VERGİ YARGISI VE PARASAL SINIRLAR: ‘DE MINIMIS’ YAKLAŞIMINA ELEŞTİREL BİR BAKIŞ

Yıl 2025, Sayı: 75, 215 - 244, 08.10.2025

Gamze Gümüşkaya

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1799397

Öz

Bu çalışmada, vergi yargısında olağan kanun yolları olan bölge idare mahkemelerine istinaf başvurusu ile Danıştay’a temyiz başvurusunda uygulanan parasal sınırlar, hukuk devleti ilkesinin temel unsurları arasında yer alan hak arama özgürlüğü ve kanun yoluna erişim hakkı bakımından eleştirel biçimde incelenmiştir. Bu sınırların “de minimis ilkesi” olarak bilinen “mahkemenin önemsiz davalarla ilgilenme-yeceği” gerekçesiyle meşru bulunduğu anlaşıldı-ğından, bu yaklaşımın kamu hukuku ve bu kapsamda vergi hukuku alanındaki uygulana-bilirliği sorgulanmıştır. Nitekim de minimis ilkesinin daha yaygın olarak benimsendiği Anglo-Amerikan hukuk sistemle-rinde dahi belirli sınırlarının bulunduğu ve vergi hukukunda yalnızca idari kolaylık ya da kaynak yönetimi aracı değil, aynı zamanda temel hakların korunması ve vergi adaletinin sağlanmasına yönelik bir araç olarak da değerlendirildiği sonucuna ulaşılmaktadır. Bir uyuşmazlığın öneminin belirlenmesi bakımın-dan ise temel hak ve özgürlükler perspektifinden yaklaşmak daha uygun olacaktır. Anayasa Mahkemesi (“AYM”) ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin (“İHAM”) bireysel başvuru kararları çerçevesinde, önemsizlik ölçütünün yalnızca parasal değere değil; temel hak veya özgürlüğe müdahalenin niteliğine, birey üzerin-deki etkisine ve hukuk düzeni bakımından taşıdığı öneme göre değerlendirilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca vergi davasının iptal davası niteliği, vergi yargısının temel amaçları ve istinaf ile temyiz yollarının denetim işlevi birlikte değerlendirildiğinde, mevcut parasal sınır uygulamasının hem vergi ödevlisinin temel hakları hem de hukuk devleti ilkesi açısından yeniden gözden geçirilmesi gerektiği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

vergi yargısı , olağan kanun yolları , parasal sınır , de minimis ilkesi , hak arama özgürlüğü , hukuk devleti , Anayasa Mahkemesi , iptal davası

Tax Litigation and Monetary Thresholds: Rethinking the ‘De Minimis’ Approach

Öz

This article presents a critical analysis of the monetary thresholds applied to ordinary legal remedies in Turkish tax jurisdiction, particularly in light of the right to legal remedies and access to higher courts, such as regional administrative courts (bölge idare mahkemeleri) and the Council of State (Danıştay), which are among the fundamental elemants of the rule of law. These thresholds are often justified by the notion of “trivial cases” under the de minimis principle. However, this study questions the applicability of such a principle in public law contexts, especially in the field of tax law. Indeed, even in Anglo-American legal systems where the de minimis principle is more commonly accepted, it is subjected to certain limitations, and in the field of tax law, it is considered not only as a tool for administrative convenience or resource management, but also as a mechanism for protecting fundamantal rights and ensuring tax justice. When assessing the significance of a dispute, it may be more appropriate to adopt a perspective grounded in fundamental rights and freedoms.
In the context of individual application decisions of the Turkish Constitutional Court and the European Court of Human Rights, the article argues that the evaluation of a dispute’s “importance” cannot rely solely on its monetary value. Instead, the nature of the interference, its impact on the individual, and its broader implications for legal certainty and the rule of law must be considered. Furthermore, considering the specific characteristics of tax jurisdiction — primarily being a form of annulment action — and its role in preserving public order, it is concluded that the current monetary threshold regime should be reconsidered in light of constitutional and human rights standards.

Anahtar Kelimeler

tax jurisdiction , ordinary legal remedies , monetary threshold , de minimis principle , right to access to justice , rule of law , Constitutional Court , annulment action

