METİN MADENCİLİĞİ TEKNİĞİNİN OSMANLI ARŞİV BELGELERİ ÜZERİNDE UYGULANMASI: 1 NUMARALI ERZURUM AHKÂM DEFTERİ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 98 - 118, 31.12.2024

Murat Esringü

https://doi.org/10.53474/ad.1277080

Öz

Teknolojik gelişmelere bağlı olarak veriler daha hızlı ve kolay bir şekilde meydana gelmektedir. Bu verilerin hacmi zamanla büyük miktarlara ulaşmıştır. Günümüzde bir yığın haline dönüşen verilerden faydalı bilgilerin ortaya çıkarılmasıyla birlikte söz konusu veriler, gerçekleştirilen iş ve işlemlerde katma değere dönüştürülmektedir. Bunun yanı sıra veriler gerçekleştirilmesi muhtemel bilimsel araştırmalar için de kaynak niteliği taşıyabilmektedir. Farklı yapıya sahip verilerin içerisinde gömülü halde bulunan bilgilerin elde edilerek kullanılmasını sağlayan çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Metin madenciliği bu yöntemlerden bir tanesidir. Metin madenciliği, metin formatında olan veriler üzerinde gerçekleştirilen birtakım işlemler sonucunda bilgi elde edilmesini mümkün kılmaktadır. Bu çalışmada metin madenciliği tekniğinin oldukça zengin bir veri kaynağı olan Osmanlı arşiv belgeleri üzerinde uygulanabilirliğinin gösterilmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda, çalışma kapsamında ele alınan 1 Numaralı Erzurum Ahkâm Defteri (M.1742-1749) içerisindeki hükümlerin metin madenciliği işlemleri sonucunda konularına göre otomatik olarak sınıflandırılması için KNIME programıyla bir model oluşturulmuştur. Ayrıca çalışmada karşılaşılan kısıtlılıklar doğrultusunda Osmanlı arşiv belgeleri üzerinde gerçekleştirilebilecek metin madenciliği çalışmaları için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ahkâm Defteri, Erzurum Ahkâm Defteri, Metin Madenciliği, KNIME

APPLICATION OF THE TEXT MINING TECHNIQUE ON OTTOMAN ARCHIVE DOCUMENTS: NUMBERED 1 WITH ERZURUM AHKÂM DEFTER EXAMPLE

Öz

Due to technological advancements, data is being generated faster and more easily than ever before. Over time, the volume of this data has grown to massive amounts. With the emergence of useful information from these data piles, the data is being transformed into added value in various operations and processes. In addition, data can also serve as a resource for potential scientific research. There are various methods for obtaining and utilizing embedded information in data with different structures. Text mining is one of these methods, allowing for the acquisition of information from data in text format. This study aims to demonstrate the applicability of the text mining technique on the rich data source of Ottoman archive documents. To this end, a model was created with the KNIME program to automatically classify the provisions in the 1st Erzurum Ahkam Defteri (1742-1749) according to their subjects, resulting from text mining operations. Additionally, recommendations were made for text mining studies that can be conducted on Ottoman archive documents based on limitations encountered during the study.

