Ortaokul Fen Bilimlerinde Bilim Tarihinin Kavramsal, Prosedürel ve Bağlamsal Analizi ve Bilim Tarihi Hikayeleri Konusunda Öğretmen Görüşleri

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 2, 63 - 81, 27.12.2024

Bayram Dağtekin , Hatice Özenoğlu

Öz

Günümüzde fen öğretiminin her seviyesinde bilim tarihini kullanmanın daha etkili ve kalıcı bir fen öğrenimi sağlayacağı araştırmacılar tarafından düşünülmektedir. Bu durumdan hareketle çalışma ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında bilim tarihine nasıl ve ne kadar yer verildiğini ortaya koymak ve öğretmen görüşleri alınarak mevcut kullanım yeterliliğini araştırmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırmada 2020-2021 eğitim öğretim yılında Millî Eğitim Bakanlığı tarafından Aydın il genelinde ortaokul fen bilimleri ders kitabı olarak okutulan dört adet kitap incelenmiş ve ders kitaplarıyla alakalı devlet ortaokullarında fen bilimleri öğretmeni olarak çalışan öğretmenlerin görüşleri alınmıştır. Araştırmada durum çalışması yöntemi kullanılmıştır. Doküman inceleme yöntemi ile ders kitaplarındaki bilim tarihi içerikleri bir puanlama anahtarı kullanılarak incelenmiştir. Daha sonra yarı yapılandırılmış görüşme formuyla Aydın il genelinde devlet okullarında çalışan fen bilimleri öğretmenlerinin görüşleri alınmıştır. Elde edilen nitel verilerden kitaplardaki bilim tarihi içerikleri kavramsal anlayış, prosedürel anlayış ve bağlamsal anlayış boyutunu içeren 13 adet kriter ile analiz edilmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşme formu ile elde edilen verilerin analizi betimsel ve içerik analizi kullanılarak analiz edilmiştir. Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarındaki bilim tarihi içeriklerinin kavramsal anlayış boyutu ve bağlamsal anlayış boyutunun iyi düzeyde olduğu, prosedürel anlayış boyutunun ise orta düzeyde olduğu bulgulardan tespit edilmiştir. Öğretmen görüşmelerinden elde edilen bulgular ise fen bilimleri ders kitaplarındaki bilim tarihi içeriklerinin yetersiz olduğu şeklindedir. Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında yer alan bilim tarihi içeriklerinin genel olarak iyi seviyede olduğu fakat puanlama anahtarında yer alan bazı inceleme kriterlerine göre yeniden ele alınıp düzenlenmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Alınan öğretmen görüşleri de ulaşılan sonuçları desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Fen Eğitimi, Ders Kitapları, Bilim Tarihi

