An Element Affecting Playing Time and Performance in Village Spectacle Plays: Uncertainty

Yıl 2023, , 139 - 151, 29.06.2023

Serap Efeoğlu

https://doi.org/10.30803/adusobed.1204067

Öz

Village theatrical plays, which are an important part of Turkish culture and traditional Turkish theater, shed light on the way of life of the people, their values, beliefs, understanding of entertainment and social life. The spectacle plays are the plays that the public plays when they have the opportunity to come together or on certain days such as weddings, holidays and Hıdırellez. It is important to examine these games, which are one of our cultural richness, in order to understand the society and its cultural reflexes.
In the beginning, it was a part of rituals for fertility, protection and healing, but over time, many of them broke away from the ritual meaning and turned into games played for entertainment purposes. Some games have emerged later for purely entertainment purposes. Today, it has sunk into oblivion due to many factors such as the change in lifestyles and the intense migration from the village to the city and the decreasing population in the villages. Despite this, it is possible to come across regions that continue to play these games, albeit a little. Kastamonu is one of them.
In this study, there are village theatrical plays compiled during the field studies conducted in Kastamonu between 2016-2022. According to the decision taken by Ulakbilim TR Index, Ethics Committee Permission is required for studies to be published as of 2020. The necessary permissions were obtained from the Ethics Committee for the field research in 2021, and the necessary information and documents were obtained by informing the source persons. In line with the information obtained from the source people, the village theatrical plays that were played in Kastamonu until recently and some of which are still played today, were examined, and evaluations were made by taking into account the classifications of the playing times, performance theory and laughing theories.
Some of the spectator games and jokes placed in the games are performed only when there is someone who does not know the game. The plays "Sallar Başını Toydur Toy", "Maşrapa Konuşturma", "Doğurma", "Battaniye" compiled from Kastamonu through interviews and observations; The game "Yıldız Sayma" compiled by the method of sudden random compilation and "Keloğlan'ın Evlenmesi", which was determined through literature review, were examined. In this study, it is aimed to bring a new perspective to the playing time of the games and the participant-spectator profile through the examples determined by field research and literature review, thus contributing to the studies on the subject.

Anahtar Kelimeler

Dramatic Village Plays, Game, Joke, Tradition, Kastamonu

Köy Seyirlik Oyunlarında Oynanma Zamanı ve Performansı Etkileyen Bir Unsur : Bilinmezlik

Öz

Türk kültürünün ve geleneksel Türk tiyatrosunun önemli bir parçası olan köy seyirlik oyunları; halkın yaşam biçimini, geçmişten gelen değerlerini, inançlarını, eğlence anlayışı ve sosyal hayatını anlama konusunda aydınlatıcıdır. Seyirlik oyunlar, halkın bir araya gelme fırsatı bulduğu zamanlarda ya da düğün, bayram, Hıdırellez gibi belirli günlerde oynadığı oyunlardır. Toplumu ve toplumun kültürel reflekslerini anlamak açısından kültürel zenginliklerimizden biri olan bu oyunların incelenmesi önemlidir.
Seyirlik oyunlar, başlangıçta bereket için, korunma için, şifa için yapılan ritüellerin bir parçasıyken zamanla birçoğu ritüel anlamından kopup eğlence amaçlı oynanan oyunlara dönüşmüştür. Bazı oyunlar ise eğlence amaçlı sonradan ortaya çıkmıştır. Günümüzde göçler nedeniyle köy nüfusunun azalması, televizyon, telefon, İnternet gibi araçların gündelik yaşamın bir parçası olması gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak unutulmaya yüz tutmuştur. Buna rağmen az da olsa bu oyunları oynamaya devam eden yörelere rastlamak mümkündür. Kastamonu da bunlardan biridir.
Bu çalışmada 2016-2022 yılları arasında Kastamonu’da yapılan alan araştırmalarında derlenen köy seyirlik oyunları yer almaktadır. Ulakbilim TR Dizin tarafından alınan karara göre 2020 yılından itibaren yayımlanacak çalışmalar için Etik Kurul İzin şartı getirilmiştir. Alan araştırması için Etik Kuruldan gerekli izinler 2021 yılında alınmış ve kaynak kişilere bilgi verilerek gerekli bilgi ve belgeler temin edilmiştir. Kaynak kişilerden elde edilen bilgiler doğrultusunda Kastamonu’da yakın zamana kadar oynanmış ve bir kısmı da bugün hâlâ oynanan köy seyirlik oyunları incelenerek, oyunların oynanma zamanına dair tasnifler, performans teori ve gülme teorileri dikkate alınarak değerlendirilmelerde bulunulmuştur.
Seyirlik oyunların ve oyunlar içine yerleştirilen şakaların bir kısmı sadece ortamda oyunu bilmeyen biri olduğu zaman icra edilmektedir. Kastamonu’dan görüşme ve gözlem yoluyla derlenen ve "Sallar Başını Toydur Toy", "Maşrapa Konuşturma", "Doğurma", ″Battaniye″ oyunları; ani tesadüfi derleme metoduyla derlenen ″Yıldız Sayma″ oyunu ve literatür tarama yoluyla tespit edilen "Keloğlan’ın Evlenmesi", oyunları incelenmiştir. Bu çalışmada, alan araştırması ve literatür taraması ile tespit edilen örnekler üzerinden oyunların oynanma zamanına ve katılımcı-seyirci profiline yeni bir bakış açısı getirmek, bu sayede konuyla ilgili çalışmalara katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

