Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi Bağlamında Türkiye'de Su Yönetimi: Doğu Karadeniz Havzası Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 193 - 223, 31.07.2023

Dilek Topcu Mumlu

https://doi.org/10.22466/acusbd.1282924

Öz

İnsan yaşamının temel kaynaklarından biri olarak su; sosyal, ekonomik, hukuksal ve beşeri etkileriyle çok boyutlu düşünmeyi gerektirmektedir. Suyun çok boyutlu özelliğiyle sürdürülebilir olabilmesi için su yönetiminde doğru stratejilerin belirlenmesi, tüm paydaşların işbirliği ve eşgüdümüne yer verecek bir planlama anlayışının gerçekleştirilmesine ihtiyaç olduğu küresel düzeyde vurgulanmaktadır. Suyun sürdürülebilir yönetimini sağlayacak bütüncül planlamaların yapılması, su kalitesinin oluşturulması, değişen su tüketim taleplerinin karşılanması, su kayıplarının önlenmesi, su tasarrufu gibi su yönetimine ilişkin temel konular su kaynaklarının yönetiminde yeni yaklaşımları gündeme taşımaktadır. Bu doğrultuda, su yönetim süreçlerine yön veren düzenlemelerden biri Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi'dir. Direktif; su kaynaklarından maksimum ekonomik ve sosyal fayda elde edilebilmesi için su kaynaklarının toplandığı havza içindeki su, toprak ve bunlarla ilişkili kaynakların korunması, entegre şekilde yönetilmesinde kurumlar arası iş birliği, katılımcılık ve eşgüdümün sağlanmasını hedefleyen bir anlayışla havza temelli entegre su yönetimi yaklaşımını desteklemektedir. Belirlenen çerçevede bu çalışma, su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimini Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi temel prensipleri bağlamında inceleme amacındadır. Çalışma kapsamında AB Su Çerçeve Direktifi'nin getirdiği havza bazlı entegre su yönetimine yönelik temel prensipleri, kurumsal gereklilikleri, su yönetimi için benimsenen temel amaçlarına yönelik genel bir çerçeve ortaya konmaktadır. Direktif'in AB-Türkiye ilişkileri bağlamında Türkiye'de su yönetimi mevzuatı ve uygulama süreçlerine etkisi, Doğu Karadeniz Havzası üzerinden nitel araştırma yöntemi temelinde doküman analizi yapılarak incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

AB Su Çerçeve Direktifi, Türkiye, Doğu Karadeniz Havzası

In the Context of the European Union Water Framework Directive A Study on Water Management in Turkey

Öz

Water one of the primary resources of human life; requires multidimensional thinking with its social, economic, legal and human effects. It is emphasized at the global level that in order for water to be sustainable with its multidimensional feature, the right strategies in water management need to be determined and a planning approach that will include cooperation and coordination of all stakeholders is needed. Fundamental issues related to water management such as making holistic plans that will ensure the sustainable management of water, establishing water quality, meeting changing water consumption demands, preventing water losses, and saving water bring new approaches in the management of water resources to the agenda. In this respect, one of the regulations that directs water management processes is the European Union Water Framework Directive. Directive; In order to obtain maximum economic and social benefit from water resources, it supports the basin-based integrated water management approach with an understanding that aims to ensure inter-institutional cooperation, participation and coordination in the protection and integrated management of water, soil and related resources in the basin where water resources are collected. In the determined framework, this study aims to examine the sustainable management of water resources in the context of the basic principles of the European Union Water Framework Directive. Within the scope of the study, a general framework for the basic principles, institutional requirements, and the main objectives adopted for water management for basin-based integrated water management brought by the EU Water Framework Directive is presented. The effect of the Directive on water management legislation and implementation processes in Turkey in the context of EU-Turkey relations is examined by using document analysis qualitative research methods over the Eastern Black Sea Basin.

