XIX. YÜZYILDA OSMANLI MAHKEMELERİNİN DÖNÜŞÜMÜ

Yıl 2019, Sayı: 62-63, 115 - 133, 01.12.2019

Ekrem Buğra Ekinci

Öz

Fransa İhtilali’nin tesiriyle Osmanlı ülkesindeki gayrı müslimlerin hukukî statüsüne dair anlayışın değişmesi ve bunun Babıali’yi tazyik etmesi neticesinde siyasî ve adlî müesseselerde bir takım değişikliklerin yapılması zaruri oldu. Öte yandan XIX. asır başlarından itibaren Avrupa ile iktisadî münasebetlerinin artması, Osmanlı hükümetini adliye teşkilatını yeniden organize etmeye sevk etti.
Bir yandan idare, ceza ve ticaret hukukunu tanzim eden yeni kanunlar yapılırken; gayrı müslim azaların da yer aldığı yeni mahkemeler ve ecnebi unsurlu davalara bakmak üzere ticaret mahkemeleri kuruldu. Bu ıslahat, Avrupa’yı da, gayrı müslimleri de tatmin etmekten uzak kaldığı gibi, Müslüman halkı da huzursuz etmiştir.
Bu yenilikler Fransız örneğine göre yapılsa bile, şer’î prensiplerden ayrılmamaya dikkat edildi. Bu da sosyal hayat yanında, hukuk ve adliyede de düalite meydana getirdi. Gerek ihtiyaçların, gerekse Avrupa devletlerinin baskılarıyla şekillenen bu yenilikler Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar sürdü. Cumhuriyet adliyesi, bu teşkilatın devamıdır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı'da Hukuki Dönüşüm, Osmanlı'da gayrimüslimlerin hakları., klasik devir mahkemeleri

Kaynakça

• Abdurrahman Adil, Mahkeme-i Temyiz, Matbaa-i Ebüzziya, İstanbul, 1312 (1894).
• Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir 1-12, TTK, Ankara, 1991.
• Baysun, Cavit, “Mustafa Reşit Paşa”, Tanzimat I, Maarif Basımevi, İstanbul, 1940.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu Batı, İstanbul, 1978.
• Câbirzâde Mehmed Şevki, Ta’yin-i Merci, İstanbul, 1322.
• Cemaleddin, Halil/Asador, Herand, Ecânibin Memâlik-i Osmaniyyede Hâiz Bulundukları İmtiyazât-ı Adliyye, İstanbul, 1331.
• Çadırcı, Musa, “Osmanlı İmparatorluğunda Eyalet ve Sancaklarda Meclislerin Oluşumu”, Yusuf Hikmet Bayur Armağanı, TTK, Ankara, 1985, ss. 257-277.
• Davison, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, C.I, Çev.: Osman Akınhay, Papirüs Yay., İstanbul, 1997.
• Engelhardt, Ed., Tanzimat, Çev.: Ayda Düz, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1975.
• Eryılmaz, Bilal, Osmanlı Devletinde Gayrımüslim Teb’anın Yönetimi, Risale, İstanbul, 1990.
• Göreli, İ. Hakkı, Devlet Şurası, Yeni Matbaa, Ankara, 1953.
• Hüseyin Avni, Askeri Ceza Kanunu Şerhi, Neşreden: Mihran, ty.
• İbrahim Hakkı Paşa, Hukuk-ı İdare, İstanbul, 1328.
• Kaynar, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, TTK, Ankara, 1991.
• Mahmasânî, Subhi, el-Evdau’t-Teşriiyye fi’l-Düveli’l-Arabiyye, Beyrut, 1962.
• Poole, Stanley Lane, Lord Stratford Canning’in Türkiye Anıları, Çev.: Can Yücel, Yurt Yayınları, Ankara, 1988.
• Ortaylı, İlber, Tanzimattan Sonra Mahalli İdareler, TODAİ, Ankara, 1974.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayınları, İstanbul, 1995, 3. baskı.
• Sabit, Usul-i Muhakeme-i Hukukiye, İstanbul, 1302.
• Seçkin, Recai, Yargıtay Tarihçesi Kuruluş ve İşleyişi, Ankara Yarı Açık Cezaevi Basımevi,, Ankara, 1967.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Döneminde Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye, TTK, Ankara, 1994.
• Seviğ, Vasfi Raşidi, Askeri Adalet, Birinci kısım, A.Ü.H.F. Yayını, Ankara, 1955.
• Shaw, Stanford, “Local Administrations in the Tanzimat”; 150. Yılında Tanzimat, TTK, Ankara, 1992, ss. 33-49.