FELSEFİ AÇIDAN HUKUKİ BİLGİNİN KRİTİĞİ

Yıl 2023, , 769 - 791, 20.11.2023

Emir Kaya

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1391749

Öz

Hukuka giriş kitaplarından profesörlük takdim tezlerine, mevzuattan idari işlemlere ve yargı kararlarına, özel hukuk sözleşmelerinden devletlerarası antlaşmalara kadar hukuk daima bilgi içerir, bilgi üretir, bilgi tartışması ve bilgi arayışı sergiler. Mutlak anlamda bilgiyle iç içe olan hukuk sahasının, bilginin mahiyetini ve geçerliliğini konu edinen epistemoloji ile irtibatının kurulmaması ciddi bir eksiklik olagelmiştir. Bu eksiklik yüzünden hukuk bilgisi ve öğretisi, epistemolojinin genel ilkelerinden ve sorgulamalarından muaf, muaf olduğu ölçüde de -felsefi ve bilimsel açıdan- temelsiz ve tutarsız bir alan haline gelmiştir. Gayet dar, layıkıyla irdelenmemiş ve gerekçelendirilmemiş bir boyuta sıkışmış bulunan hukuki bilgi olgusu, hukuka atfedilen adalet, düzen, fayda gibi amaçların gerçekleşmesine elverişli değildir. Zira hukukun amacının ne olduğu, hangi yöntemlerle ve hangi derinlikte araştırılacağı yine epistemolojik, hatta ontolojik, her halükârda felsefi bir problemdir. Şu hâlde hukuki bilginin niteliğinin doğrudan hukukun niteliğine ve kalitesine dönüştüğü söylenebilir. Hukuk kalitesinin artırılabilmesi için hukuki bilginin epistemolojik kalitesini artırmanın zorunlu olması bu nedenledir. Bunun yolu da hukuki bilginin eleştirel yaklaşımlara tabi tutulması, boyutlarının artırılması, genel bilgi ve varlık olgularıyla ilişkisinin sağlıklı bir şekilde kurulması, kısacası hukukun felsefi açıdan nitelikli bir altyapıya kavuşturulmasıdır. Ancak sağlam bir felsefe altyapısı sayesinde bilimsel hüviyet kazanabilecek olan hukukun, başta epistemoloji olmak üzere felsefenin dallarından uzaklaşması, onu kendi kendini onaylama safsatasına düşürür, mekanik işleyişin bilim zannedilmesi tehlikesiyle karşı karşıya bırakır. Makalede çok yönlü bir felsefi tartışma bağlamında hukukun nitelikli hale gelmesinin imkanları araştırılmakta, hukuk bilgisinin daha derinlikli, kapsamlı, isabetli ve yararlı olması için çareler önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

bilgi, felsefe, hukuk, öğreti, epistemoloji, ontoloji, pozitivizm, hikmet

Kaynakça

• Aral V, Hukuk Felsefesinin Temel Sorunları, 3. Baskı, XII Levha Yayınları, İstanbul, 2012.
• Balı A Ş, “Hangi ‘İnsan’ın Hakları?”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi 23, Hayrettin Ökçesiz / Gülriz Uygur / Saim Üye (ed.), İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul, 2012.
• Bronsteen J / Buccafusco C / Masur J S, Happiness and the Law, University of Chicago Press, Chicago, 2015.
• Brożek B, The Legal Mind: A New Introduction to Legal Epistemology, Cambridge University Press, Cambridge, 2020.
• Cansel E / Özel Ç, Hukuk Başlangıcı – Hukukun Temel Kavramları ve Kurumları, 4. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2009.
• Çamlı A Y, “Aristo’nun Referansıyla Geliştirilen Pratik-Rasyonellik Dinamiği”, C. 38, S. 2, 2019, Bursa Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, ss.1-28.
• Gardiner G, “Legal Epistemology”, Oxford Bibliographies: Philosophy, Pritchard D (ed.), Oxford University Press, Oxford, 2019.
• Gözler K, Hukuka Giriş, 12. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2015.
• Güriz A, Hukuk Felsefesi, 7. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2007.
• Gürkan Ü, Hukuk Sosyolojisine Giriş, 7. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2013.
• Işıktaç Y, Hukuk Başlangıcı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2015.
• Kelsen H, Pure Theory of Law, Lawbook Exchange, Clark N.J., 2009.
• Maslow A H, “A Theory of Human Motivation”, C.50, S. 4, 1943, Psychological Review, ss.370-396.
• Plato, Theaetetus, McDowell J (tr.), Oxford University Press, Oxford, 2014.
• Posner E A / Sunstein C R, Law and Happiness, University of Chicago Press, Chicago, 2010.
• Schmitt F F, Knowledge and Belief, Taylor & Francis, London, 2006.
• Wilson A N, God's Funeral: A Biography of Faith and Doubt in Western Civilization, W. W. Norton & Company, New York, 1999.
• Yücel M T, Hukuk Felsefesi, Türkiye Adalet Akademisi, Ankara, 2014.