Kaynakça

• Akkaya T, Medeni Usul Hukukunda İstinaf, Yetkin Yayınları, Ankara, 2009.
• Alangoya Y, Medenî Usul Hukukunda Vakıaların ve Delillerin Toplanmasına İlişkin İlkeler, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1979.
• Aliefendioğlu Y, “Anayasal Denetimin Kimi Sorunları”, C.9, S.1-2, 1983, Yargıtay Dergisi, ss.51-67.
• Altıparmak K, “‘Due Process of Law’ Kavramının Amerikan Hukukundaki Yeri Üzerine Bir İnceleme”, C.45, S.1-0, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 219-250.
• Altınkök S, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 35 § 3 (b) Maddesinde Yer alan Yeni Kabuledilebilirlik Ölçütü: ‘Önemli Zarar’”, 62 (2), 2013, AÜHFD, ss.349-405.
• Aslan Z, Madde Sistematiği ile İdari Yargılama Hukuku (Vergi Yargılaması Dahil), 5.Baskı, Aslan Z (ed.), Seçkin, Ankara, 2024.
• Beşir S D, “Avrupa Birliği ve Türk Rekabet Hukukunda De Minimis (Hoşgörülebilirlik) Kuralı”, C.26, S.3, 2022, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 471-506.
• Cansel E, “Anayasa Mahkemesinin Verdiği İptal Kararından Doğan Kimi Sorunlar”, C.9, 1992, Anayasa Yargısı Dergisi, ss. (87-104).
• Carbonnier J, “De minimis….”, Mélanges Dédiés à Jean Vincent, Paris, 1981, ss. 29-37.
• Carrington W, “De Minimis Non Curat Lex”, Garland, David S. (ed.) v.d., Northport, American and English Encyclopaedia of Law, ss.1896-1905.
• Çalış H S, İdari Yargının Varlık Sebebi Olarak İptal Davası, Yetkin, Ankara, 2018.
• De Lange S/ Tessa Malan M, “How Have the Courts Decided What De Minimis is in Tax Law?”, 27, 31.10.2024, Potchefstroom Electronic Law Journal, ss. 1-29.
• Duran L, “İdari İşlem Niteliğinde Yargı Kararıyla Vergi Davalarının Çözümü (II)”, C. 21, S. 1, Mart 1988, Amme İdaresi Dergisi, ss.63-77.
• Erkut C, Kamu Kudreti Ayrıcalıkları ve Tutuk Adalet Anlayışı, Yenilik Basımevi, İstanbul, 2004.
• Garner B A, Black’s Law Dictionary, 9. Baskı, Toronto, 2009.
• Gümüşkaya G, Vergi Hukukunda İspat, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2024.
• Gümüşkaya G, “Türk Vergi Yargılaması Hukuku’nda Duruşma”, C.2, S. 66, 2008, ss. 15-47.
• Gözübüyük A Ş / Tan T, İdare Hukuku: İdari Yargılama Hukuku, C.2, Turhan Kitabevi, Ankara, 1999.
• Gözler K, Anayasa Hukukunun Genel Esasları (Ders Kitabı), 14.Baskı, Ekin Basım Yayın, Bursa, 2022.
• Gözler K/ Kaplan G, İdare Hukuku Dersleri, 21. Baskı, Bursa, Ekin Yayınevi, 2019.
• Gündüz E, İdari Davalarda Ehliyet ve Husumet, Yetkin Yayınları, Ankara, 2016.
• İnceoğlu S, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı, 2.Baskı, Beta, İstanbul, 2005.
• Kalabalık H, İdari Yargılama Usulü Hukuku, 9. Baskı, Sayram Yayınları, Konya, 2015.
• Kaneti S/Ekmekci E/ Güneş G, Kaşıkcı M, Vergi Hukuku, 2.Baskı, Filiz Kitabevi, 2023.
• Karahanoğulları O, “İdari İşlem Niteliğinde Yargı Kararları ve Vergi Davaları”, Prof. Dr. Şeref Gözübüyük’e Armağan, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005.
• Karakoç Y, Vergi Yargılaması Hukuku, Yetkin, Ankara, 2021.
• Karakuş Işık Z, “İdari Yargıda Olağan Kanun Yollarına Getirilen Kanuni Sınırlar ve Kanuni Sınırların Anayasaya Aykırılığı”, C. 28, S.2, 2024, ss. 545-587.
• Karayılan M, “De Minimis Exception in Competition Law”, S.27, GSI Articletter, ss. 248-263.
• Mckean Jr. F G, “De Minimis Non Curat Lex”, C.75, S.5, 1927, University of Pennsylvania Law Review, ss. 429-446.
• Miller I, “De Minimis Non Curat Lex: Law and Little Things”, Accetto M/ Škrubej K/ Weiler Joseph H H (ed.), New York, 2024, Law and Revolution: Past Experiences, Future Challanges, ss. 253-261.
• Necip B, “Anayasa Mahkemesi Kararlarının Geriye Yürümezliği Sorunu”, S.3, 1990, Ankara Barosu Dergisi, ss.359-368.
• Öncel M/ Kumrulu A/ Çağan N/ Göker C, Vergi Hukuku, 30. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2021.
• Özbalcı Y, Vergi Davaları, Oluş Yayıncılık, Ankara, 2001.