KÖY SEYİRLİK OYUNLARI, ŞAKA, GELENEK, KASTAMONU, oyun

Kaynakça

• AND, M. (1970). 100 Soruda Türk Tiyatrosu. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• ARTUN, E. (2008). Köy Seyirlik Oyunları ve Anonim Halk Edebiyatı üzerine Araştırmalar. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ASSMANN, J. (2018). Kültürel Bellek/ Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• AZADOVSKİ, M. (2002). Sibirya’dan Bir Masal Anası. Çev: İlhan Başgöz, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BAŞGÖZ, İ. (2012). Türkülü Aşk Hikâyeleri. İstanbul: Pan Yayınları.
• BASAT METİN, E. (2020). Köy Oda Oyunlarında Tiyatral Öğeler: Kastamonu Gülef ve Musallar Köyleri Örneğinde. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DÜZGÜN D. (1999). Erzurum Köy Seyirlik Oyunları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ELÇİN, Ş. (1977). Anadolu Köy Orta Oyunları (Köylü Tiyatrosu). Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü
• İLHAN, E. (2018), Kültürel Bellek/ Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Bir Hatırlama. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• ERSOY, R. (2002) ″Sözlü Kültür Ortamı Kaynaklarının Medyada Kullanılması Bağlamında Gaziantep’te Nevruzla İlgili Bir İnancın TRT Arşivine Kazandırılması Serüveni″, Halk Kültürlerinin Medya Açısından Değerlendirilmesi Uluslararası Sempozyumu, Sakarya. 12-13-14- Aralık 2002, (Basılmamış Sempozyum Bildirisi).
• GÖNEN, S. (2011). Konya Köy Seyirlik Oyunları. Konya: Kömen Yayınları.
• HUİZİNGA, John (2006). Homo Ludens/Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme. (Çev: Mehmet Ali Kılıçbay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• KARADAĞ, N. (1978). Köy Seyirlik Oyunları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• MORREAL, J. (1997). Gülmeyi Ciddiye Almak. Çev.: Kubilay Aysevener, Şenay Soyer. İstanbul: İris Yayınları.
• ŞAHİN, H. İ. (2014). ″Gelenek, Gülme, Şaka″. Milli Folklor, S. 101, s. 237-251.
• ÖZASLAN, M. ve VEREN, E. (2021). ″Halkbilimi Derleme Yöntemlerinde Adı Anılmayan Bir Derleme Biçimi İçin Teklifler″, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 25, s. 2-10.
• TAN, N. (2008). Folklor/ Genel Bilgiler. İstanbul: Özal Matbaası.
• TECER, A. K. (1940). Köylü Temsilleri. Ankara: Çığır Mecmuası Yayınları. Türkçe Sözlük (2011). (haz.) Haluk Şükrü Akalın vd., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TÜRKMEN, F. ve FEDAKAR, P. (2009). ″Türk Halk Tiyatrosunda Hareket Komiğine Bağlı Mizahî Unsurlar″. Milli Folklor, S.82, s. 98-109.
• UYGUR, H. K. (2019). ″Hayvan Benzetmecelerine Dayalı Deve Oyunlarına Dair Bir Değerlendirme″. SUTAD, S. 47, s. 145-161. Ek: Kaynak Kişiler
• KK1: Ziynet Yılmaz, Seydiler/ Merkez (İnebolu’dan gelin gelmiş), 1967, Lise Mezunu.
• KK2: Lütfiye Kanat, Seydiler/ İncesu Köyü, 1943, İlkokul mezunu.
• KK3: Nazife Sarı, Azdavay/ Başören Köyü, 1957, Okur-yazar değil.
• KK4: Hüseyin Kahveci, Tosya/ Büyük Sekiler Köyü, 1960, Lise Mezunu.
• KK5: İbrahim Karakaya, Merkez/ Pınarcık (Alçıcılar Köyü), 1974, İlkokul Mezunu.
• KK6: Nuran Hindi, Taşköprü/ Ayvalı, 1948, İlkokul Mezunu.
• KK7: Hamide