The Evaluation of the Condition of Formation through the Waqf in Article 30 of Waqfs Law in Terms of Gayrisahih Waqfs Regarding Tithe (Aşar) and Taxes (Rusum)

Yıl 2025, Sayı: 74, 293 - 316, 17.04.2025

Mahmud Esad Kalıpçı

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1676763

Öz

At the center of this article is the importance of the type and nature of the waqf in terms of the condition of formation through the waqf in Article 30 of the Waqfs Law No. 5737. Depending on the type and nature of the waqf, the type, nature, and belonging of an immovable property’s ground and the structures of on it may differ. In this context, in the gayrisahih type of waqfs in which the tax revenues of state-owned miri land are devoted, the waqf does not have a right in rem over both the land and the structures on it. Therefore, it is impossible to say that an immovable property associated with such a waqf was formed through a waqf. However, some judicial decisions do not comply with this issue, and the mere fact that the immovable property has a waqf restriction is deemed sufficient to apply the condition of formation through waqf in Article 30 of the Law on Foundations. In this article, by drawing attention to the basic principles of old law regarding the type and nature of the waqf, the problematic approach about the condition of formation through the waqf in Article 30 observed in some judicial decisions, especially with regard to the gayrisahih type of waqfs in which the tax revenues of the state-owned miri land are devoted, will be addressed. In doing so, the situation of other types of waqfs will also be analyzed. Thus, it is aimed to contribute to the improvement of the old waqf law practice, which is now seen as a separate field of specialization.

Anahtar Kelimeler

Old waqfs , sahih waqf , gayrisahih (tahsisat kabilinden/irsadi) waqf , icareteyn , mukataa , Article 30 of Waqfs Law No. 5737.

VAKIFLAR KANUNUNUN 30. MADDESİNDEKİ VAKIF YOLUYLA MEYDANA GELME ŞARTININ AŞAR VE RÜSUMU KONU EDİNEN GAYRİSAHİH VAKIFLAR BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Bu makalenin merkezinde, 5737 sayılı Vakıflar Kanununun 30. maddesinde yer alan vakıf yoluyla meydana gelme şartı bakımından vakıf türü ve niteliğinin arz ettiği önem bulunmaktadır. Bir taşınmazın vakfiyetinin (vakıflığının) nevi ve niteliğine göre arzı ve üzerindeki yapıların nevi, mahiyeti ve aidiyeti farklılık arz edebilmektedir. Bu bağlamda, mîrî arazinin aşar ve rüsumunun vakfedildiği türden gayrisahih vakıflarda gerek arz ve gerekse üzerindeki yapıların vakıf ile aynî bir bağı bulunmamaktadır. Dolayısıyla bu tür vakıfla ilişkili bir taşınmazın, aslı ve aynı vakıf olmayacağından, vakıf yoluyla meydana geldiğini söylemek mümkün değildir. Ne var ki bazı yargı kararlarında bu hususa riayet olunmadığı, taşınmazın yalnızca vakıf şerhi taşımasının Vakıflar Kanununun 30. maddesindeki vakıf yoluyla meydana gelme şartının uygulanması bakımından yeterli sayıldığı dikkati çekmektedir. İşte bu makalede, eski hukukun vakfın türü ve niteliğine bağlı temel esaslarına dikkat çekilerek, özellikle mîrî arazinin aşar ve rüsumunun vakfedildiği gayrisahih vakıflar bakımından bazı yargı kararlarında gözlemlenen 30. maddede yer alan vakıf yoluyla meydana gelme şartına ilişkin sorunlu bakış ele alınacaktır. Bu yapılırken, diğer vakıf türlerinin durumuna da değinilecektir. Böylelikle artık ayrı bir uzmanlık sahası olarak görülen eski vakıf hukuku uygulamasının iyileştirilmesine katkı sunulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eski vakıflar , sahih vakıf , gayrisahih (tahsisat kabilinden/irsadi) vakıf , icareteyn , mukataa , vakıf yoluyla meydana gelme , Vakıflar Kanunu 30. madde