Anahtar Kelimeler

EU Water Framework Directive, Water Management in Turkey, Eastern Black Sea Basin

Kaynakça

• Akkaya, C., Efeoğlu, A. ve N. Yeşil. (2006). Avrupa birliği su çerçeve direktifi ve Türkiye'de uygulanabilirliği,. TMMOB Su Politikaları Kongresi Bildiriler Kitabı. 195-204. https://eskisakarya.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/9125.pdf
• Akıllı, H. ve Özaslan, R. (2017). Su kayıplarının önlenmesinde teknoloji kullanımı: büyükşehir belediyelerinde SCADA uygulaması. SDÜ İİBF Dergisi, 22, Kayfor 15 Özel Sayısı, 1599-1618.
• Ayrangöl, Z. (2019). Küresel kamusal mallar ve su hakkı. Ekin Kitapevi.
• Aytuğ, H. K. (2014). Sürdürülebilir su kullanımı açısından Avrupa birliği çevre politikalarına Türkiye'nin uyumu. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(2) 1-18.
• Bilbay, Ö. F. (2020). Bir kamu politikası olarak türkiye'de su yönetimi: güneydoğu anadolu projesi özelinde bir inceleme [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi.
• Bulut, M. ve Birben, Ü. (2019). AB su çerçeve direktifinin Türkiye'de su kaynakları yönetimine etkisi. Türkiye Ormancılık Dergisi, 20(3), 221-233.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü genel ağ sayfasında yer alan 2022-2023 Su Yılı 6 Aylık Alansal Kümülatif Yağış Raporu. https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/yagis-raporu.aspx?b=k adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Dalkılıç, Y. ve Harmancıoğlu, N. (2008). Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifinin Türkiye'de Uygulama Olanakları. TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi Bildiriler Kitabı, 415-424. https://eski.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/10948.pdf
• Dilcan, Ç. C., Çapar, G, Korkmaz, A., İritaş, Ö., Karaaslan,Y. ve Selek, B. (2018). İçme suyu şebekelerinde görülen su kayıplarının dünyada ve ülkemizdeki durumu. Anahtar Dergisi, 354,10-18.
• Eğerci, P. (2006) Türkiye’nin Avrupa Birliği su politikasına uyum durumunun kuramsal ve yasal çerçeve açısından incelenmesi ve ileriye yönelik öneriler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Garipağaoğlu, N. (2012). Havza planlarında coğrafyanın rolü ve Türkiye'de havza planlamacılığı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 303-336.
• Gültekin, F.(2018). Türkiye'de Su ve Doğu Karadeniz'de Su. https://www.ktu.edu.tr/dosyalar/jeoloji_0b7af.pdf adresinden 11.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• Güzelsarı,S. ve Tuluay, F. N. (2011). Küresel su yönetimi ve suyun ticarileşmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi SBE Dergisi, 1(22), 54-83.
• Gönüllük, G. (2019). Türkiye'de su yönetiminde merkez ve yerel ilişkileri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• İlhan, A. (2011). Yeni bir su politikasına doğru: Türkiye'de su yönetimi, alternatifler ve öneriler. Sosyal Değişim Derneği Yayını, İstanbul. https://www.suhakki.org/wp- content/uploads/2012/02/yenibirsupolitikasi.pdf adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü, İller ve Faaliyet Alanlarına Göre Dernekler. https://www.siviltoplum.gov.tr/illere-ve-faaliyet-alanlarina-gore-dernekler adresinden 03.05.2023 tarihinde alınmıştır.
• Karakılçık, Y. (2011). Küresel aktörlerin su stratejileri ve "bölgesel su birliği" gerekliliği: Avsubir. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 2(1), 74-99.
• Kılıç, S. ve Karataş, A. (2018). İnsan haklarının bir bileşeni olarak su hakkı. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 34, 37-60.
• Kılıç, S. (2009).Su yönetiminde yeni yaklaşım: su hakkı. Hacettepe Üniversitesi İİBF Dergisi, 27(2), 45-59.
• Öztürk, S., Tönük, G. ve Bahriye G. (2014). Türkiye'de havza yönetimi ve yönetim planı yaklaşımı. Ziraat Mühendisliği Dergisi, 361, 59-63.
• Muluk, Ç.B., Kurt, B., Turak, A., Türker, A., Çalışkan M.A., Balkız, Ö., Gümrükçü, S., Sarıgül, G. ve Zeydanlı, U. (2014). Türkiye’de suyun durumu ve su yönetiminde yeni yaklaşımlar: çevresel perspektif. İş Dünyası ve Sürdürülebilir Kalkınma Derneği-Doğa Koruma Merkezi, Yaşama Dair Vakfı, https://www.skdturkiye.org/files/yayin/Turkiyede-Suyun-Durumu-ve-Su-Yonetiminde-Yeni-Yaklasimlar-Raporu.pdf adresinden 02.05.2023 tarihinde alınmıştır.
• Solak, S., Kılıç, M. ve S. K. Solmaz. (2019). Bursa ilinde sürdürülebilir kentsel su yönetimi. Uludağ Üniversitesi MHF Dergisi, 24(1) 111-124.
• Tamer, N. G. (2007). Türkiye’nin gündemindeki su sorunları. Planlama TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, 3(4), 67-82.
• Yıldız, F. ve Dişbudak, K. (2006). AB su çerçeve direktifi ve havza yönetimi yaklaşımı bağlamında AB ortak tarım politikalarında su yönetimi. Türk Tarım Dergisi, 167, 64-71. Yeter, M. (2017). Türkiye’de suyun durumu ve Türkiye'nin su yönetimi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Nişantaşı Üniversitesi.
• Yıldız, D. (2008). Su kaynaklarının planlanması, geliştirilmesi ve yönetilmesi küresel, bölgesel ve ülkesel bakış. Toplum ve Hekim Dergisi, 23(1), 50-66.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (1985). Beşinci kalkınma planı. https://www.sbb.gov.tr/ozel_ihtisas_komisyonu_raporlari/#1543401829750-0d74f2cd- 43df adresinden 05.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (1990). Altıncı kalkınma planı https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Toprak-ve-Su-KaynaklariOIKRaporu.pdf adresinden 05.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (1996). Yedinci beş yıllık kalkınma planı.https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/Yedinci_Bes_Yillik_Kalkinma_Plani- 1996-2000.pdf adresinden 05.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (2001). Sekizinci beş yıllık kalkınma planı. https://www.sbb.gov.tr/wpcontent/uploads/2022/07/Uzun_Vadeli_Strateji_ve_Sekizinci_BeşYillik_Kalkinma_Plani-2001-2005.pdf adresinden 05.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (2007). Dokuzuncu kalkınma planı. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Dokuzuncu_Kalkinma_Plani-2007 2013.pdf adresinden 05.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2013). Onuncu kalkınma planı ((2014-2018). 05.03.2023 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Onuncu_Kalkinma_Plani-2014-2018.pdf adresinden 05.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2013). On birinci kalkınma planı (2019-2023). https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf adresinden 05.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı Onuncu Kalkınma Planı ÖİKR. (2014). https://www.sbb.gov.tr/wp- content/uploads/2022/08/Onuncu-Kalkinma-Plani-SuKaynaklari-Yonetimi-ve-Guvenligi-Ozel-Ihtisas-Komisyonu-Raporu.pdf adresinden 05.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2022-2023 Su Yılı 6 Aylık Alansal Kümülatif Yağış Raporu.https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/yagis-raporu.aspx?b=k adresinden 01.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Çoruh ve Doğu Karadeniz Havzaları Taşkın Yönetim Planlarının Hazırlanması Projesi. https://webdosya.csb.gov.tr/db/scd/icerikler/dogu_karadeniz_taslak_kapsam_belirleme_raporu- 20191209124028.pdf adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• DSİ, 2020 Yılı Resmi Su Kaynakları İstatistikleri. https://www.dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/1499 adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• DSİ, 2020 Yılı Faaliyet Raporu. https://cdniys.tarimorman.gov.tr/api/File/GetFile/425/KonuIcerik/759/1107/DosyaGaleri/DS%C4 %B0%20 2020-yili-faaliyet-raporu.pdf adresinden 03.05.2023 tarihinde alınmıştır.
