ADLİYE ADALET KOMİSYONLARININ DÜNÜ, BUGÜNÜ VE YARINI

Yıl 2020, Sayı: 65, 655 - 670, 14.12.2020

Orhan Doğan

Öz

Adalet kavramının hem dünyevi hem de uhrevi yönü bulunmaktadır. Kuran’da, adil davrananlar hem dünyada hem de ahirette övülmüş ve ödüllendirilecekleri vaat edilmiştir. Ömer Hayyam’ın meşhur beytinde belirtildiği üzere Adalet; kâinatın ruhudur ve devletin temelidir. Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig isimli eserinde, “Adalet gökyüzünün direğidir. Eğer adalet bozulursa gökyüzü çöker…” diye yazmaktadır. Bu denli adalete önem veren ve isminin başında adalet bulunan adliye adalet komisyonlarının dünü, bugünü ve yarını bu makalemizin konusunu oluşturmaktadır.
1879 tarihinde ilk teşkilat nizamnamesiyle kurumsal kimlik kazanan adliye adalet komisyonları ilk başta 1879 tarihinde 5 üyeli, 1919 yılında 7 üyeli olarak faaliyette bulunmuş günümüzde 1983 tarihli 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu ile 3 üyeli bir profile kavuşmuştur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından 1 Kasım 1922 tarihinde Osmanlı Saltanatının kaldırılması ve 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte yeni yönetim sistemine uygun kanunlaştırma hareketi başlamış ve Mehakimi Şer’iyenin İlgasına ve Mehakim Teşkilatına Ait Ahkâmı Muaddil Kanun163 kabul edilmiştir. Kanun’un 5’inci maddesi “Her asliye mahkemesi nezdinde bir müddeiumumi ile müddeiumumi muavini bulunur.” şeklindedir. Böylelikle savcılık teşkilatı asliye ceza mahkemeleri nezdinde kurulmuş olmaktadır .
1925 yılında Cinayet Mahkemeleri Merkezlerinde,1930 sonrası ise Ağır Ceza Merkezlerinde hem savcılık kurumuna hem de adliye adalet komisyonlarına yer verilmiştir.
Günümüzde ise ACM (ağır ceza merkezlerinde) Adli Yargı İlk Derece Mahkemesi Adalet Komisyonları, istinaf mahkemesi bulunan yerlerde ise Bölge Adliye Mahkemesi Adalet Komisyonu ile Bölge İdare Mahkemesi Adalet Komisyonu faaliyet göstermektedir. Günümüzde adliyelere personel alımları, birim içi görevlendirmeler ve personel nakil konularında insan kaynakları anlamında hizmet veren ancak modern insan kaynakları yönetiminden uzak olan adliye adalet komisyonları ne yazık ki personel yönetimi konusunda da iç içe geçmiş karmaşık bir yapıya sahiptir. Cumhuriyet Başsavcılığında görevli bir personel gerek görüldüğünde mahkemelerde de görevlendirilmektedir. Aynı şekilde mahkeme personelleri de Cumhuriyet Başsavcılığı bünyesinde görevlendirilmektedir. İnsan kaynakları yönetimi bakımından bu durum dikkate alınması gereken bir durumdur.
Gelecekte Adalet Bakanlığı Personel Genel Müdürlüğüne bağlı il ve ilçe adliye müdürlüğü şeklinde bir teşkilatlanma yapısı oluşturulursa adliye yönetiminde birlik ve düzen sağlanmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Adalet Komisyonu, Adliye Yönetimi, Adalet Komisyonu Başkanlığı

Kaynakça

• Adalet Bakanlığı 2006 Faaliyet Raporu, Ankara, 2007. Adalet Bakanlığı 2008 Faaliyet Raporu, Ankara,2009. Adalet Bakanlığı 2012 Faaliyet Raporu, Ankara, 2013. Adalet Bakanlığı 2016 Faaliyet Raporu, Ankara, 2017. Adalet Bakanlığı 2018 Faaliyet Raporu, Ankara, 2019. Adliye Ceridesi 1941 sayı 1. s.78.
• Ardahan, Vedat, “Adalet Teşkilatımız” İstanbul Barosu Dergisi, C. XXVI, S. 1, 1952.
• Aydın, Asuman, Hurufat Defterlerine Göre Kütahya Şehri (XVIII. Yüzyıl) Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Uşak Üniversitesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak, 2019.
• Balcı, Emine, “Hukukun Öncü Kadınları: Türkiye’de Kadınların Hukuk Mesleğine Girişi Üzerine Bir İnceleme“ Fe Dergi 11, no. 1 (2019).
• Belgesay, Mustafa Reşit, Teorik ve Pratik Adliye Hukuku; Hukuk Ceza ve İdare Usulü Muhakemelerinin Sentetik İzahı, Marifet Basımevi, İstanbul 1944, s. 63
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Osmanlı Arşivi, YEE Defteri Nr 706,s.61-79.(Adliye Nezareti Nizamnamesi)
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Osmanlı Arşivi, YEE Defteri Nr 706,s.61-79.(Adliye Nezareti Nizamnamesi)
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1997.
• Çiçek, Rahmi, Kastamonu: 1.Dünya Savaşında Bir Osmanlı Kenti, Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Çalışmaları Komisyonu Sempozyumu Zagrep, 2008.
• Demirel, Fatmagül, Adliye Nezareti (Kuruluşu ve Faaliyetleri 1876-1914) Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2010.
• Kilim Ergüzeloğlu, Esra, Türkiye’de Adalet Yönetimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi, Ankara, 2009. https://www.hsk.gov.tr/Adli-Idari-Yargi-Listesi.aspx
• Nuray E., Keskin, “Cumhuriyet Döneminde Toprağa Dayalı Örgütlenme: İl Yönetimi Sisteminin Kuruluşu” Memleket Siyaset Yönetim, S.5, 2007.
• Özel, Cengiz, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında 1341 (1925) Teşkilatına Göre Taksimat-ı Adliye Haritası Zaviyesinden Adalet Teşkilatı, Adalet Dergisi, 2019/1-2 sayı 62-63.
• Sezen, Tahin, Osmanlı Yer Adları, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2017.
• Sönmez, Serpil, Tanzimat’a Giden Yolda Bir Osmanlı Kenti: Sivas,Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2015. Şık, Hüseyin, Türk Adli Yargı Sisteminde Savcılık Kurumu,Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı Doktora Tezi, Diyarbakır, 2018
• Tan, Hadi “Cumhuriyetimizin XXV. Yıldönümü Münasebetiyle Cumhuriyet Devrinde Adalet Teşkilatımız” Siyasi İlimler Mecmuası, C. XVIII, S.122, Kasım 1948.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara, 1988
• Ünal, Şeref, Anayasa Hukuku Açısından Mahkemelerin Bağımsızlığı ve Hakimlik Teminatı, TBMM Kültür ve Sanat Yayınları, Ankara, 1994.