PANDEMİ DÖNEMİ İNSAN HAKLARI SİYASETİ: HAK VE ÖZGÜRLÜKLER DÜZENİNİN KIRILGANLAŞAN DOĞASI

Yıl 2020, Sayı: 64, 17 - 55, 16.07.2020

Muharrem Kılıç

Öz

Tarih boyunca birçok kez kamu sağlığını tehdit eden salgınların yıkıcı veya ölümcül etkisine maruz kalmış olan insanlık, bu felaketlerden birini bu kez Covid-19 salgını sebebiyle tecrübe etmektedir. Covid-19 virüsünün ilk günden bu yana sebep olduğu insani krizin ne zaman sonlanacağı konusu ile bu krizin toplumsal, siyasal ve ekonomik anlamda dünya ulusları açısından nasıl bir maliyet yaratacağı hususu belirsizliğini sürdürmektedir. Bu kriz sadece kamusal sağlığımızı tehdit etmemekte, toplumsal psikolojiden ekonomiye, eğitimden sağlık hizmetlerine, yargı adaletinden hukuk sistemine, kamu düzeninden insan haklarına, sosyal adaletten özgürlük haklarına kadar yaşamımızın her alanını enfekte etme riski taşımaktadır.
Bu çalışma, hukuk ve insan hakları siyaseti açısından bir dönüşümün tarihi olarak görebileceğimiz pandeminin, insan sağlığına yönelik ağır tehdit altında travmatize olmuş bir toplumsallığı yöneten siyasal aklı ve yönetsel pratikleri dönüştürmesini merkeze almaktadır. Alınan olağanüstü tedbirler neticesinde ‘özgürlük-güvenlik dengesi; ölçülülük prensibi; hukukilik ilkesi’; ve ‘yerindelik esası’ gibi klasik insan hakları doktrininin temel paradigmatik ölçütlerinin yeni bir değerlendirilmesi yapılacaktır. Söz konusu ilke ve esaslar üzerinden ülke uygulamaları da dikkate alınarak insan hakları siyasetindeki dönüşüme dikkat çekilecektir. Ayrıca pandemi sürecini yöneten üst-örgütsel akıl ile ulusal uygulamalar arasındaki gerilimli ilişki üzerinden insan hakları siyasetindeki dönüşümün izinin, post-pandemik dönemin olası dinamikleri açısından değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Covid-19 virüsü, salgın, küresel pandemi, olağanüstü hâl, insan hakları, insan hakları siyaseti

