”. Hazırlayanlar Halil Erdoğan ve Yusuf Küçükdağ, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2011.
• Korkusuz, Refik. “Mecelle’yi Farklı Kılan Özellikleri (Mecelle’nin Önemi).” içinde Uluslararası Mecelle Sempozyumu Editör Fethullah Soyubelli, 285-287. Bursa: Star Matbaacılık, 2021.
• Meydan Larousse Büyük Lügat Ve Ansiklopedi 8. İstanbul: Meydan Yayınevi. Madde “Mecelle.”
• Özen, Şükrü. “Kadı Şüreyh”, içinde TDV İslam Ansiklopedisi, 24. Cilt, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Öztürk, Yaşar Nuri. İslam Nasıl Yozlaştırıldı, 7. Baskı, İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 2000.
• Şimşirligil, Ahmet, Ekrem Buğra Ekinci. Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle’den Düsturlar, 8. Baskı, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2018.
• TDK: Türkçe Sözlük, 11. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Topuz, İsa. “İslam Muhakeme Hukukunda Şahitte Aranan Şartlar.” Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, 2008.
• Tozal, Ömer, “İslam Muhakeme Hukukunda Şahitlik Müessesi (İbn Kayyim Örneği).”, İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 6, no. 2, (2015): 147-184.
• Türkzade Hafız Mehmed Ziyaeddin Efendi. Mükemmel Islahatı Kavanin Yahut Malumatı Kanuniye Hülasası
• Osmanlı Hukuk Sözlüğü. Çeviren Fethi Gedikli ve İbrahim Enes Onat, 1. Baskı, İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Uluçay Salih. “412 Numaralı Bitlis Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (Hicri: 1306/1308-Miladi: 1889-1891)”, Yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2006.
• Uysal, Afra, “Mecelle’nin Arap Ülkelerindeki Yürürlüğü.”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9, no. 1, (2022): 113-161.
• Üçok, Coşkun, Türk Hukuk Tarihi Dersleri, 4. Baskı, Ankara: Başnur Matbaası, 1966.
• Ülker, İbrahim. “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’nin Günümüz Hukukuna Etkileri.” içinde Milli Egemenlik ve Hukuk TBMM'nin 100. Yılı Anısına Armağan, Editörler Süleyman Üstün ve Ebru Atik Tüzemen, 338-370. 1. Baskı, İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık, 2021.
• “Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (H. 919-927 / M. 1513-1521)”. Hazırlayanlar Bilgin Aydın ve Ekrem Tak, İstanbul: İSAM, 2008.
• Yıldırım, Zeki, “Kur’an’da Peygamberlerin İsmeti.”, AÜİFD, no. 19, (2003): 81-112.
• Yurtseven, Yılmaz. “İslam-Osmanlı Muhakeme Hukukunda Şahitlik Müessesesi”, YBHD, no.2, (2018): 85-140.
• Ceride-i Adliye , “Tezkiye-i Şuhud Mesailine Dair”, Sayı 154-155, Yedinci Yıl, Rumi 1332, 396-402.
• Düstur, 1. Tertip, 1. Cüz, Matbaayı Amire, İstanbul Rumi 1289.
• Miltiyadi Karavokiro, Lugat-ı Kavanin-i Osmaniye, Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul Hicri 1310.