Anahtar Kelimeler

Ahkâm Defteri, Erzurum Ahkâm Defteri, Text Mining, KNIME

Kaynakça

• Akyüz, F. ve Gülten, S. (2022). Metin Madenciliği Kelime Muhasebesi ve Denetimi. Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Alparslan, A. (1994). Divanî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Ansiklopedisi içinde (Cilt 9, 445-446). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Babadağ, M. (2021). İstihbaratta Büyük Veri ve Veri/Metin Madenciliği: Bir Uygulama. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Binici, K. (2016). Kütüphane ve Bilgi Bilimi Çalışmalarında Dönemsel Konu Analizi. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bolasco, S., Canzonetti, A., Capo, F.M., della Ratta-Rinaldi, F. ve Singh, B.K. (2005). Understanding Text Mining: A Pragmatic Approach. Spiros Sirmakessis (Ed.). Knowledge Mining: Studies in Fuzziness and Soft Computing içinde. (31-50 ss.). Heidelberg: Springer.
• Breiman, L. (2001). Random Forests, Machine Learning, 45, ss. 5-32.
• Budak, H. (2018). Özellik Seçim Yöntemleri ve Yeni Bir Yaklaşım. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 22, ss. 21-31.
• Budak, İ. ve Organ, A. (2022). Veri ve Metin Madenciliği ile Hava Yolu İşletmelerinin Covid-19 Öncesi ve Sonrası Sosyal Medya Yorum ve Skorlarının Değerlendirilmesi. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(4), ss. 998-1022.
• Canhası, E. (2007). Edebiyat Eserlerinin Web Verilerine Dayanarak Sınıflandırılması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Çiçek, H. (2011). Erzurum Vilayeti 1 Numaralı ve 1155-1162/1742-1749 Tarihli Ahkâm Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s. 65-130). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitapevi.
• Dong, H., Yu, S. ve Jiang, Y. (2009). Text Mining on Semi-structured E-Government Digital Archives of China. Xianzhi Tian, Luo Qi (Ed.). 2009 Second Pacific-Asia Conference on Web Mining and Web-based Application içinde, (11-14 ss.). Wuhan: Computer Society Press.
• Doğan, K. ve Arslantekin, S. (2018). Elektronik Belge Yönetimi, Dijital Arşivleme Sistemleri ve Büyük Veri. Fahrettin Özdemirci, Zeynep Akdoğan (Ed.). Bilgi Sistemleri ve Bilişim Yönetimi: Beklentiler ve Yeni Yaklaşımlar içinde, (65-80 ss.). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Emecen, F. M. (2005). Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), ss. 107-139.
• Emre, İ. E. ve Selçukcan, E. Ç. (2017). Veri Analizinde İstatistik mi Veri Madenciliği mi?. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 10(2), ss. 161-167.
• Frawley, W. J., Piatetsky-Shaprio, G. ve Matheus, C. J. (1992). Knowledge Discovery in Databases an Overview. AI Magazine, 13(3), ss. 57-60.
• Gahi, Y., Guennoun, M. ve Mouftah, H. T. (2016). Big Data Analytics: Security and privacy challenges. 2016 IEEE Symposium on Computers and Communication (ISCC) içinde, (952-957 ss.). Messina: IEEE.
• Göker, H. ve Tekedere, H. (2017). Fatih Projesine Yönelik Görüşlerin Metin Madenciliği Yöntemleri İle Otomatik Değerlendirilmesi. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 10(3), ss. 291-299. Günay, R. (2013). Diyarbekir Ahkâm Defterleri ve Muhtevaları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(45), ss. 290-307.
• Haltaş, A., Alkan, A. ve Karabulut, M. (2015). Metin Sınıflandırmada Sezgisel Arama Algoritmalarının Performans Analizi. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 30(3), ss. 417-427.
• Hearst, M. (2003, October 17). What is Text Mining?. 07.01.2023 tarihinde http://www.sims. berkeley.edu/~hearst/text-mining.html adresinden erişildi.
• İlhan, U. (2001). Application of K-NN and FPTC Based Text Categorization Algorithms to Turkish News Reports. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bilkent Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• İnalcık, H. (1988). Şikâyet Hakkı: ‘Arz-ı Hal ve ‘Arz-ı Mazhar’lar. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 7-8(7-8), ss. 33-54.
• Kantaroğlu, N. G. (2019). 1 Numaralı ve 1155-1162/1742-1749 Tarihli Erzurum Ahkâm Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s. 212-293). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Amasya.
• Kaşıkçı, T. ve Gökçen, H. (2014). Metin Madenciliği ile E-Ticaret Sistemlerinin Belirlenmesi. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 7(1), ss. 25-32.
• Kobayashi, V. B., Mol, S. T., Vrolijk, J. ve Kismihok, G. (2021). Text Mining in Career Studies: Generating İnsights from Unstructured Textual Data, Ed. Wendy Murphy v.d., Handbook of Research Methods in Careers, içinde (139-163 ss.), Cheltenham, UK: Edward Elgar Publishing
• Kotu, V. ve Deshpande, B. (2015). Predictive Analytics and Data Mining: Concepts and Practice with RapidMiner. Waltham, Morgan Koufmann.
