Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde Siyasi Parti Özgürlüğü: AB Uygulaması ve Türkiye Örneği

Yıl 2022, Cilt: 80 Sayı: 3, 55 - 101, 25.08.2022

Adem Kara

https://doi.org/10.30915/abd.1159119

Öz

Bu çalışmada, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde (AİHS) siyasi parti özgürlüğünün AB ülke uygulamaları ve Türkiye örneği bakımından araştırılması amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında AİHS hükümleri, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihadı, Venedik Kriterleri, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından getirilen standartlar, bazı AB ülkelerindeki uygulamalar ve Türkiye pratiği incelenmiştir. Bu kapsamda iç hukukta siyasi parti özgürlüğüne ilişkin mevzuat ve içtihadın AİHS hükümlerine ve AİHM içtihadına uygunluk yönünden birtakım sorunlar barındırdığı tespiti yapılmıştır. Çalışmada anayasada ve mevzuatta yer alan hükümlerin AİHS hükümleri ve AİHM içtihadı paralelinde yeniden gözden geçirilerek değiştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca siyasi parti kapatma davalarında Anayasa Mahkemesinin mer’i mevzuatı AİHM içtihadı ile uyumlu bir yaklaşımla yorumlayarak karar vermesi gerektiği değerlendirmesi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

siyasi parti özgürlüğü, dernek ve toplantı özgürlüğü, ifade özgürlüğü, düşünce vicdan ve din özgürlüğü, Avrupa Birliği ve siyasi partiler

Freedom of Political Party in The European Convention on Human Rights: EU Practice and The Case of Turkey

Öz

In this research, it is aimed to investigate the freedom of political parties in the European Convention on Human Rights (ECHR) in terms of implementations of the EU countries and the example of Turkey. Within the scope of the study, the provisions of the ECHR, the case law of the European Court of Human Rights (ECtHR), the Venice Criteria, the standards brought by the Parliamentary Assembly of the Council of Europe, some EU countries' practises and the practice in Turkey were examined. In this context, it has been determined that the legislation on freedom of political party and case-law in domestic law contain some problems in terms of compliance with the provisions of the ECHR and the case-law of the ECtHR. In the study, it is stated that the provisions in the constitution and legislation should be revised and amended in parallel with the provisions of the ECHR and the case-law of the ECtHR. In addition, it has been evaluated that the Turkish Constitutional Court should decide on the cases about closure of political parties by interpreting the current legislation with an approach in line with the case-law of the ECtHR.

Anahtar Kelimeler

freedom of political party, freedom of association and assembly, freedom of expression, freedom of thought, conscience and religion, European Union and political parties