Kaynakça

• 1. Arşiv Belgeleri
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, DH.MKT., 1177/24, 5 Rebiülahir 1327/18 Mayıs 1907.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, ŞD., 2722/22: 1, 25 Zilkade 1303/25 Ağustos 1886.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, ŞD., 64/1, 29 Muharrem 1325/14 Mart 1907.
• 2. Mahkeme Kararları
• İstanbul BAM 2. HD, E: 2021/2199, K: 2022/1509, T. 27.09.2022.
• İstanbul BAM, 2. HD, E: 2018/1933, K: 2019/148, T. 05.02.2019.
• Temyiz 1. HD, 29.03.1938 tarihli karar.
• Yargıtay 1. HD:
• E: 1992/14571, K: 1993/1963, T. 18.2.1993; E: 2010/6486, K: 2010/7299, T. 21.6.2010; E: 2012/4197, K: 2012/10071, T. 25.9.2012; E: 2012/9479, K: 2012/12771, T. 12.11.2012; E: 2012/10396 K: 2012/15163 T. 13.12.2012; E: 2016/17767, K: 2017/381, T. 23.01.2017; E: 2021/9536 K: 2022/1920 T. 9.3.2022; E: 2022/8249, K: 2023/646, T. 8.2.2023; E: 2022/5509, K: 2023/1859, T. 29.3.2023; E: 2022/8149, K: 2024/44, T. 08.01.2024; E: 2022/52, K: 2024/236, T. 15.1.2024.
• Yargıtay 16. HD, E: 2017/5462, K: 2020/4809, T. 27.10.2020.
• Yargıtay 5. HD E: 2022/10336, K: 2023/832, T. 25.1.2023.
• Yargıtay 7. HD, E: 2021/7685, K: 2023/227, T. 17.1.2023.
• 3. Ansiklopedi Maddesi, Bildiri, Makale ve Kitaplar
• Ahmet C R, Adli Yargıda İstinaf ve Temyiz, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Avcı M, Türk Hukuk Tarihi Dersleri, Mimoza, Konya, 2012.
• Aydın M Â, Türk Hukuk Tarihi, 21. bs., Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul, 2025.
• Berki A H, Vakıflar, 2. bs., Aydınlık Basımevi, İstanbul, 1946.
• Berki A H, “İslâmda Vakıf, Sahih ve Gayrisahih Nevileri II”, C. VII, S. 1, 1958, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s. 1-10.
• Berki A H, “İslamda Vakıf: Zağanus Paşa ve Zevcesi Nefise Hatun Vakfiyeleri”, Vakıflar Dergisi, S. 4, 1958, s. 19-37.
• Berki A H, Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye Ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler, Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyâtı, 1966.
• Berki A H, Miras ve Tatbikat, 3. bs., Yargıçoğlu Matbaası, Ankara, 1968.
• Berki A H, “İcarei Vahideli, Mukataalı, İcareteyinli Vakıflar ve Bunlara Ait Tapu Şekilleri”, S. 12, 1971, Adalet Dergisi, s. 745-759.
• Berki Ş, “Türkiye’de İmparatorluk ve Cumhuriyet Döneminde Vakıf Çeşitleri”, Vakıflar Dergisi, sy. IX, 2006 (tıpkı basım), s. 1-12.
• Bilmen Ö N, Hukukı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamus, C. V, Bilmen Yayınevi, İstanbul, t.y.
• Canbolat S, Canbolat B, 21.6.1987 Tarih ve 3402 Sayılı Kadastro Kanunu ve Yönetmelikleri, Yetkin Basım, Yayım ve Dağıtım A.Ş., Ankara, 1987.
• Cin H, Mirî Arazi ve Bu Arazinin Özel Mülkiyete Dönüşümü, 3. bs. Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Adana, 2005.
• Cin H, Akgündüz A, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2011.
• Çoruhlu Y E, Demir O, Yıldız O, Yılmaz H, “Kültür Varlığı Tescilli Taşınmazların, Kurucu Vakıfları Adına Tescili: Vakıflar Kanunu 30. Madde Uygulaması”, C. XC, S. 1, 2016, İstanbul Barosu Dergisi, s. 35-58.
• Dalamanlı L, Eski-Yeni Vakıf Davaları, Seçkin Kitabevi, Ankara, 1986.
• Demirbaş H, “Vakıf Kültür Varlıklarının Mazbut Vakfına İadesi (Vakıflar Kanunu m. 30’un Uygulanma Şartları)”, C. IX, S. 119-120, Yıl: 2014, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, s. 117-130.
• Ekinci E B, Türk Hukuk Tarihi, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2024.
• Genç Arıdemir A, Aydın Ünver T, “Vakıflar Kanunu m. 30 Hükmünün Uygulanma Şartları ve Yargıtay Uygulaması”, Uluslararası Süleymaniye Sempozyumu 2: Kapalıçarşı-Bildiri Özeti Kitabı, İstanbul, KOCAV Yayınları, 2024, s. 34-37.
• Genç M, “Mukataa”, DİA, Ankara, TDV, 2020, C. XXXI, s. 129.
• Giritlioğlu N, “Sahih ve Gayrisahih Vakıflar ile Sultan Vakıfları ve Taviz Bedeli”, Eski Vakıfların Günümüze Ulaşan Uygulamaları Sorunları ve Çözümleri Semineri 7-8 Aralık 1999, Ed. Suat Ballar, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 2001.
• Gücün C A, Nazari ve Amelî Hukuk Davaları-Gayrimenkuller Hakkında, C. I, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1944.