• Özden Merhacı S/ Erkan V U, “Anglo-Amerikan Hukukundan Kıta Avrupası Hukukuna – Özel Hukukta De Minimis Kuralı”, C.9, S.2, 2018, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss.49-70.
• Öztek S, Türk Medeni Yargılama Hukukunda İstinaf ve Temyiz, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• Samuels A, “De Minimis Non Curat Lex”, 6 (3), Statute Law Review, ss. 167-169.
• https://thelawdictionary.org/de-minimis-non-cnrat-lex/ (Erişim Tarihi: 18.05.2025).
• Sancakdar O, İdari Yargılama Hukuku, 2.Baskı, Kanyılmaz Matbaası, İzmir, 2018.
• Sümer N, “De Minimis Non Curat Praetor/Lex: İdari Yargılama Usulünde Parasal Sınırların Nedenleri Üzerinde Düşünmek”, C. 30, S.2, 2024, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, ss. 655-683.
• Roberts A, “Dismissals as Justice”, C.69, S.2, 2017, Alabama Law Review, ss. 329-380.
• Taşkan Y Z, Vergi Hukuku, 5.Baskı, Adalet, Ankara, 2022.
• Turmangil C, “Vergi Davasının Hukuki Niteliği”, C. 39, S.1, 1987, AÜHFD.
• Veech M L/ Moon C R, ‘De Minimis Non Curat Lex”, C.45, S.5, 1947, Michigan Law Review, ss. 537-570.
• Yıldız H, “Mahkemeye Erişim Hakkı Kapsamında İdari Yargıda Parasal Sınırların Değerlendirilmesi”, S.168, 2023, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, ss. 199-226.
• Yılmaz Özel N, Adil Yargılanma Hakkı Krityserlerinin Türk İdari Yargılama Hukuku Açısından Muhtemel ve Gerçekleşen Etkileri, On İki Levha, İstanbul, 2016.
• Yılmaz E, (Medenî Yargılama Hukukunda) Islah, 5.Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• Anayasa Mahkemesi Kararları
• AYM, E:2023/36, K:2023/142, K.T. 26.07.2023.
• AYM, E:2025/39, K:2025/35, K.T. 11.02.2025.
• AYM, E: 2023/182, K. 2024/203, K.T. 04.12.2024.
• AYM, E.: 2024/189, K: 2025/83, K.T. 27.03.2025.
• AYM, E: 2022/135, K:2023/30, K.T.:16/2/2023.
• AYM, E: 2006/124, K: 2009/146, K.T.15.10.2009.
• AYM, E: 2006/95, K:2009/144, K.T. 15.10.2009.
• K.V. Başvurusu, AYM, Başvuru No: 2014/2293, K.T. 01.12.2016.
• Danıştay Kararları
• Danıştay İDDK, E:1987/47, K:1988/3, T: 21.01.1988.
• Danıştay VDDK, E:1986/16, K: 1986/18, T: 14.11.1986.
• Danıştay 4.D., E:2000/89, K:2001/891, T: 16.03.2001.
• Danıştay 7.D., E:1997/2709, K: 1998/405, T: 12.02.1998.
• Danıştay 3.D., E: 2003/1501, K: 2004/703, T: 11.03.2004.
• Danıştay 9.D., E:1998/1165, K:1999/900, T: 03.03.1999.
• Danıştay 3.D., E: 2004/915, K: 2004/2856, T: 11.11.2004.
• Danıştay 7.D., E: 1999/1192, K: 1999/4113, T: 13.12.1999.
• İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları
• Korolev/Rusya, İHAM, Başvuru No: 25551/05, K.T.: 01.07.2010.
• Cetinja/Hırvatistan, İHAM, Başvuru No: 6959/17, K.T.: 09.05.2023.
• Giusti/İtalya, İHAM, Başvuru No: 13175/03, K.T.: 18.10.2011.
• Engel ve diğerleri/Hollanda, İHAM, Başvuru No: 5100/71, 5101/71, 5102/71, 5354/72, 5370/72, K.T. 08.06.1976.
• Lutz/Almanya, İHAM, Başvuru No: 9912/82, K.T. 25.08.1987.
• Garyfallou AEBE/Yunanistan, İHAM, Başvuru No: 93/1996/712/909, K.T. 24.09.1997.
• Jussila/Finlandiya, İHAM, Başvuru No: 73053/01, K.T. 09.11.2004.
• Çevrimiçi Kaynaklar
• Candan T, “Ödeme Emirlerine Karşı Açılan Davalarda Duruşma Yapma Zorunluluğu İçin Parasal Sınır Aranır Mı?”, https://turgutcandan.com/2019/10/12/odeme-emirlerine-karsi-acilan-davalarda-durusma-yapma-zorunlulugu-icin-parasal-sinir-aranir-mi/
• https://thelawdictionary.org/de-minimis/
• https://thelawdictionary.org/de-minimis-non-cnrat-lex/
• https://www.cbp.gov/sites/default/files/assets/documents/2020-Aug/Section-321-Data-Pilot-vs-Entry-Type-86-Test_v1-1.pdf
• https://www.supremecourt.gov/opinions/17pdf/17-494_j4el.pdf
• “De Minimis Rule for Sales Tax Nexus”, 33 (1), 2014, Journal of State Taxation, ss. 45-52, https://www.supremecourt.gov/opinions/17pdf/17-494_j4el.pdf (s.e.t. 30.06.2025).
• Lutchman S, “Researching South African Law”, https://www.nyulawglobal.org/globalex/south_africa1.html (s.e.t. 01.07.2025).