Kentsel Dönüşüm Kararlarına Vatandaş Katılımı “Fikirtepe Kentsel Dönüşüm Projesi”

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 291 - 308, 31.07.2023

Bahriye Eseler , Ömer Faruk Gençkaya

https://doi.org/10.22466/acusbd.1313997

Öz

Kentsel dönüşüm, 19. yüzyılda başlayan “çökme ve bozulma yaşayan kentsel mekân ekonomik, sosyal, fiziksel ve çevresel koşullarını iyileştirmek amacıyla uygulanan kapsamlı ve bütüncül yaklaşım, strateji ve eylemlerin toplamı” olarak tanımlanmaktadır. Yoğun ve plansız kentleşme kaçınılmaz olarak kentsel dönüşümü zorunlu kılmıştır. Türkiye’de 1970’li yıllarda bahsedilmeye başlanan kentsel dönüşümün projelenmesi ve hayata geçmesi 1980’li yılları bulmuştur. Fikirtepe Kentsel Dönüşüm Projesi, Kadıköy ilçesinde bulunan Fikirtepe, Dumlupınar, Merdivenköy ve Eğitim mahallelerini kapsamaktadır. Kentsel dönüşüm proje alanındaki dört mahallenin toplam nüfusu 50.000’dir. Proje ile hedeflenen 4 milyon metrekare üzerinde 140.000 kişinin yaşayacağı ve 60.000 kişinin çalışacağı bir yaşam alanı inşa etmektir Bu durum vatandaşın kentsel dönüşüm projelerine katılımının önemini daha da artırmaktadır. Yaşanması muhtemel bir sorunda etkilenecek vatandaş sayısı oldukça fazladır. Bu çalışmada; katılımın yasal boyutundan hareketle literatür taraması yapılacaktır, literatür taraması ile kentsel dönüşümüne vatandaş katılımının önemi ortaya koyulacaktır. Ayrıca, çalışmanın özgünlüğü ve zenginleşmesi amacıyla kentsel dönüşüm projesinin en önemli paydaşlarını oluşturan, İBB Kentsel Dönüşüm ofisi ve bölgede yaşayan anı sahip olduğu / ikamet ettiği konutu kentsel dönüşüme girmiş 15 vatandaş ile derinlemesine görüşme/mülakat yapılmıştır. Varsayımımıza uygun olarak, vatandaş katılımının olmaması projenin sürdürülebilirliği yönünden orta ve uzun erimli olumsuzluklara neden olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kentsel Dönüşüm, Vatandaş Katılım, Fikirtepe Projesi

Citizens Participation in Urban Transformation Processes “Fikirtepe Urban Transformatıon Project”

Öz

Urban transformation is "the sum of the comprehensive and integrated approaches, strategies, and actions implemented to improve the economic, social, physical, and environmental conditions of urban space that experienced collapse and degradation" and started in the 19th century. Intensive and unplanned urbanization has inevitably necessitated urban transformation. In Turkey, urban regeneration started to be mentioned in the 1970s, but it took until the 1980s for it to be projected and put into practice. Fikirtepe Urban Transformation Project covers Fikirtepe, Dumlupınar, Merdivenköy, and Eğitim neighborhoods in Kadıköy district. The total population of the four neighborhoods in the urban transformation project area is 50,000. The aim of the project is to build a living space where 140,000 people will live, and 60,000 people will work on 4 million square meters. This situation increases the importance of citizen participation in urban transformation projects. The number of citizens who will be affected in case of a possible problem is quite high. In this study; a literature review will be made based on the legal dimension of participation, and the importance of citizen participation in urban transformation will be revealed through the literature review, In addition, for the authenticity and enrichment of the study, in-depth interviews/interviews were conducted with the most important stakeholders of the urban transformation project, IMM Urban Transformation office and 15 citizens living in the region whose houses were subjected to urban transformation. In line with our assumption, it is seen that the lack of citizen participation causes medium and long-term negativities in terms of the sustainability of the project.

