Bir Anadolu Kentinin Kuruluş ve Gelişmesinde Sanayinin Etkisi: Ayancık Örneği

Yıl 2018, , 167 - 188, 27.04.2018

Mutlu Kaya , Cevdet Yılmaz

https://doi.org/10.30803/adusobed.346754

Cited By: 5

Öz

Ayancık, Karadeniz
Bölgesi kıyı kuşağında Sinop ilinin gelişmiş ilçelerinden biridir. İlçe merkezi
olan bugünkü Ayancık kenti, Cumhuriyetin ilk yıllarında kaza merkezi olmakla
birlikte, küçük bir köy görünümündedir. 1929 yılında yöredeki zengin bitki
örtüsüne bağı olarak ilçe toprakları üzerinde kurulan orman işletme sistemi ve
bunun merkezi kısmını oluşturan Ayancık’ta inşa edilen kereste fabrikası bu
küçük yerleşmenin kaderini değiştirmiş, Ayancık Cumhuriyet Türkiye’sinin
fonksiyonel anlamda ilk sanayi kentlerinden biri olmuştur.

Ayancık ilçe merkezinde
yabancı sermayeli bir şirket olarak kurulan ZİNGAL T.A.Ş. kısa zamanda yöre üzerinde
etkisini göstermiş, orman işletme sahasında çalışan 3000 işçiden ayrı olarak, fabrikada
çalışan 600 işçisi ile o günkü nüfusuna oranla, yaşayanların neredeyse
yarısından fazlası geçimini endüstriyel faaliyetten sağlamaya başlamıştır.
1930’ların başlarından itibaren artık fonksiyonel anlamda bir sanayi kenti olan
Ayancık’ın ekonomik, sosyal ve kültürel yapısı hızla değişmiştir. Sineması,
hastanesi, halkevi, veterineri, tenis kortu vb. modern spor alanlarına kavuşan
Ayancık, bu fabrika ve işletme sayesinde Türkiye’de elektriğe en erken kavuşan
yerleşmelerden de biri olmuştur.

Araştırmada kentsel
yerleşmenin oluşumu ve gelişiminde ana etken olan yöredeki geniş ve verimli
ormanlara bağlı olarak kurulan kereste fabrikasının
etkisiyle bir sanayi kasabasının ortaya çıkışı ve getirdiği yenilikler ile onu
Cumhuriyetin ilk yıllarında diğer kentlerden farklı kılan sebepler Ayancık
örneğinde açıklanmaya çalışılmıştır. Bu araştırmada çalışma alanı Ayancık ilçe merkezi ile sınırlandırılmış,
kırsal alan dahil edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Sinop, Ayancık, Sanayi Kasabası, Şehirsel Fonksiyon

The Impact of Industry on the Establishment and Development of An Anatolian City: The Case of Ayancık

Öz

Ayancık is one of the developed districts of Sinop province on the coastal belt of the Black Sea Region. Today's Ayancık which is the district center now, was either a township center and a small village look like in the first years of the Republic. In 1929, the forest management system established on the district lands with the  link to the rich vegetation in the region and the timber factory built in Ayancık, which constitutes the central part of it, changed the destiny of this small settlement and Ayancık became one of the first functional  industrial cities in sense of Republican Turkey.

ZİNGAL T.A.Ş. was established as a foreign-capital funded company in Ayancık district center and soon it showed its impact on the region with more than 600 workers working in the factory apart from 3,000 workers working in the forest business, and more than half of the living people, compared to their current population, started to make their living from industrial activity. Ayancık's economic, social and cultural structure has changed rapidly from the beginning of the 1930's, and now it is a functional industrial city. Ayancık, which has modern sports fields, cinema, hospital, public house, veterinary, tennis courts, etc. became one of the earliest  settlements in Turkey having electricity  thanks to this factory and business.

In the study, the development of an industrial town and the innovations brought about by the influence of the timber factory due to the large and productive forests which are the main factor in the formation and development of the urban settlement in the region have been  tried to be explained the reasons that differed from the other cities in the first years of the Republic in Ayancık example. In this research, the study area is limited to the Ayancık district center and the rural area is not included.

