İmparatorluktan Cumhuriyete Yargı

Yıl 2019, Sayı: 62-63, 15 - 32, 01.12.2019

Mehmet Seyitdanlıoğlu

Öz

Tanzimat Dönemi (1839–1876) Osmanlı devlet yapısında temel değişim ve dönüşümlerin yaşandığı, merkezi ve modern devlet kurumlarının kurulduğu bir dönem olmuştur. Bu dönemde “yüksek yargı” alanında Meclis-i Vâlâ’nın önemli bir rol oynadığını söyleyebiliriz. Yargı yetkisi Meclis-i Vâlâ tarafından kullanılmakta, Meclis-i Âlî-i Umûmî tarafından da bu yetki paylaşılmaktaydı. Kararların kesinleşerek yürütülmesi padişahın onayına bağlıydı. 1868 yılında Şûrâ-yı Devlet’in kurulmasıyla “yüksek yargının” bağımsızlaşması, yasama ve yürütme kuvvetlerinden ayrılması daha da belirginleşmiş, yargı otonomisine doğru yöneliş Tanzimat Dönemi’nde başlamıştır. Modern Türk hukuku Tanzimat ile şekillenirken, Cumhuriyet Dönemine uzanan süreçte, kimi zaman yeni ve modern kanunlar hazırlanmış, bazen de Avrupa hukuku kabul edilerek, “resepsiyon” yoluyla, yirminci yüzyıl hukuk sistemi kurumlaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat dönemi, Meclis-i Âlî-i Umûmi, Meclis-i Vâlâ, Şûrâ-yı Devlet, kuvvetler ayrımının doğuşu, yüksek yargı, resepsiyon

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir, 13-20, Yay.Haz.: Cavid Baysun, TTK Yayını, Ankara, 1986
• Ahmet Cevdet Paşa Semineri, İstanbul, 27-28 Mayıs 1995, İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul, 1986.
• Ahmed Lütfi Efendi, Vak‘anüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi, Cilt: IX, Yay.Haz.: M. Aktepe, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul, 1989.
• Akyıldız, Ali, Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform, Eren Yayınları, İstanbul, 1993.
• Azrak, Ülkü, “Tanzimat’tan Sonra Resepsiyon”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 3, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu Batı, İstanbul, 1978.
• Bozkurt, Gülnihal, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), TTK Yayını, Ankara, 1989.
• Bozkurt, Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi (Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci), TTK Yayını, Ankara, 1996.
• Çadırcı, Musa, Osmanlı Türkiyesi Yönetiminde Yenilikler, Basılmamış Doçentlik Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 1979.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Dönemi’nde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK Yayını, Ankara, 1991.
• Demirci, H. Aliyar, İkinci Meşrutiyette Âyân Meclisi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2006, s. 1-32.
• Düstur, I. Tertib, Cilt: I, İstanbul, 1289, s. 325-342.
• Ekinci, Ekrem Buğra, Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2004.
• Göreli, İsmail Hakkı, Devlet Şûrası (Şûrâ-yı Devlet-Danıştay), A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara, 1953.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Sadrazamlar Cilt I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1982.
• İnalcık, Halil, “Osmanlı Hukukuna Giriş: Örfî-Sultanî Hukuk ve Fatih’in Kanunları”, AÜ SBF Dergisi, XIII, 1958, ss. 319-341.
• İnalcık, Halil/Seyitdanlıoğlu, Mehmet (Ed.), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix Yayınları, Ankara, 2007.
• Kaynar, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK Yayını, Ankara, 1985.
• Koç, Bekir, Mithat Paşa 1822-1884, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara, 2002.
• Lewis, Bernard, “Meşveret”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı: 12, 1981-82, ss. 775-782.
• Muharrerât-ı Nadire, Cilt: XIV, (Yazarı ve tarihi belirsiz), s. 589-598.
• Mumcu, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nde Meşveret Yöntemi Demokratik Bir Gelişme Sağlayabilir miydi?”, H. Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, IV/1, 1985, ss. 33-23.
• Mumcu, Ahmet, Divân-ı Hümâyûn, Birey ve Toplum Yayınları, Ankara, 1986.
• Mumcu, Ahmet, “Hukukçu Gözüyle Mustafa Reşit Paşa”, Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler, Ankara, 13-14 Mart 1985, TTK Yayını, Ankara, 1987, ss. 39-48.
• Mumcu, Ahmet, “Tanzimat Döneminde Türk Hukuk Resepsiyonu”, Arı, Bülent/Aslantaş, Selim (ed.), Adalet Kitabı, Adalet Bakanlığı Yayını, Ankara, 2007, ss. 187-207
• Mumcu, Ahmet, “Cumhuriyet Dönemi Türk Hukuk Resepsiyonu”, Arı, Bülent/Aslantaş, Selim (ed.), Adalet Kitabı, Adalet Bakanlığı Yayını, Ankara, 2007, ss. 269-282
• Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri Bildiriler, Ankara, 13-14 Mart 1985, TTK Yayını, Ankara, 1987.
• Ortaylı, İlber, Tanzimattan Sonra Mahalli İdareler 1840-1878, TODAİ, Ankara, 1974.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayınları, İstanbul, 1983.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadı, Turhan Kitabevi, Ankara, 1996.
• Ölmezoğlu, Ali, Ahmet Cevdet Paşa Hayatı ve Eserleri, Celal Bayar Üniversitesi Yayını, Manisa, 2002.
• Özdeş, Orhan, Yüzyıl Boyunca Danıştay 1868-1968, TTK Yayını, Ankara, 1968.
• Öztuna, Yılmaz, Tanzimat Paşaları Âlî ve Fuat Paşalar, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2006.
• Sadık Rifat Paşa, Müntahabât-ı Âsâr, Ali Bey Matbaası, İstanbul, 1290-1293.
• Sâlnâme, sene 1267, İstanbul, 1267.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ 1838-1868, TTK Yayını, Ankara, 1996.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, “Tuna Vilâyet Nizâmnâmesi, Yerel Yönetim Metinleri III”, Çağdaş Yerel Yönetimler, V/1, Mart 1996, ss. 67-81.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, “Divân-ı Hümâyûn’dan Meclis-i Meb’ûsân’a Osmanlı İmparatorluğu’nda Yasama”, İnalcık, Halil / Seyitdanlıoğlu, Mehmet (Ed.), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Phoenix Yayınları, Ankara, 2006, ss. 273-284.
• Şehsuvaroğlu, Haluk, Sultan Aziz, Hususî, Siyasî Hayatı ve Ölümü, Hilmi Kitabevi, İstanbul, ty., s. 205.
• Şemsettin Sami, Kamûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet, 1317.
• Takvim-i Vekâyi: Def‘a 1055 (5 Zilkâde 1285/17 Şubat 1869); Def‘a 182 (16 C.evvel 1255/28 Temmuz 1839); def‘a 510 (18 Zilhicce 1270/13 Eylül 1854); def‘a 519 (19. C.ahir 1271/3 Mart 1855). Def‘a 202 (28 C.ahir 1256/29 Ağustos 1840);
• Def‘a 201 (13 C.evvel 1256/13 Temmuz 1840). Def‘a 198 (Gurre-i R.evvel 1256/3 Mayıs 1840). Def’a 201 (13 C.evvel 1256/13 Temmuz 1840). Def’a 307 (17 Zilkâde 1262/7 Kasım 1846). Def‘a 224 (25 R.evvel 1257/17 Mayıs 1841). Def’a 743 (3 Zilkâde 1280/10 Nisan 1864). Def‘a 187 (15 Ramazan 1255/22 Kasım 1839). Def’a 963.
• Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri 1789-1980, Ankara, Afa Yayınları, 1996.
• Uluslararası Midhat Paşa Semineri Bildiriler ve Tartışmalar, Edirne, 8-10 Mayıs 1984, TTK Yayını, Ankara, 1986.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, TTK Yayını, Ankara, 1984.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, TTK Yayını, Ankara, 1986.
• Üçok, Coşkun, Türk Hukuk Tarihi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1972.
• Üçok, Coşkun / Mumcu, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi Dersleri, Sevinç Matbaası, Ankara, 1976.