• DSİ, Türkiye Havza Numaraları ve Havzaları. https://www.dsi.gov.tr/Sayfa/Detay/1499 adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı AB Başkanlığı Avrupa Komisyonu Tarafından Hazırlanan Türkiye Raporları. https://www.ab.gov.tr/ilerleme-raporlari_46224.html adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• T.C. Resmî Gazete. (17.10.2012) 28444 Sayılı Havza Yönetim Planlarının Hazırlanması, Uygulanması Ve Takibi Yönetmeliği. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=16695&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2020). Doğu Karadeniz Havzası Taşkın Yönetim Planı, https://www.tarimorman.gov.tr/SYGM/Belgeler/Ta%C5%9Fk%C4%B1n%20Y%C3 %B6netim%20Planlar%C4%B1/DOGU_KARADENIZ_HAVZASI_Taskin_Yonetim_Plani_Yonetici_Ozeti.pdf adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• Tarım ve Orman Bakanlığı, Ulusal Havza Yönetim Strateji Belgesi (2014). https://www.tarimorman.gov.tr/SYGM/Belgeler/uhys%20belgesi%20(3).pdf adresinden 05.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• Tarım ve Orman Bakanlığı, Türkiye-AB 6 Havzada Nehir Havzası Yönetim Planlarının Hazırlanması İçin Teknik Yardım Projesi, Doğu Karadeniz Proje Havzası. https://6rbmp.tarimorman.gov.tr/tr/proje-havzalari/dogu-karadeniz-havzasi adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• Tarım ve Orman Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü.https://www.tarimorman.gov.tr/SYGM adresinden 01.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• Türkiye- AB Matra Projesi Ulusal Programı-2003. https://www.ab.gov.tr/files/UlusalProgram/UlusalProgram_2003/Tr/pdf/IV-22.pdf adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• TÜSİAD, (2008). Türkiye'de Su Yönetiminin Durumu: Sorunlar ve Öneriler, TÜSİAD Basın Bülteni. https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/3665-turkiyede-su-yonetimi---sorunlar- ve-oneriler adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2021.https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2021 45500#:~:text=T%C3%9C%C4%B0K%20Kurumsal&text=T%C3%BCrkiye'de%20ikamet%20eden%20n%C3%BCfus,252%20bin%20172%20ki%C5%9Fi%20oldu adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• Ordu Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.ordu.gov.tr/ilcelerimiz adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Giresun Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.giresun.gov.tr/ilcelerimiz adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Trabzon Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.trabzon.gov.tr/ilcelerimiz adresinden03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Trabzon Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.trabzon.gov.tr/dogu-karadeniz-havza-yonetim-heyeti-trabzonda-toplandi adresinden 05.05.2023 tarihinde alınmıştır.
• Rize Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.rize.gov.tr/ilcelerimiz adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Gümüşhane Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.gumushane.gov.tr/ilcelerimiz adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• AB Başkanlığı Resmi Genel Ağ Sayfası, Ulusal Program 2003. https://www.ab.gov.tr/files/UlusalProgram/UlusalProgram_2003/Tr/pdf/IV-22.pdf adresinden 03.03.2023 tarihinde alınmıştır.
• Amasya Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.amasya.gov.tr/ilcelerimiz adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Artvin Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.artvin.gov.tr/ilcelerimiz adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Bayburt Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.bayburt.gov.tr/ilcelerimiz adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Samsun Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.samsun.gov.tr/ilcelerimiz adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Sivas Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.sivas.gov.tr/ilcelerimiz adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Tokat Valiliği Resmi Genel Ağ Sayfası. http://www.tokat.gov.tr/ilcelerimiz adresinden 03.04.2023 tarihinde alınmıştır.