Kaynakça

• Agamben, Giorgio, “The Invention of an Epidemic”, https://www.journal-psychoanalysis.eu/coronavirus-and-philosophers/, Erişim Tarihi: 1.05.2020.
• Agamben, Giorgio, İstisna Hâli, Çev.: Kemal Atakay, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2018.
• Amnesty International, “Covid-19 Response and Rebuilding Principles”, Nisan 2020.
• Anayasa Mahkemesi, 2014/19081 Başvuru Numaralı,1/2/2017 Karar Tarihli ,T.A.A Başvurusu, http://www.kararlaryeni.anayasa.gov.tr/ Content/pdfkarar/2014-19081.pdf
• Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı, Avrupa Konseyi, “Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı”, 2010.
• Avrupa Konseyi Ayrımcılıkla Mücadele Dairesi Başkanlığı, “COVID-19 ile mücadelenin ayrımcılık yasağı, çeşitlilik ve kapsayıcılık boyutları”, Strazburg, April 2020.
• Bauman, Zygmunt, Özgürlük, Çev.: Kübra Eren, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2015.
• Beck, Ulrich, Risk Toplumu, Başka Bir Modernliğe Doğru, Çev.: Kâzım Özdoğan; Bülent Doğan, İthaki Yayınları, İstanbul, 2016, 2. Baskı.
• Bentham, Jeremy, “Panoptikon ya da Gözetim-Evi”, Çev.: Zeynep Özarslan, Panoptikon: Gözün İktidarı, (Haz.: Barış Çoban/ Zeynep Özarslan), Su Yayınları, İstanbul, 2016, 2. Baskı.
• BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği/Dünya Sağlık Örgütü, “Ara Rehber: Covid-19: Özgürlüğünden Yoksun Bırakılmış Kişiler Hakkında”, Mart 2020.
• Council of Europe, “Respecting democracy, rule of law and human rights in the framework of the COVID-19 sanitary crisis”, April 2020.
• Doehring, Karl, Genel Devlet Kuramı (Genel Kamu Hukuku), (çev. Ahmet Mumcu), İnkılâp Kitapevi, İstanbul, 2002, 4. Baskı.
• Douzinas, Costas, İnsan Haklarının Sonu, Çev.: Kasım Akbaş/ U. Deniz Tuna, Dipnot Yayınları, Ankara, 2018.
• Esen, Selin, Karşılaştırmalı Hukukta ve Türkiye’de Olağanüstü Hal Rejimi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2008.
• European Court of Human Rights, Dated 25 January 2005, Application No. ‘56529/00’, ‘Case of Enhorn v. Sweden’, http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-68077
• Foucault, Michel, İktidarın Gözü, Çev.: Işık Ergüden, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2012, 3. Basım.
• Foucault, Michel, Büyük Kapatılma, Çev.: Işık Ergüden/Ferda Keskin), Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2011, 3. Basım.
• Giddens, Anthony, Modernliğin Sonuçları, Çev.: Ersin Kuşdil, Ayrıntı Yayınları, 8. Basım, İstanbul, 2018.
• Gözler, Kemal, İnsan Hakları Hukuku, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2017.
• Harris, D. J.; O’Boyle, M.; Bates, E. P.; Buckley, C. M., Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Hukuku, Çev.: Ed. H. Dinçer, Avrupa Konseyi, 2013.
• İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezanın Önlenmesi Alt Komitesi (SPT) “İşkencenin Önlenmesi Alt Komitesi’nin Taraf Devletlere ve Ulusal Önleme Mekanizmalarına Koronavirüs Salgınına ilişkin Tavsiyesi”, Mart 2020.
• Kaci Hickox, y. Christogher Jarnes Chrj, Case No., 2: l5. https://www.courts.maine.gov/news_reference/high_profile/hickox/verified_petition_for_public_health_order.pdf Kapani, Münci, Kamu Hürriyetleri, Yetkin Yayınları, Ankara, 1993.
• Kapani, Münci, İnsan Haklarının Uluslararası Boyutları, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2011, 4. Basım.
• Kılıç, Muharrem, “Onto-Politik Bedenlenme: Politik Alanın İnşası ve Güven/lik Toplumu”, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, C. 10, S. 23, 2018.
• Neocleous, Mark, Güvenliğin Eleştirisi, Çev.: Tonguç Ok, NotaBene Yayınları, Ankara, 2014.
• Orwell, George, Bin Dokuz Yüz Seksen Dört, Çev.: Celâl Üster, Can Sanat Yayınları, İstanbul, 2016, 55. Baskı.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2009, 10. Baskı.
• Rights and Security International, “Covid 19: Toolkit for Civil Society Partners”. Schmitt, Carl, Siyasi İlahiyat Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm, Çev.: Emre Zeybekoğlu, Dost Kitabevi, Ankara, 2005, 2. Baskı.
• Touraine, Alain, Toplumların Sonu, Çev.: Olcay Kunal, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2017.
• UN Commission on Human Rights, “The Siracusa Principles on the Limitation and Derogation Provisions in the International Covenant on Civil and Political Rights”, 28 September 1984.
• United Nations, “COVID-19 and Human Rights-We are all in this together”, Nisan 2020.
• United Nations, “International Covenant on Civil and Political Rights”, General Comment on Article 4. Virilio, Poul, Hız ve Politika, Çev.: Meltem Cansever, Metis Yayınları, İstanbul, 1998.
• WHO, “Considerations in adjusting public health and social measures in the context of COVID-19: interim guidance”, April 2020.
• WHO, “Preparedness, prevention and control of coronavirus disease (COVID-19) for refugees and migrants in non-camp settings”, April 2020.