Anahtar Kelimeler

Urban Transformation, Citizen Participation, Fikirtepe Project

Kaynakça

• Akalın, M. (2016). Sosyal konutların Türkiye’nin konut politikaları içerisindeki yeri ve TOKİ’nin sosyal konut uygulamaları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1) 107-123.
• Aktaş Polat, Y. (2015). Türkiye’de kentsel dönüşüme bütüncül bir bakış: Elazığ örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(1), 185-202.
• Arlı, A. (2005). Cumhuriyet döneminde Türkiye’de şehirleşme ve gecekondu araştırmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(1), 283-352.
• Ataöv, A. ve Osmay, S. (2007). Türkiye’de kentsel dönüşüme yöntemsel bir yaklaşım. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 24(2), 57-82.
• Ayik, U. (2014). Mekansal ve toplumsal yansımalarıyla Türkiye’de kentsel dönüşüm projelerine coğrafi bakış: Fikirtepe örneği [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Avrupa Konseyi (1996). Avrupa Kentsel Şartı. http://www.migm.gov.tr/kurumlar/migm.gov.tr/AVRUPA-KONSEYI/KentSart-1.pdf adresinden 21.04.2023 tarihinde alınmıştır.
• Beswick, C. A. (2001). Public-Private partnerships in urban regeneration: the case of London docklands, [Unpublished master thesis] Calgary University.
• Eraydın, A. (2006). Değişen mekan, mekansal süreçlere ilişkin tartışma ve araştırmalara toplu bakış, Dost Yayınevi.
• Ertürk, H. ve Neslihan, S. (2011). Kent ekonomisi. Ekin Yayınevi.
• Es, M. ve Ateş, H. (2004). Kent yönetimi, kentlileşme ve göç: sorunlar ve çözüm önerileri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 48, 206-248.
• Evin, H. (2021). Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamaları: Adıyaman örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(37), 292-328.
• Genç, F. N. (2008). Türkiye’de kentsel dönüşüm: mevzuat ve uygulamaların genel görünümü. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 5(1), 115-130.
• Gökşin, Z. A. (2009). Sürdürülebilir mahalle yenileşmesinde toplum tabanlı model: Kadıköy-Fikirtepe için bir model önerisi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. MSGSÜ FBE.
• Günaydın, B. (2015). Kentsel dönüşümün öncülü ve ardılı olarak göç: Zeytinburnu Sümer mahallesi örneği. Göç Araştırmaları Dergisi, 1(2), 84-111.
• Hanson, J. (2000). Urban transformations: a history of design ideas. Urban Design International 5(1), 97-122.
• Harvey, D. (2003). Sosyal adalet ve şehir (M. Moralı, Çev.), Metis Yayınları (Orijinal Çalışma Basım Tarihi: 1973).
• İçli, G. (2011). Kentsel dönüşüme ilişkin sosyolojik bir değerlendirme- Denizli örneği . Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(1), 42- 57.
• Kaya, E. (2017). Kentleşme ve kentlileşme. İşaret Yayınları.
• Kaya, E. (2009). Kentsel dönüşüm projeleri ve halk katılımı. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 3(6), 203-216.
• Kadıköy Belediyesi (2023). Merkez Kadıköy, Mekansal Stratejik Plan Mevcut Durum Raporu. https://webgis.kadikoy.bel.tr/keos/img/PDF/MSPMDR.PDF adresinden 10.06.2023 tarihinde alınmıştır.
• Keleş, R. (2013). Kentleşme politikası, İmge Kitabevi.
• Keleş, R. (2003). The principle of subsidiarity in service of sustainable development. Options Mediterraneennes. Serie A, Seminaires Mediterraneens 57(1) , 109-115.
• Keleş, R. (2000). Kent ve çevre değerleri bağlamında kamu yararı kavramı. M. Ersoy ve Ç.Keskinok (Ed.), Mekân Planlama ve Yargı Denetimi (1-15) içinde, Yargı Yayınevi.
• Keleş, R. (1983). 100 soruda Türkiye’de şehirleşme, konut ve gecekondu, Gerçek Yayınları.
• Keşoğlu, M. (2015). Kentsel kimlik bağlamında Fikirtepe kentsel dönüşüm projesinin analizi [Yüksek lisans tezi], Beykent üniversitesi.
• Kılınç, Z. A. ve Çelik, A. (2009). Kentsel dönüşüm ve kültürel dönüşüm. Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(18), 145-164.
• Kıray, M. (1982). Modern şehirlerin gelişmesi ve Türkiye’ye has bazı eğilimler. Toplumbilim yazıları, (Gazi Üniversitesi İİBF Yayın No: 7), 265-273.
• Kurt, N. (2020). Türkiye’de kentsel gelişim sürecinde kentsel rant olgusu ve devletin rolü. kent Kültürü ve Yönetim Dergisi, 13(4), 785-807.
• Ökmen, M. ve Yurtsever, H. (2010). Kentsel planlama sürecinde oluşan kamusal rantın vergilendirilmesi. Maliye Dergisi, 158, 58-74.
• Özdemir, D. (2010). Kentsel dönüşüm olgusunun süreç içinde değişen anlamları, kentsel dönüşümde politika, mevzuat, uygulama, Nobel Yayın Dağıtım.
• Özdemir, D. ve Aydın, D. (2016). Fikirtepe’de piyasanın görünmez eli’ne kamu sektörünün görünür müdahalesi. Mimarlık Dergisi, 339 (52), 47-59.
• Roberts, P., Skyes, H., & Granger, H. (2020). Urban regeneration, Sage Publications.
• Seydioğulları, H. S. (2016). Yeni yasal düzenlemelerle kentsel dönüşüm. TMMOB Şehir Plancıları Odası Dergisi, 26(1), 51-64.
• Sevinçli Göksoy B., Nalbant F. ve Eseler B. (2020). Çevre etiği kavramının kentsel dönüşüm açısından değerlendirilmesi. Sezer, Ö. ve Kayan A. (Ed.) Çevre tartışmaları ve çağdaş gelişmeler (295-327) içinde, Gazi Kitabevi.
• Sjoberg, G. (2002). Sanayi öncesi kenti, 20. yüzyıl kenti (B. Duru ve A. Alkan, Çev.), İmge Kitabevi (Orijinal Çalışma Basım Tarihi: 1957).
• Smith, N., & Williams, P. (2021). Kentin mutenaştırılması (M. Uzun, Çev.), Yordam Yayınevi. (Orijinal Çalışma Basım Tarihi:1986).
• Şahin, S. Z. (2015). Uluslararası örnekler ışığında bir kavram ve kamu politikası olarak kentsel dönüşüm, neden, nasıl ve kim için dönüşüm, Litera Yayıncılık.
• Şen, A. T. (2018). Kentsel dönüşüm uygulamalarında katılım: Samsun örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, 15(1), 1-24.
• Şengün, H. (2021). Türkiye'de konut kooperatifçiliğinin dünü, bugünü ve yarını. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(4), 1-17.
• Tekeli, İ. (2001), Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge Yayınları.
• Türkiye İstatistik Kurumu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) (2022, Haziran 10) Veri Tabanı, turkiyebilgi.byethost8.com. adresinden 09.06.2023 tarihinde alınmıştır.
• Thomas S. (2003). A glossary of regeneration and local economic development, Manchester: Local Economy Strategy Center, UK.
• Uğurlu, Ö. (2010). Kentlerin tarihsel gelişimi. Ö. Uğurlu, N. Ş. Pınarcıoğlu, A. Kanbak, M. Şiriner (Ed.), Türkiye perspektifinden kent sosyolojisi çalışmaları (60-61) içinde, Örgün Yayınevi.
• Yenice, M. S. (2014). Türkiye’nin kentsel dönüşüm deneyiminin tarihsel analizi. BAÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 16(1), 76-88.
• Yılmaz, N. (2004). Farklılaştıran ve ayrıştıran bir mekanizma olarak kentleşme. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 48, 250-267.
• Yolcu, F. (2021). Türkiye’de kentsel dönüşümün yasalar ve aktörler üzerinden dönemsel olarak değerlendirilmesi. Planlama Dergisi, 31(3), 393-401.