Azerbaycan'ın Orta Asya Türk Devletleri ile İlişkileri ve Enerji Diplomasisi

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: Kafkasya Araştırmaları Özel Sayısı, 74 - 91, 01.09.2024

Bahar Özsoy

https://doi.org/10.22466/acusbd.1512790

Öz

Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından, Kafkasya ve Orta Asya'daki Türkî devletler önemli siyasi, ekonomik ve sosyal krizlerle karşılaştı; bu krizler dış politikalarını derinden etkiledi. 1993 yılında siyasi istikrarı sağladıktan sonra Azerbaycan, enerji kaynaklarını küresel projelerde kullanmaya başladı ve stratejisine Rusya'yı dahil etti. Hem sert hem de yumuşak güç kullanarak enerji diplomasisini etkin bir şekilde yöneten Azerbaycan, Batı ile ilişkilerini güçlendirdi. Bu strateji, Azerbaycan'ın bağımsızlığını sağlam bir siyasi ve ekonomik temele oturtmanın yanı sıra, enerji ihracat modelini Türkî devletlerin entegrasyonunda kritik bir unsur haline getirdi. Devam eden Rusya-Ukrayna Savaşı, bu ülkeler arasında iş birliği fırsatlarını yeniden gündeme getirdi. Bu çalışma, Azerbaycan'ın bağımsızlıktan sonraki Türkî devletlerle enerji diplomasisinin nasıl geliştiğini incelemekte ve Rusya-Ukrayna çatışmasının enerji işbirliğini daha da artıracağını ileri sürmektedir. Çalışma, öncelikle Azerbaycan'ın enerji diplomasisinin çerçevesini çizer, ardından Orta Asya Türkî devletleriyle enerji ilişkilerinin hukuki temellerini değerlendirmektedir. Son olarak savaş öncesi ve sonrası dönemde enerji diplomasisindeki somut işbirlikleri ve potansiyelleri keşfetmektedir.

Anahtar Kelimeler

Enerji diplomasisi, Orta Asya, Azerbaycan

Azerbaıjan’s Relations wıth Central Asian Turkic States and Energy Diplomacy

Öz

After the dissolution of the Soviet Union, Turkic states in the Caucasus and Central Asia encountered significant political, economic, and social crises, which profoundly shaped their foreign policies. By 1993, Azerbaijan, having achieved political stability, began capitalizing on its energy resources to engage in global projects and incorporated Russia into its strategy. Through effective use of both hard and soft power in its energy diplomacy, Azerbaijan strengthened its ties with Western countries. This strategy not only cemented Azerbaijan's independence on a solid political and economic basis but also established its energy export model as a crucial component in the integration of Turkic states. The ongoing Russia-Ukraine War has revived opportunities for enhanced cooperation among these nations. This study investigates the evolution of Azerbaijan's energy diplomacy with Turkic states since independence and posits that the Russia-Ukraine conflict will further promote energy cooperation. Initially, the study outlines the framework of Azerbaijan's energy diplomacy. It then examines the legal foundations of its energy relations with Central Asian Turkic states. Finally, the study explores practical collaborations and potential opportunities in energy diplomacy both before and after the onset of the war.

Anahtar Kelimeler

Energy diplomacy, Central Asia, Azerbaijan

Kaynakça

• Abdülhasanlı, T. (2005). İqtisadi inkişafa və tərəqqiyə xidmət edən boru kəməri. Respublika.
• Ahmadov, Ə. (2009). Dağlıq Qarabağ problemi Azərbaycanın türkdilli dövlətlərlə siyasi əlaqələri fonunda. Tarix və Onun Problemləri, 1-2, 147-151.
• Ahmadov, Ə. (2009). Аzərbаycаn bеynəlхаlq münаsibətlərdə (Türkdilli dövlətlərlə əlaqələr ХХ əsrin 90-cı illəri). Еlm və Təhsil.
• Aliyev, G. (2017). Uzbekistan — soyuznik Azerbaydzhana. Dövlət idarəçiliyi: nəzəriyyə və təcrübə, Oktyabr - noyabr – dekabr, 4(60), 169-180.
• Aminjonov, F. (2019). Central Asian regional economic cooperation program as driver of regional energy projects to promote energy security in the post Soviet Central Asia. Post-Soviet Issues, 6(1), 53-64.
• Aslanlı, A. (2023). Azerbaycan dış politikasında ekonomi-güvenlik ilişkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. AHBV Üniversitesi.
• Aslanlı, K. (2022). İran-Azerbaycan geriliminde Kazakistan formülü. Retrieved September 2, 2023 from https://iramcenter.org/iran-azerbaycan-geriliminde-kazakistan-formulu-841.
• Azərbaycan qəzeti (2014, March 16). Azərbaycan, Türkiyə və Türkmənistan xarici işlər nazirlərinin birinci üçtərəfli görüşündə Bakı Bəyannaməsi qəbul edilmişdir. Retrieved July 2, 2019 from https://www.azerbaijan-news.az/.
• Azərbaycan qəzeti (2017, August 8). Azərbaycan-Türkmənistan sənədləri imzalanıb. Retrieved July 12, 2024 from https://president.az/az/articles/view/24918/images/132
• Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev (2017). Azərbaycan-Qazaxıstan sənədləri imzalanıb. Retrived June 14, 2014 from https://president.az/az/articles/view/23241
• Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev (2010, September 27). İlham Əliyev və İslam Kərimov mətbuat üçün bəyanatlarla çıxış etmişlər. Retrieved June 14, 2024 from URL:https://president.-az/articles/776/print.
• Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev (2010). İlham Əliyevin və Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun görüşü olmuşdur. Retrieved from https://president.az/az/articles/view/1122
• Azernews (2013). China to provide new loan to Turkmenistan for Galkinish gas field. Retrieved July 12, 2019 from https://www.azernews.az/region/59047.html.
• Baxışov, N.Ç. (2015). Avropa İttifaqının enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində Azərbaycanın transregional qaz layihələrinin rolu. Maliyyə və Uçot Jurnalı, 1, 44-51.
• Bayraç, H. N. (2018). Uluslararası doğalgaz piyasasının ekonomik yapısı ve uygulanan politikalar. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(3), 13-36.
• Bayramov, O. (2012). Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan və Qazaxıstan arasında «Avropa, Qafqaz və Orta Asiya nəqliyyat dəhlizi sazişi» imzalanmışdır. Azərbaycan qəzeti, 29 noyabr.
• Bekdeş, H.(2018). 5. Hazar zirvesi: yeni düzenlemeler. SD Analiz, Retrieved July 12, 2019 from http://www.sde.org.tr/genel/sd-analiz-5-hazar-zirvesi-yeniduzenlemeler-analizi-6591.
• Beynəlxalq Elektron Kitabxana (2010). Azərbaycan-Türkmənistan münasibətləri. “Heydər Əliyev irsi” Beynəlxalq Elektron Kitabxana. Retrieved December 28, 2018 from https://lib.aliyevheritag-e.org/az/3639411.html.
• BP (2021). Statistical Review of World Energy, 70th edition.
• BP (n.d). Shah Deniz 25th anniversary in facts. Retrieved May 20, 2024 from https://www.bp.com/en_az-/azerbaijan/home/who-we-are/operationsprojects/shahdeniz/Shah-Deniz-25th-anniversary-in-facts.html.
• CABAR (2022). The War in Ukraine: What impact on Central Asia?. Retrieved August 25, 2024 from https://cabar.asia/en/war-in-ukraine-what-impact-on-central-asia.