Kaynakça

• Abimbola, I. O. ve Baba, S. (1996). Misconceptions & alternative conceptions in science textbooks: The role of teachers as filters. The American Biology Teacher, 58(1), 14-19.
• Altay, E. (2021) Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Atakan, M. (2019). Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşundan Günümüze Ortaokul Fen Bilimleri Ders Kitaplarında Bilimin Doğası Boyutlarındaki Değişimin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Ayvacı, H.Ş. (2007). Bilimin doğasının sınıf öğretmeni adaylarına kütle çekim konusu içerisinde farklı yaklaşımlarla öğretilmesine yönelik bir çalışma [Yayınlanmamış doktora tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Bakanay, Ç. D. (2015). Fen derslerinde bilim tarihi kullanımının ortaöğretim fen alanları öğretmenlerinin eğitim oryantasyonları çerçevesinden incelenmesi. Yayınlanmış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Bayrakçı, M. (2005). Ders kitapları konusu ve ilköğretimde ücretsiz ders kitabı dağıtımı projesi. Milli Eğitim Dergisi, 165, 1-10.
• Bıçak, C. (2022). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında bulunan bilim insanlarının fen bilimleri öğretmenlerinin görüşleri dikkate alınarak incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Düzce Üniversitesi.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Demirel, F. ve Karadeniz, Ş. (2013). Bilimsel araştırma yöntemleri. (İkinci baskı). Pegem Akademi.
• Chiappetta, E.L. & Fillman, D.A. (2007). Analysis of five high school biology textbooks used in the United States for inclusion of the nature of science. International Journal of Science Education, 29(15), 1847–1868.
• Chiappetta, E. L., Ganesh, T. G., Lee, Y. H., & Phillips, M. C. (2006). Examination of science textbook analysis research conducted on textbooks published over the past 100 years in the United States. In annual meeting of the National Association for Research in Science Teaching.
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry & research design: Choosing among five approaches ( 2. Baskı). SAGE Publications.
• Coştu, B., Ayas, A., ve Ünal, S. (2007). Kavram yanılgıları ve olası nedenleri: Kaynama kavramı. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(1), 123-136.
• Çepni, S. (2014). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş. (7. Baskı). Celepler Matbaacılık.
• Çiğdem, C., Minoğlu Balçık, G., Karaca, Ö. (2020). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri 6 ders kitabı. Sevgi Yayınları
• Davey, Lynn. (2009). The application of case study evaluations.(Çev: Tuba Gökçek). Elementary Educatıon Online, 8(2), 1-3
• Drakopoulou, M., Skordoulis, C., & Halkia, K. (2005). History of science in 20th c. Greek science textbooks of primary education. In Proceedings International History, Philosophy and Science Teaching Conference (ss. 12).
• Erdem, A.R. (2005). Üniversitelerimizin bilim tarihimizdeki yeri. Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, 5(1).
• Erdoğan, T. (2007). İlköğretim 3. sınıf türkçe dersi öğretmen kılavuz kitabı ve öğrenci çalışma kitabının yapılandırmacı yaklaşıma uygunluğu. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 163-172.
• Güven, S. (2010). İlköğretim 6. sınıf fen ve teknoloji ders kitabının okunabilirliği ve hedef yaş düzeyine uygunluğu. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Güvendi Kaptan, S. & Kaptan, A.Y. (2004). Ders kitaplarındaki tasarım sorunları ve öğrencilerin öğrenme düzeyine etkisi. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004. Malatya: İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi.
• İdin, Ş. & Yalaki, Y. (2016). Türkiye’deki ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında yer verilen Türk-İslam bilim insanlarının incelenmesi. Yaşadıkça Eğitim, 30(2), 37-52.
• Jones, S. (2009). A Retrospective Evaluation of a ELT Coursebook for a Korean University Conversation Course.
• Kanlı, U. ve Yağbasan, R. (2004). Ortaöğretim fen ve matematik ders kitaplarının eğitimsel tasarımının değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 29(133), 3-10.
• Karaçam, S., Aydın, F., & Digilli, A. (2014). Fen ders kitaplarında sunulan bilim insanlarının basmakalıp bilim insanı imajı açısından değerlendirilmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 606-627.
• Kılıç, A. (2007). İlköğretim birinci kademede derslerinde öğretmen kılavuzuna duyulan ihtiyaç ve içeriği. VI. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu içinde (s.343–349). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Klopfer, L.E. (1969). The teaching of science and the history of science. Journal of Research in Science Teaching, 6, 87–95.
• Koçyiğit, A. (2017). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının bilim tarihi perspektifinden incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Kastamonu Üniversitesi.
• Kolaç, E. (2003). İlköğretim dördüncü sınıf türkçe ders kitaplarının öğretmen görüşlerine dayalı olarak değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 105-137.
• Köseoğlu, E. & Durukan, Ü. G. (2017). Fen bilimleri ders kitaplarında yer alan bilim insanları. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 321-344.
• Laçin Şimşek, C. (2009). Fen ve Teknoloji dersi öğretim programları ve ders kitapları bilim tarihinden ne kadar ve nasıl yararlanıyor?. İlkogretim Online, 8(1), 129-145.
• Laçin Şimşek, C. (2011a). Fen ve teknoloji dersi öğretim programı ve kitaplarında Türk-İslam bilginlerine yer verilme durumu. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 8(4),154-168.
• Laçin-Şimşek, C. (2011b). Women scientist in science and technology textbooks in Turkey. Journal of Baltic Science Education, 10(4), 277-284.
• Leite, L. (1996). Teaching science through history. MS, University of london.
• Leone, M., & Rinaudo, M. (2020). Should the history of physics be rated X? A survey of physics teachers’ expectations. Physics Education, 55(3), 035013.
• Marshall, M. N. (1996). Sampling for qualitative research. Family practice, 13(6), 522-526.
• MEB. (2005). Fen ve teknoloji dersi öğretim programı. Ankara.
• MEB. (2018). Fen bilimleri dersi öğretim programı. Ankara
• Morgil, F. İ. ve Yılmaz, A. (1999). Lise kimya-II ders kitaplarının öğretmen ve öğrenci görüşleri açısından değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(1), 26-41.
• Niaz, M. (2000). The oil drop experiment: A rational reconstruction of the milikanehrenhaft controversy and its implications for chemistry textbooks. Journal of Research In Science Teaching, 37(5), 480-508.
• Ornstein, A. C. (1994). The textbook-driven curriculum. Peabody Journal of Education, 69(3), 70-85.
• Önder, E. (2022). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının materyal ulaşılabilirliği açısından analizi ve materyal kullanımına yönelik öğretmen görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Edirne.
• Özkan, R. (2010). Türk eğitim sisteminde himayeci değerler: İlköğretim ders kitapları örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 1124-1141.
• Ramnarain, U. D., ve Chanetsa, T. (2016). An analysis of South African Grade 9 natural sciences textbooks for their representation of nature of science. International Journal of Science Education, 38(6), 922-933.
• Seyrek, A., Türker, S., Bozkaya, T., Üçüncü, Z. (2020). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri 7 ders kitabı. Tutku Yayıncılık
• Soydan, E. (2012). E-kitap teknolojisi ve basılı kitabın geleceği. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1), 389-399.
• Şeker, H., (2012). Bilim tarihini öğretimde kullanma modeli. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1141-1158.
• Şen Gümüş, B. (2009). Bilimsel öykülerle fen ve teknoloji eğitiminin öğrencilerin fen tutumlarına ve bilim insanı imajlarına etkisi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Tokuş, K. (2018). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının bilim tarihi kullanımı açısından incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Toprak, T. (1993). İlkokul ders kitaplarının öğretim programlarına uygunluğunun değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Umut, S. (2022). Ortaokul 7.sınıf fen bilimleri ders kitabının 21. yüzyıl öğrenme ve yenilik becerileri açısından öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Muğla.
• Ünver, E., Yancı, M.V., Arslan, Z. (2020). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri 5 ders kitabı. Ankara: Dikey Yayıncılık.
• Wang, H.A. ve Marsh, D.D. (2002). Science instruction with a humanistic twist: Teachers’ perception and practice in using the history of science in their classrooms. Science ve Education, 11, 69–189.
• Yancı, M.V. (2020). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu fen bilimleri 8 ders kitabı. Dikey Yayıncılık.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, S. (2013). Lise Biyoloji Ders Kitaplarında Bilim Tarihi Kullanımının İncelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.