Kaynakça

• Abdulhakimoğulları, Erdal. “Türkiye’de Siyasi Partilerin Kapatılması Rejimi.” Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2000.
• Albayrak Coşkun, Birce. “Türkiyede Siyasi Parti Kapatma ve Avrupa Örnekleri Parti Kapatmak Demokrasi Tehdidi mi?.” Memleket Siyaset Yönetim 3, no. 7 (2008): 138-152.
• Anayurt, Ömer. Avrupa İnsan Hakları Hukukunda Kişisel Başvuru Yolu. Ankara: Seçkin Yayınevi, 2004.
• Anayurt, Ömer. Anayasa Hukuku: Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar). 2. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2019.
• Ağırbaşlı, Şennur. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Din ve Vicdan Özgürlüğü,” TBB Dergisi, no. 101 (Temmuz-Ağustos, 2012): 83-102.
• Aydın, Mesut. “Bölünmez Bütünlük İlkesine Aykırılık Nedeniyle Yasaklanan Siyasal Partilerin Yasaklanma Kararlarının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Uygunluğu,” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 60, no. 2 (2005): 1-27.
• Coşar, Vedat Ahsen. “Siyasi Partilerin Yasaklanması ile İlgili Venedik Kriterleri”, Ankara Barosu Dergisi 67, no. 2 (Bahar, 2009): 123-126.
• Çelikyay, Hakan Sabri ve Rengül Ekizceleroğlu. “Türkiye’de Siyasi Partilerin Kapatılması Rejiminde Son Dönemde Yaşanan Gelişmeler.” Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 6, no. 5 (2017): 102-109.
• Dinler, Veysel. “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Siyasi Partiler.” Yüksek Lisans Tezi, Isparta, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
• Doğan, İlyas. İnsan Hakları Hukuku. 3. Baskı. Ankara: Astana Yayınları, 2019.
• Erdoğan, Mustafa. “AİHM’nin RP Kararının Düşündürdükleri.” Liberal Düşünce Dergisi, no. 23 (2001): 41-50.
• Gordon, Dan. “Limits on Extremist Political Parties: A Comparison of Israeli Jurisprudence with that of the United States and West Germany.” Hastings International & Comparative Law Review, no. 87 (1987): 347-400.
• Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku. 3. Baskı. Bursa: Ekin Yayınları, 2019.
• Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku. 4. Baskı. Bursa: Ekin Yayınları, 2021.
• Gözler, Kemal. Anayasa Hukukunun Genel Esasları: Ders Kitabı. 13. Baskı. Bursa: Ekin Yayınları, 2021.
• Gül, Cengiz ve Seher Çakan. “AİHM Kararları Işığında Nefret, Şiddet ve Müstehcen İçerikli Söylemler Bakımından İfade Özgürlüğünün Sınırlandırılması.” ERÜHFD 13, no. 1 (2018): 365-410.
• Hazar, Zeynep. “Siyasi Partilerin Kapatılması ve Demokratik Toplumda Gereklilik İlkesi: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Bir İnceleme.” YBHD 3, no. 1 (2018): 73–106.
• Kaboğlu, İbrahim Ö. “Cihat, Refah Partisi’ni kapatma nedeni...” BirGün, 20 Temmuz 2022. https://www.birgun.net/haber/cihat-refah-partisi-ni-kapatma-nedeni-170707, Erişim 27.04.2022.
• Keskin, Yusuf Ziya. “12 Eylül Ara Rejimi Döneminde Türkiye’de Siyasi Gelişmeler (1980-1983).” Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Sonbahar, 2020): 703-724.
• Keskinsoy, Ömer. Anayasa ve Türk Anayasa Hukuku. Güncellenmiş 5. Baskı. Ankara: Monopol Yayınları, 2021.
• Sağlam, Fazıl. “Siyasal Parti Özgürlüğü.” İçinde Cogito İnsan Hakları. Ed. Korkut Tankuter, 195-209. İstanbul: YKY, 2000.
• Sağlam, Fazıl. “Siyasi Partiler Kanunu’nda Uluslararası Standartlara Uygunluk Sağlamak İçin Yapılması Gereken Değişiklikler.” Anayasa Yargısı 17, (2000).
• Sawyer, Katherine A. “Rejection of Weimarian Politics or Betrayal of Democracy?: Spain’s Proscription of Batasuna under the European Convention on Human Rights.” American University Law Review 52, no. 3, (2003): 1531-1581.
• Şahin, Adil. “İnsan Hakları Hukukunda Siyasal Parti Özgürlüğü ya da AİHM’nin 30 Haziran 2009 Tarihli “Batasuna Kararı”nı Yeniden Düşünmek.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 65, no. 1, (2010): 135-174.
• Tezcan, Durmuş, M. Ruhan Erdem ve Oğuz Sancakdar. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Işığında Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu. Ankara: Seçkin Yayınları, 2002.
• Türmen, Rıza. “AİHM’nin Herri Batasuna kararı ve Türkiye.” Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/riza-turmen/aihm-nin-herri-batasuna-karari-ve-turkiye-1113582, Erişim tarihi: 11.05.2021.
• Uygun, Oktay. “Siyasi Partilerin Kapatılması Rejiminin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi.” Anayasa Yargısı 17, (2000).
• Ünal, Şeref. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi İnsan Haklarının Uluslararası İlkeleri. 2. baskı Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, 2001.
• Yıldırım, Serkan Nebi. Bir Siyasi Hak Olarak Seçme Hakkının Niteliği. Ankara: Adalet Yayınevi, 2021.
• TBMM, “Venedik Komisyonu Raporu”, Erişim 27 Ocak 2022. https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/venedik_komisyonu.pdf.
• TESAV, “Cumhuriyet Döneminde Kurulan ve Kapanan Siyasi Partiler”, Erişim 8 Ocak 2022. http://www.tesav.org.tr/wp-content/uploads/2017/03/3.1923ten_Bu_Yana_Kurulan_ve_Kapatilan_Siyasi_Partiler.pdf,
• TESEV, “Venedik Komisyonu’nun Türkiye’de Siyasi Partilerin Yasaklanmasına İlişkin Anayasal ve Yasal Hükümlere Dair Görüşü”, https://www.tesev.org.tr/wp-content/uploads/rapor_Venedik_Komisyonu_Turkiye_Raporu.pdf. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.