• Hâtemî H, Önceki ve Bugünkü Türk Hukukunda Vakıf Kurma Muamelesi, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1969.
• Hâtemî H, Medenî Hukuk Tüzelkişileri I: Giriş, Tarihi Gelişim, Eski Vakıflar, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1979.
• Hoca Emin Efendizade A H, Şerh-i Cedîd li-Kanuni’l-Arazi, tab‘-ı cedîd, A. Asoduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul, 1321.
• Hüseyin H, Ahkâm-ı Evkâf, Mekteb-i Mülkiye-i Şahane Litoğrafya Destgâhı, İstanbul, 1313.
• Hüseyin H, Arazi Kanunnamesi Şerhi, 2. bs., Kanaat Kitaphanesi, Dersaadet, 1324.
• Kahriman S, Yıldıztaş M, İstanbul Kadı Sicilleri-Anadolu Sadâreti Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (H. 1251-1257/M. 1835-1841), C. XCIV, Proje Yön. M. Âkif Aydın, Ed. Coşkun Yılmaz, Kültür A.Ş., İstanbul, 2019.
• Kalıpçı M E, “Vakıflar Kanununun Mahlûliyete İlişkin 17. Maddesinin Mîrî Arazinin Aşar ve Rüsumunun Vakfedildiği Gayrisahih Vakıflarda Uygulanması Sorunu”, S. 73, 2024/2, Adalet Dergisi, s. 481-507.
• Karakoç İ, “Osmanlı Devleti’nde Sahih ve Gayrisahih Vakıflardaki ve Mîrî Arazideki Tasarruf Hakkı Arasındaki Farkın, Hakir ve İntikale İlişkin Hükümler Bağlamında Değerlendirilmesi”, S. 17, 2014 Bahar, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, s. 5-60.
• Karakoç İ, “Ebü’l-Ulâ Mardin’in Mukâtaa-i Kadîmeli Vakıfların İntikal Şekli Hakkındaki Görüşlerinin Değerlendirilmesi”, S. 23, 2017 Bahar, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, s. 5-36.
• Karakoç S, Emval-i Gayrimenkule Kanunları-Tahşiyeli, Cihan Matbaası, İstanbul, 1342.
• Kenanoğlu M M, “Miri Arazi”, DİA, TDV, Ankara, 2020, C. XXX, s. 157-160.
• Köprülü B, “Evvelki Hukukumuzda Vakıf Nev’iyetleri ve İcareteynli Vakıflar,” C. XVII, S. 3-4, 1951, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, s. 685-717.
• Köprülü B, “Evvelki Hukukumuzda Vakıf Nev‘iyetleri ve İcareteynli Vakıflar,” C. XVIII, S. 1-2, 1952, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, s. 215-257.
• Mardin E, Toprak Hukuku Dersleri, Stad Matbaası, İstanbul, 1947.
• Ömer H, Ahkâmü’l-Evkâf, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1307.
• Özkaya E, Eski Vakıf Hukuku, 1. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2012.
• Özmen İ, Eski ve Yeni Hukukumuzda Gayrimenkul Mevzuatı, Feryal Matbaacılık, Ankara, 1986.
• Sivridağ A, Yekeler N, Kırca E, Köse R, Atik V, Karaca Y, Tanzimat Sonrası Arazi ve Tapu, T.C. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü-Osmanlı Arşivi Yayınları, İstanbul, 2004.
• Solmaz Bilici M, Türk Medeni Kanunu Çerçevesinde Mazbut Vakıflar (Örnek Mazbut Vakıf İncelemeli), 1. bs., İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2021.
• Sungurbey İ, Medenî Hukuk Eleştirileri, C. II, İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1970.
• Sungurbey İ, Medenî Hukuk Eleştirileri, C. III, İstanbul Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1971.
• Sungurbey İ, Eski Vakıfların Yeni Sorunları, Maltepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Şemseddin S, Kamûs-i Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet, 1317.
• Türkzâde H M Z E, Osmanlı Hukuk Sözlüğü, Haz. Fethi Gedikli, İbrahim Enes Onat, 2. bs., On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• Uğural H R, “Aslında Vakıf Olan Tarihî ve Mimarî Kıymeti Haiz Eski Eserlerin Vakıflar Umum Müdürlüğü'ne Devrine Dair 7044 Sayılı Kanun”, VII. Vakıf Haftası, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, s.137-141.
• Üçok C, Mumcu A, Bozkurt G, Türk Hukuk Tarihi, 18. bs., Turhan Kitabevi, Ankara, 2016.
• Yener M S, Eski-Yeni Vakıflar Kanununa Göre Mazbut Vakıf Taşınmazların Gayrimenkul Hukuku Meseleleri, Bilge Yayınevi, Ankara, 2015.
• Yılmaz E, Hukuk Sözlüğü, 10. bs., Yetkin Basım, Yayım ve Dağıtım A.Ş., Ankara, 2011.
• 4. Çevrimiçi Kaynaklar
• https://lib.kazanci.com.tr
• https://lugatim.com
• https://www.lexpera.com.tr
• https://www.yargitay.gov.tr
• https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar