References to the German Federal Constitutional Court in the Decisions of the Turkish Constitutional Court: An Example of Judicial Dialogue?

Yıl 2025, Sayı: 74, 457 - 504, 17.04.2025

Ömer Emrullah Egeliği

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1676815

Öz

This study examines the references made by the Turkish Constitutional Court (TCC) to the case law of the Federal Constitutional Court of Germany (FCC) and evaluates their position within the framework of judicial dialogue. It finds that these references are utilized by the TCC to enhance the reasoning capacity and strengthen legal arguments in its decisions. The study also addresses criticisms that such references may lack a systematic approach and, in certain cases, serve merely to create the appearance of judicial dialogue.
The success of judicial dialogue is assessed not in terms of whether it constitutes a two-sided interaction, but rather based on criteria such as necessity, methodology, and effectiveness of the references. Using a framework developed for this purpose, the study analyzes direct and indirect references to FCC case law in TCC decisions. The analysis reveals that these references contribute to strengthening reasoning in areas such as human rights, freedom of expression, the principle of equality, and criminal law, demonstrating the value of comparative law as a source of legal enrichment. However, it also highlights instances where references are made unsystematically, and risk being criticized as superficial.
The study argues that judicial dialogue should be viewed not only as a tool for legal legitimacy but also as an effective mechanism for resolving constitutional issues. It emphasizes the importance of adopting a more consistent and systematic approach to judicial dialogue to maximize its contribution to constitutional adjudication.

Anahtar Kelimeler

Judicial dialogue , Constitutional Court , Federal Constitutional Court of Germany , Constitutional Review

ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA ALMANYA FEDERAL ANAYASA MAHKEMESİNE ATIFLAR: BİR YARGISAL DİYALOG ÖRNEĞİ?

Öz

Bu çalışma, Türk Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) kararlarında Federal Almanya Anayasa Mahkemesi (FAYM) içtihatlarına yapılan atıfları incelemekte ve bu atıfların yargısal diyalog bağlamındaki yerini değerlendirmektedir. Atıfların, AYM tarafından gerekçelendirme kapasitesini artırma ve hukuki argümanları güçlendirme amacıyla kullanıldığı tespit edilmiştir. Çalışma, bu atıfların sistematik bir yaklaşımdan yoksun olabileceği ve bazı durumlarda yalnızca görünüşte bir yargısal diyalog yaratma amacı taşıyabileceği eleştirilerini ele almaktadır.
Yargısal diyaloğun başarısı, iki taraflı bir etkileşim olmasından ziyade, yapılan atıfların gereklilik, yöntem ve etkililik gibi kriterler temelinde değerlendirilmiştir. Bu kapsamda geliştirilen bir şablon aracılığıyla, AYM kararlarında FAYM içtihatlarına yapılan doğrudan ve dolaylı atıflar analiz edilmiştir. Analiz, atıfların insan hakları, ifade özgürlüğü, eşitlik ilkesi ve ceza hukuku gibi alanlarda gerekçeleri güçlendirdiğini ve karşılaştırmalı hukukun bir zenginlik kaynağı olarak işlev gördüğünü ortaya koymaktadır. Ancak, bazı durumlarda atıfların sistematik olmayan bir şekilde ve yalnızca görünüşte bir yargısal diyalog yaratmak amacıyla yapıldığı görülmüştür.
Çalışma kapsamındaki bulgular yargısal diyaloğun yalnızca hukuki meşruiyet sağlama aracı olmaktan öte, anayasal sorunların çözümünde etkin bir araç olarak kullanılabileceğini ve bu kapsamda daha tutarlı ve sistematik bir yaklaşımın benimsenmesi gerektiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Yargısal diyalog , Anayasa Mahkemesi , Almanya Federal Anayasa Mahkemesi , Anayasa Yargısı

Kaynakça

• Alexy R, Hukuki Argümantasyon Teorisi: Hukuki Gerekçelendirme Teorisi Olarak Rasyonel Söylem Teorisi, Çev. Metin Bingöl, Elçin Yalçın, Ed. Güneş Çap, Türk-Alman Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2023.
• Araslı O, "Özel Yaşamın Gizliliği Hakkı ve T.C. Anayasasında Düzenlenişi", Doçentlik Tezi, Ankara, 1979.
• Arsava A. F, "Federal Almanya Örneğinde Ulusal ve Avrupa Mahkemeleri Arasındaki İşbirliği İlişkisi", C. 21, S. 4, 2017, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 185-189.
• Bal A, "Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Avrupa Konsensüsüne Başvurması", C. 21, S. 1, 2019, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 27-82.
• Başaran P/Karan U, Sanatsal İfade Özgürlüğü Kılavuzu, İstanbul Bilgi Üniversitesi İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi/Siyah Bant, İstanbul, Şubat 2016.
• Can O, Parti İçi Demokrasi Yokluğu Siyasi Parti Kapatma Nedenidir, Anayasa Yargısı, C. 40, S. 1, 2023, s. 15.
• Çamurcuoğlu G, "Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Öngörülen Koruma Mekanizmaları", C. 14, S. 2, 2019, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 713-770.
• Can O, "Belirlilik İlkesine Anayasal Bakış", C. IX, S. 1-2, 2005, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 89-125.
• Demir E, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Çevre ve İklim Konusunda Kurduğu Yargısal Diyalog, Yetkin Yayınları, İstanbul, 2024.
• Doğan D N, "Federal Almanya Anayasasının Amacı 'Toplumsal Bütünleşme' Değildir", C. 2, S. 1, Haziran 2014, Ufuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 63-68.
• Dürig G, "Art. 2 Abs. 1 GG", in: Maunz, Theodor/Dürig, Günter (Hrsg.), Grundgesetz-Kommentar, C.H. Beck, München, 1974.
• Duygun A M, "Salgın Hastalıkların Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkına Etkisi", C. 18, S. 2, 2021, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 1539-1557.
• Egeliği Ö E, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa Çerçevesinde Etkili Başvuru Hakkı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• Esen E, "İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi'nin Ulusal Makamlarla İlişkisi: Sorumluluk Paylaşımı", Ankara Barosu Uluslararası Hukuk Kurultayı, C. 3, 2020, ss. 285-346.
• Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasası: Almanca-Türkçe Yasa Metni, Federal Almanya Siyasi Eğitim Merkezi, 2002.
• Gören Z, "Sanat ve Bilim Özgürlüğü", C. 19, Temmuz 2020 (Özel Ek), İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, ss. 449-457.
• Gören Z, Anayasa Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006.
• Gören Z, Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2011.
• Gözler K, "Anayasa Mahkemesinin Usulsüz Alıntısı: Anayasa Mahkemesinin Ali Kıdık Kararındaki Prima Facie İhlâl Doktrininin Sahibi Kim?", Türk Anayasa Hukuku Sitesi, http://www.anayasa.gen.tr (Erişim Tarihi: 23.02.2025).
• Gözler K, "Kişilik Haklarını İhlal Eden İnternet Yayınlarının Kaldırılması Usûlü ve İfade Hürriyeti: 5651 Sayılı Kanunun 9'uncu Maddesinin İfade Hürriyeti Açısından Değerlendirilmesi", Rona Aybay'a Armağan, Özel Sayı, C. I, İstanbul, 2014, Legal Hukuk Dergisi, ss. 1059-1120.
• Gözler K, Alıntı ve Atıf Usûlleri, Ekin Yayınları, Bursa, 2023.
• Göztepe Ç E, "Bireysel Başvuru Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası Sorunu ile Kurumsallaşma İhtiyacı", Anayasa Yargısı, C. 32, S. 1, 2016, ss. 93-118.
• Göztepe E, "Anayasal Eşitlik İlkesi Açısından Evlilikte Kadınların Soyadı", C. 54, S. 2, 1999, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, ss. 1-30.
• Hakyemez Y Ş, Militan Demokrasi Anlayışı ve 1982 Anayasası, 1. Baskı, Seçkin, Ankara, 2000.
• Kaboğlu İ Ö, Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), 17. Baskı, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2023.
• Kanadoğlu O K/Şahin B N, "Anayasa Mahkemesinin Güncel Norm Denetimi ve Bireysel Başvuru Kararları Hakkında Gözlemler", Anayasa Yargısı, C. 39, S. 2, 2022, ss. 1-33.
• Kischel U, Comparative Law, Oxford University Press, New York, 2019.
• Kontacı A E, "Anayasa Mahkemesi Kararlarında Yabancı ve Uluslararası İçtihatların Yeri", Anayasa Yargısı, C. 40, S. 1, 2023, ss. 271-305.
• Kontacı E, Anayasa Yargısında Yargısal Karşılaştırmacılık ve Türk Anayasa Mahkemesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• Küzeci, E, Kişisel Verilerin Korunması, Turhan Kitabevi, Ankara, 2010.
• Law D S/Chang Wen-Chen, "The Limits of Global Judicial Dialogue", Washington Law Review, C. 86, S. 3, 2011, ss. 523-577.
• Law D S./Tushnet M, "The Politics of Judicial Dialogue", Research Handbook on the Politics of Constitutional Law, Ed. Mark Tushnet/Dimitry Kochenov, Edward Elgar Publishing, 2023, ss. 286-309.
• Leibholz-Rinck, Grundgesetz: Kommentar an Hand der Rechtsprechung des Bundesverfassungsgerichts, 5. Auflage, Köln, 1975.
• Lorenzetti, R, "Global Governance: Dialogue Between Courts", RSCAS Policy Papers, RSCAS 2010/03, European University Institute, 2010.
• Moroğlu N, "Medeni Kanun'a Göre Kadının Soyadı ve Bir Öneri", Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği, https://www.tukd.org.tr/dosya/kadinin_soyadi.doc (Erişim Tarihi: 26.04.2011).
• Nipperdey H C, Die Grundrechte, Bd. 4/2, de Gruyter, Berlin, 1972.
• Oder B E, Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri, Beta Yayınları, İstanbul, 2010.
• Oder B E, Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri, Beta Yayınları, İstanbul, 2010.
• Oğuz A, "Hukukun Bağımsız Bir Alanı Olarak Karşılaştırmalı Hukukun Konusu ve Metodu", Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, C. 22, S. 2, 2002, ss. 451-508.
• Örücü E, "Ulusal Anayasa Mahkemelerinde 'Yargısal Karşılaştırmacılık' ve Mahkemeler Arası Diyalog", Anayasa Yargısı, C. 24, 2007, ss. 433-459.
• Piana D/Guarnieri C, "Bringing the Outside Inside: Macro and Micro Factors to Put the Dialogue among Highest Courts into Its Right Context", Utrecht Law Review, C. 8, S. 2, 2012, ss. 139-157.
• Rado K, "The Transnational Judicial Dialogue of the Supreme Court of Canada and Its Impact", Doktora Tezi, York Üniversitesi, 2018.
• Rumpf C, "Ölçülülük İlkesi ve Anayasa Yargısındaki İşlevi ve Niteliği", Anayasa Yargısı, C. 10, 1993, ss. 25-48.
• Sağlam F, Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
• Schwartz P M., "Regulating Governmental Data Mining in the United States and Germany: Constitutional Courts, the State and New Technology", William and Mary Law Review, C. 53, 2011, ss. 351-387.
• Serozan R, "Alman Federal Anayasa Mahkemesi Kararları", C. 4, S. 6, 1970, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, ss. 243-253.
• Şirin T, "Anayasa Mahkemesi Kararlarının İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarına Etkisi", Anayasa Yargısı, C. 35, S. 1, 2018, ss. 147-167.
• Şirin T, "İnsan Haklarının ve Temel Hakların Korunması İçin Sözleşme’nin Türkçe Çevirisi Sorunu", C. 9, S. 1, 2021, Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi, ss. 1-64.
• Şirin T, Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Kanun Kavramı, 2. Baskı, On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2019.
• Şirin T/Orcan N U, "İnsan Hakları Sözleşmelerinin İç Hukukta Uygulanmasının Önündeki Pratik Güçlükler: İlgili Uluslararası Normu Bulma ve Türkçeleştirme Sorunu", C. 80, S. 1, 2022, İstanbul Hukuk Mecmuası, ss. 273-297.
• Traisbach K, "A Transnational Judicial Public Sphere as an Idea and Ideology: Critical Reflections on Judicial Dialogue and Its Legitimizing Potential", Global Constitutionalism, C. 10, S. 1, 2021, ss. 186-207.
• Tushnet M/Kochenov, D, "The Politics of Judicial Dialogue", Research Handbook on the Politics of Constitutional Law, Ed. Mark Tushnet/Dimitry Kochenov, Edward Elgar Publishing, 2023, ss. 286-309.
• Weber R/Wittmann L, "The Role of Precedents and Case Law in the Jurisprudence of the German Federal Constitutional Court", Constitutional Law and Precedent: International Perspectives on Case-Based Reasoning, Ed. Monika Florczak-Wątor, Routledge, 2024, ss. 84-103.
• Yamada S, "International 'Dialogue' among Courts in Light of Democracy", Kangwon Law Review, C. 45, S. 45, 2015, ss. 211-236.
• Yıldırım E/Gülener S, "Anayasa Mahkemesi Kararlarında Uluslararası ve Karşılaştırmalı Hukuka Yapılan Atıflar: Ampirik Bir Analiz", C. 67, S. 1, 2018, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 105-144.
• Yolcu S, "Anayasacıların Karşılaştırma Sorunu: Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku Nedir, Ne Değildir?", C. 32, S. 147, 2020, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, ss. 9-48.
• Youngs R, "Germany: Shooting Down Aircraft and Analyzing Computer Data", International Journal of Constitutional Law, C. 6, S. 2, 2008, ss. 331-348.
• KARARLAR..
• Ahmet Kılıçelli Başvurusu, AYM, B. No: 2017/31069, T: 30.09.2020.
• Ali Kıdık Başvurusu, AYM, B. No: 2014/5552, T: 26.10.2017.
• AYM, E: 1969/14, K: 1969/57, T: 08.10.1969.
• AYM, E: 1970/12, K: 1971/13, T: 02.02.1971.
• AYM, E: 1980/29, K: 1981/22, T: 21.05.1981.
• AYM, E: 1990/15, K: 1991/5, T: 28.02.1991.
• AYM, E: 1993/1 (Siyasi Parti Kapatma), K: 1993/2, T: 23.11.1993.
• AYM, E: 1993/1, K: 1993/2, T: 23.11.1993.
• AYM, E: 1993/2 (Siyasi Parti Kapatma), K: 1993/3, T: 30.11.1993.
• AYM, E: 1993/3 (Siyasi Parti Kapatma), K: 1994/2, T: 16.06.1994.
• AYM, E: 1997/1 (Siyasi Parti Kapatma), K: 1998/1, T: 16.01.1998.
• AYM, E: 1999/1 (Siyasi Parti Kapatma), K: 2003/1, T: 13.03.2003.
• AYM, E: 1999/2 (Siyasi Parti Kapatma), K: 2001/2, T: 22.06.2001.
• AYM, E: 2001/10 (Siyasi Parti-İhtar), K: 2002/6, T: 09.01.2002.
• AYM, E: 2001/11 (Siyasi Parti-İhtar), K: 2002/7, T: 09.01.2002.
• AYM, E: 2001/12 (Siyasi Parti-İhtar), K: 2002/8, T: 09.01.2002.
• AYM, E: 2001/3 (Siyasi Parti-İhtar), K: 2001/3, T: 19.07.2001.
• AYM, E: 2001/4 (Siyasi Parti-İhtar), K: 2002/1, T: 09.01.2002.
• AYM, E: 2001/5 (Siyasi Parti-İhtar), K: 2002/2, T: 09.01.2002.
• AYM, E: 2001/6 (Siyasi Parti-İhtar), K: 2002/3, T: 09.01.2002.
• AYM, E: 2001/7 (Siyasi Parti-İhtar), K: 2002/4, T: 09.01.2002.
• AYM, E: 2001/8 (Siyasi Parti-İhtar), K: 2002/9, T: 09.01.2002.
• AYM, E: 2001/9 (Siyasi Parti-İhtar), K: 2002/5, T: 09.01.2002.
• AYM, E: 2010/58, K: 2011/8, T: 06.01.2011.
• AYM, E: 2013/99, K: 2014/61, T: 27.03.2014.
• AYM, E: 2015/79, K: 2017/164, T: 29.11.2017.
• AYM, E: 2020/35, K: 2021/26, T: 31.03.2021.
• AYM, E: 2020/35, K: 2021/26, T: 31.03.2021.
• BVerfG, 1 BvB 1/51, T: 23.10.1952.
• BVerfG, 1 BvB 1/51, T: 23.10.1952.
• BVerfG, 1 BvB 2/51, T: 17.08.1956.
• BVerfG, 1 BvB 2/51, T: 17.08.1956.
• BVerfG, 1 BvR 1056/95, T: 06.09.2000.
• BVerfG, 1 BvR 209/83 u. a., T: 15.12.1983
• BVerfG, 1 BvR 26/66, T: 29.01.1969.
• BVerfG, 1 BvR 3139/08, T: 12.01.2009.
• BVerfG, 1 BvR 3262/07, T: 30.07.2008.
• BVerfG, 1 BvR 3295/07, T: 11.01.2011.
• BVerfG, 1 BvR 370/07, 1 BvR 595/07, T: 27.02.2008.
• BVerfG, 1 BvR 698/89, T: 20.10.1992.
• BVerfG, 2 BvF 1/65, T: 19.07.1966.
• BVerfG, 2 BvR 2530-31/16, T: 21.12.2016.
• BVerfG, 2 BvR 2530-31/16, T: 21.12.2016.
• BVerfG, 2 BvR 2628/10, T: 19.03.2013.
• BVerfGE 84, 9, I. Senat, T: 05.04.1991.
• BVerfGE, 2. Senat, 9/56, T: 03.07.1957.
• BVerfGE, I. Senate, 106/53, T: 18.12.1953.
• C.K. Başvurusu, AYM, B. No: 2014/19685, T: 15.03.2018.
• Gülmez/Türkiye, AİHM, B. No: 16330/02, T: 20.05.2008.
• Halkevleri Derneği ve İlknur Birol Başvurusu, AYM, B. No: 2013/577, T: 30.06.2014.
• Inze v. Avusturya, AİHM, B. No. 8695/79, 28/10/1987
• İrfan Sancı (2) Başvurusu, AYM, B. No: 2018/5652, T: 30.03.2022.
• KAOS-GL Derneği Başvurusu, AYM, B. No: 2014/18891, T: 23.05.2018.
• Kucera/Slovakya, AİHM, B. No: 48666/99, T: 17.07.2007.
• Mehmet Ali Gündoğdu ve Mustafa Demirsoy Başvurusu, AYM, B. No: 2015/8147, T: 08.10.2019.
• Menekşe Alkan ve Mehmet Cemal Alkan Başvurusu, AYM, B. No: 2014/13327, T: 08.03.2018.
• Messina/İtalya (No. 2), AİHM, B. No: 25498/94, T: 28.09.2000.
• Necati Gündüz ve Recep Gündüz Başvurusu, AYM, B. No: 2012/1027, T: 12.02.2013.
• Nur Neşe Karahan ve Yeşil Artvin Derneği Başvurusu, AYM, B. No: 2016/79283, T: 17.04.2019.
• Orhan Alagöz Başvurusu, AYM, B. No: 2017/26845, T: 20.09.2018.
• Ouinas/Fransa (k.k.), AİHM, B. No: 13756/88, T: 12.03.1990.
• Perinçek/İsviçre (B.D.), AİHM, B. No: 27510/08, T: 15.10.2015.
• Silver ve diğerleri/Birleşik Krallık, AİHM, B. No: 5947/72, T: 25.03.1983.
• Şerafettin Can Atalay (1) Başvurusu, AYM, B. No: 2023/99744, T: 20.07.2023.
• Şerafettin Can Atalay (2) Başvurusu, AYM, B. No: 2023/53898, T: 25.10.2023.
• Vlasav/Rusya, İHAM, B. No: 78146/01, T: 12.06.2008.
• Yaşar Karaca Başvurusu, AYM, B. No: 2018/37854, T: 12.04.2023.