• Kul, M. (2011). 1 Numaralı ve 1155-1162/1742-1749 Tarihli Erzurum Ahkâm Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s. 1-65). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Kutluca, T. (2013). Excel Yazılımı İle Geliştirilen Bilgisayar Destekli Bir Öğretim Materyalinin Tasarlanması. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(4), ss. 40-49.
• Lertnattee, V. ve Theeramunkon G. T. (2008). Improving Thai Academic Web Page Classification Using Inverse Class Frequency and Web Link Information. 22nd International Conference on Advanced Information Networking and Applications-Workshops (aina workshops 2008) içinde, (1144-1149 ss.). Okinawa: IEEE
• Miner, G., Delen, D., Elder, J., Fast, A., Hill, T. ve Nisbet R. A. (2012). Practical Text Mining and Statistical Analysis for Nonstructured Text Data Applications. Waltham: Academic Press.
• Mumcu, A. (1994). Dîvân-ı Hümâyun. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Ansiklopedisi içinde (Cilt 9, 430-432). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Nisbet, R., Elder, J. ve Miner, G. (2009). Handbook of Statistical Analysis and Data Mining Applications. MA, Academic Press.
• Oğuz, B., Bilge, U. ve Saka, O. (2008). Tıpta Metin Madenciliği. Hakan Gülkesen (Ed.). Tıp Bilişimi’07: 4. Ulusal Tıp Bilişimi Kongresi içinde (108-112 ss.). Antalya.
• Oğuzlar, A. (2011). Temel Metin Madenciliği. Bursa: Dora.
• Özdemirci, F. ve Torunlar, M. (2015). Bilgi Çağında Arşivsel Bilgi Analizi: Bilgi-İktidar-İdeoloji-Devlet. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Özel, A. (1988). Ahkâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Ansiklopedisi içinde (Cilt 1, 550-551). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Öztürk, S. (2001). Sosyo-Ekonomik Tarih Kaynağı Olarak Ahkam Defterleri. Kemal Çiçek (Ed.). Pax Ottomana Studies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç içinde, (611-639 ss.). Haarlem-Ankara: Sota-Yeni Türkiye.
• Pakalın, M. Z. (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (1988). Ahkâm Defteri. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Ansiklopedisi içinde (Cilt 1, 551). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Sarıcaoğlu, F. (2007). Dîvân-ı Hümayün’un Kronolojik Toplanma ve Merasim Günleri (1153-1210, 1740-1795). Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 30(30), ss. 87-143.
• Sukanya, M. ve Biruntha. S. (2012). Techniques on Text Mining. 2012 IEEE International Conference on Advanced Communication Control and Computing Technologies (ICACCCT) içinde, (269-271. ss.). Ramanathapuram: IEEE.
• Susam, F. (2019). 1 Numaralı ve 1155-1162/1742-1749 Tarihli Erzurum Ahkâm Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s. 131-212). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Amasya.
• Suthaharan, S. (2016). Machine Learning Models and Algorithms for Big Data Classification: Thinking with Examples for Effective Learning. Greensboro: Springer.
• Şeker, Ş. E. (2018). CRISP-DM: Endüstriler Arası Standart İşleme-Veri Madenciliği İçin (Cross Industry Standard Processing-Data Mining). YBS Ansiklopedi, 5(2), ss. 10-16.
• Şentürk, A. (2006). Veri Madenciliği: Kavram ve Teknikler. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Şimşir, N. (1994). Ahkâm Defterlerinin Tarihi Kıymeti ve 107 No’lu Ahkâm Defterindeki İzmir ile İlgili Hükümler. Tarih İncelemeleri Dergisi, 9(1), ss. 357-390.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. (1994). 5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-1566): Özet ve İndeks (Yayın No. 21). Erişim adresi: https://www.devletarsivleri.gov.tr/cdn/file/download?fileId=47.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. (2017). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (Yayın No. 147). Erişim adresi: https://www.devletarsivleri.gov.tr/cdn/file/download?fileId=173.
• Temelkuran, T. (1975). Divân-ı Hümayun: Mühimme Kalemi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, (6), ss. 128-175.
• Toplu, S. G. (2019). Metin Madenciliği ve Sağlık Alanında Bir Uygulama. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Düzce.
• Tunç, M. (2022). Ahkâm Defterleri’nin Vakıf Araştırmalarındaki Yeri (1 Numaralı Erzurum, Karaman ve Maraş Ahkâm Defterleri). Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1), ss. 1-34.
• Uysal, M. ve Güyer, T. (2014). İstatistiksel Veri Analizine İlişken Genişleyebilir Bir Karar Ağacı Tasarımı. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 7(3), ss. 33-43.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu
• Üzüm, İ. (1998). Hüküm. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Ansiklopedisi içinde (Cilt 18, 464-466). İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Yzaguirre, A., Smit, M. ve Warren, R. (2016). Newspaper Archives + Text Mining = Rich Sources of Historical Geo-spatial Data. Hugh Millward, Dirk Werle, Danika van Proosdij (Ed.). The 9th Symposium of the International Society for Digital Earth (ISDE) içinde, (1-8 ss.). Halifax: IOP Publishing.