• Dikbaş, K. (2001).Türkmen gazının bağımsızlık mücadelesi. Avrasya Dosyası, Türkmenistan Özel sayısı, 7(2), 74-96.
• Energy Institute (2024). Statistical Review of World Energy 2024. 73rd edition.
• Energy Terminal (2024). Azerbaijan emerges as key player in European energy security. Retrieved June 20, 2024 from https://www.aa.com.tr/en/energy/natural-gas/azerbaijan-emerges-as-key-player-in-european-energy-security/40765.
• Enerji Günlüğü (2024). Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan elektrik sistemlerini birleştiriyor. Retrieved August 25, 2024 from https://www.enerjigunlugu.net.
• Erdoğan, N. (2017). Tanap projesinin Türkiye ve Azerbaycan enerji politikalarındaki yeri ve önemi. Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(3), 10-26.
• Erkul K. N. (2019). TANAP'tan bir yılda 1,8 milyar metreküp gaz geldi. Retrieved December 20, 2018 from https://www.aa.com.tr/-/ekonomi/tanaptan-bir-yilda1-8-milyar-metrekup-gaz-geldi/1500970.
• European Commission (2022). EU and Azerbaijan Enhance Bilateral Relations, Including Energy Cooperation, Retrieved May 20, 2024 from https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_22_4550.
• Faiziev, S. (n.d.). In recent years, relations between Uzbekistan and Azerbaijan gained significant momentum of development by upping to the level of strategic partnership. Retrieved May 20, 2019 from http://newtimes.az/en/politics/5001/.
• Fanger, S. (2023). President of Uzbekistan's visit to Baku signals strengthening of existing Turkic ties. Retrieved May 20, 2024 from https://www.caspianpolicy.org/research/regional-south-caucasus/-president-of-uzbekistans-visit-to-baku-signals-strengthening-of-existing-turkic-ties.
• Garibov, A. (2017). Azərbaycan–Mərkəzi Asiya münasibətləri. Azərbaycan Respublikasının xarici siyasətinin əsas istiqamətləri (1991-2016) məqalələr toplusu. Poliart MMC.
• Gövdeli, T. & Başkonuş Direkçi, T. (2018). Petrol tüketimi ve büyüme: OECD ülkelerine ilişkin panel veri analizi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17(4), 1574-1585.
• Hasanov, Ə. (2016). Xəzər–Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqazın geoiqtisadiyyatı: Azərbaycanın enerji siyasəti. Zərdabi LTD MMC.
• Hemidova, M. (2016). Azərbaycanın Xəzər və Mərkəzi Asiya region dövlətləri ilə əməkdaşlıq münasibətlərinin inkişafı [Magistr dissertasiyası], Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti.
• Huseynov, V. (2024). Opinion: Azerbaijan is now a major contributor to Europe's energy security. Retrieved July 3, 2024 from https://www.commonspace.eu/opinion/opinion-azerbaijan-now-major-contributor-europes-energy-security.
• IEA (2023). Azerbaijan energy profile. Retrieved May 20, 2024 from https://www.iea.org/reports/azerbaijan-energy-profile/energy-security.
• İsabayev, B. (2016). Qazaxıstan Respublikası. Müstəqil Azərbaycanın 25 ili səfirlərin gözü ilə, məqalələr toplusu. BEST-TMS MMC.
• Jalilov, O. (2022, February 2). China plans to make additional ınvestment in Turkmen gas fields. Retrieved June 20, 2024 from https://caspiannews.com/news-detail/china-plans-to-make-additional-investment-in-turkmen-gas-fields-2022-2-1-0/
• Kaz Trans Oil (2024). В 2023 Году ао «Казтрансойл» Увеличило Объем Экспорта Нефти в Направлении Нефтепровода «Баку-Тбилиси-Джейхан» До 1 Млн 392 Тыс. Тонн. Retrieved June 20, 2024 from https://kaztransoil.kz/ru/press-centre/novosti/4217-v-2023-godu-ao-kaztransoyl-uvelichilo-obem-eksporta-nefti-v-napravlenii-nefteprovoda-baku-tbilisi-dzheyhan-do-1-mln-392-tys-tonn.
• Maliki, A. (2001). Iran and Turan: On the Issue of Iran's Relations with the States of Central Asia and Transcaucasia. Tsentral'naya Aziya i Kavkaz, 5, 109-119.
• Mikhail, G. (2001). Transit of Caspian Energy Resources to the World Market: Ukraine's View. Tsentral'naya Aziya i Kavkaz, 3. Retrieved May 20, 2024 from https://www.ca-c.org/journal/2001/journal_rus/cac-03/01.goncrus.shtml.
• Muradov, Ə. (2017). Yeni əsrin müqaviləsi dayanıqlı iqtisadi inkişafın təminatıdır. Retrieved May 20, 2019 from https://unec.edu.az/yeni-esrin-muqavilesi-dayaniqli-iqtisadi-inkisafin-teminatidir/
• Musayev, M. (2011). Azərbaycan-Türkmənistan arasında diplomatik əlaqələrin yeni mərhələdə inkişafı. Tarix və Onun Problemləri, 2, 140-145.
• Neftegaz.Ru (2019). Узбекнефтегаз и SOCAR обсудили проекты по геологоразведке и добыче в Узбекистане и Азербайджане. Retrieved August 25, 2024 from https://neftegaz.ru/news/Geological-exploration/500593.
• Nuriyev, E. (2008). Kazakhstan and Azerbaijan: Prospects for Cooperation and Interaction, Proceedings of the International Round Table (Almaty, November 25, 2008), Ed. B.K. Sultanov. Almaty: KISI under the President of the Republic of Kazakhstan, 9-19.
• Özsoy, B. (2023). Rusya-Ukrayna savaşı gölgesinde AB enerji politikaları ve Türk devletleri. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(Özel), 43-66.
• Pannier, B. (2021). Analysis: Turkmenistan, Azerbaijan resolve a 30-year dispute over Caspian field. Retrieved June 20, 2024 from https://www.rferl.org/a/analysis-turkmenistan-azerbaijan-resolve-a-30-year-dispute-over-caspian-field-/31063736.html
• Pannier, B. (2022). Europe’s wait for Turkmen natural gas continues. Retrieved June 20, 2024 from https://www.fpri.org/article/2022/09/europes-wait-for-turkmen-natural-gas-continues/
• Qasımlı, M. (2015). Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti (1991-2003). Mütərcim.
• QHA (2018). Türkmen gazını Türkiye'ye taşıyacak Trans Hazar Boru Hattı yolunda önemli gelişme, Retrieved May 20, 2019 from https://qha.com.tr/.
• QHA (2024). Özbekistan ve Azerbaycan arasında kardeşlik bağı güçleniyor. Retrieved August 25, 2024 from https://www.qha.com.tr/turk-dunyasi/ozbekistan-ve-azerbaycan-arasinda-kardeslik-bagi-gucleniyor-493627.
• Ruintən, S. (2010). Müstəqillik illərində Azərbaycan Respublikası ilə Özbəkistan arasında münasibətlər. Tarix və Onun Problemləri, 4, 129-133.
• SOCAR (n.d.). Azerbaycan petrol ve gaz tarihçesi. Retrieved June 20, 2024 from https://www.socar.-com.tr/tarihce-1800.
• Süleymanov, E. (2016). Azərbaycan İqtisadiyyatı. FAB.
• Toghrul, A. (2023, Aug 30). Uzbekistan and Azerbaijan deepen bilateral ties. Retrieved June 20, 2024 from https://www.caspianpolicy.org/research/south-caucasus/uzbekistan-and-azerbaijan-deepen-bilateral-ties.
• Xalq qəzeti (2010). BTC kəməri ilə 417 milyon tondan çox neft nəql olunub. Retrieved May 20, 2019 from http://xalqqazeti.com/az/news/15639.
• Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda Abşeron Dəniz Blokunun kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsü haqqında Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti, Total E&P Abşeron Bi.Vi.və ARDNŞ-nin Ortaq Neft Şirkəti arasında Sazişin qəbul və təsdiq edilməsi, həyata keçirilməsinə icazə verilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Qanunu”. Retrieved June 20, 2024 from https://e-qanun.az/framework/17777.
• Yüce, Ç. K. (2013). 21.yüzyıl enerji savaşlarında Türk cumhuriyetleri’nin yeri ve önemi. Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, 5(17), 61-75.
• Yüce, M. (2022). Azerbaycan-Özbekistan ilişkilerinde yeni dönem. Retrieved August 06, 2024 from https://www.setav.org/yorum/azerbaycan-ozbekistan-iliskilerinde-yeni-donem.