Anahtar Kelimeler

Ayancık, city, industrial town, urban function

Kaynakça

• AHMET MİTHAT, 1929, “Vasi Ormanlarımızdan Çangal, Zindan”, Orman ve Av Dergisi, 1/9, ss.1–12.
• AĞAÇ-İŞ SENDİKASI, 1986 ve 1989 Yılları Genel Kurul Tutanakları, Ankara.
• AVCI, Sedat, 2004. “Şehirsel Yerleşmelerin Belirlenmesinde Kullanılan Kriterler ve Türkiye Örneği”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, 3/9, ss.9- 28, (Çevrimiçi) http://dergipark.gov.tr/download/article-file/4168 (Erişim Tarihi: 15/10/2017)
• AYANCIK GAZETESİ, “İlçemizin tek geçim kaynağı olan Devlet Kereste Fabrikası faaliyetlerine devam ediyor”, 6 Mart 1970, s.1.
• AYANCIK GAZETESİ, “ORÜS Yine Kar Etti”, 4 Nisan 1988, s.1.
• AYANCIK ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ, 1967, AYANCIK Devlet Orman İşletmesi Kereste Fabrikası, (Broşür).
• AYANCIK ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜ, 1945, Zingal Devir-Teslim Tutanakları.
• BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI, 1972. Orman Ürünleri İşleme Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
• BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, 2010, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Arşiv Katalogları, Ankara.
• BAYOĞLU, Selçuk, 1960. “Çangal Bölgesinde Orman Nakliyatı ve Yol Sistemi Üzerine Araştırmalar”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 10/1, ss.57–99. (Çevrimiçi) http://dergipark.ulakbim.gov.tr/jffiu/article/viewFile/1023008395/ 1023007764, (Erişim Tarihi: 15/10/2017).
• BİRBEN, Üstüner, 2006, Türkiye’de 1937 Yılından Sonra Ormancılık Mevzuatında Yaşanan Gelişmeler ve Toplumsal Yaşamla Etkileşimler, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• ÇAĞLAR, Yücel, 1979. Türkiye’ de Ormancılık Politikası, Ankara.
• DEMİRTAŞ, Ahmet, 2010. “Zingal Şirketi, Zindan ve Çangal Ormanı ile Sanayileşme Girişimi Olarak Ayancık Kereste Fabrikası”, Mimarlık ve Mühendislik Öyküleri-IV, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Yayınları,Ankara.
• GÖKMENOĞLU, Turan, 1988. Sinop ve İlçeleri: Ayancık Rehberi, İstanbul.
• HÖHN, P. & YILMAZ, C. (2012). Holztransport zu Lande, zu Wasser, auf Schienen und in der Luft; Die Waldbahn der ZİNGAL AG in Ayancik, Türkei. Teil:4, Wasser als Transportmittel, Argeschmalspur INFO, 1/2012, 12-20.
• HÖHN, P. & YILMAZ, C. (2013). Holztransport zu Lande, zu Wasser, auf Schienen und in der Luft; Die Waldbahn der ZİNGAL AG in Ayancik, Türkei. Teil:10, Der Restbetrieb in den achtziger Jahren nach Aufnahmen und Berichten von Keith Chester und Wolfram Veith, Argeschmalspur INFO, 4/2013, 40-46.
• KANTAY, Ramazan, 1986. “Parkelik ağaç malzemenin kurutulması”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 32/3, ss.53–69, (Çevrimiçi) http://dergipark.gov.tr/ download/article-file/175131, (Erişim tarihi: 15/10/2017).
• KARADENİZ, Emir, 2006, Kırıkkale’de Şehirsel Gelişme, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• KAYA, Mutlu ve YILMAZ, Cevdet. (2013). Bir Sanayi Tesisinin Sosyal Üzerine Etkisi: Ayancık – Zingal Örneği. Sinop İli Değerleri Sempozyumu Bildirileri Kitabı. HTC Matbaacılık: Ankara.
• KIRAY, Mübeccel B., 2000. Ereğli: Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası, 3.Baskı, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• KUTLUTAN, İbrahim, 1938. “Devlet Orman İşletmesi Bakımından Zingal Ormanlarında ve Kereste Fabrikasında Tetkikler”, Orman ve Av Dergisi, 11, ss. 240–273.
• MİSTEPE, M. Ufuk, 1998. ORÜS' ün Tarihsel Gelişimi, Bolu.
• ORMAN VE AV DERGİSİ, 1938, Sayı: 11, Ormancılar Derneği Yay., Ankara.
• ÖCAL, Murat Şahin, 1995. “Teknoloji, Küreselleşme ve Yeni Durumlar”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 6, ss. 101-117.
• ÖKÇÜN, Ahmet Gündüz, 1997. 1920–1930 Yılları Arasında Kurulan Türk Anonim Şirketlerinde Yabancı Sermaye, Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları.
• ÖZDEMİR, M. Ali ve GUNAY, Mustafa, 2005. “Bolvadin Kenti’nin Gelişiminde Coğrafî Koşulların Rolü”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/2, ss.129–157, (Çevrimiçi) http://acikerisim.aku.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11630/3560/129-157.pdf?sequence=1&isAllowed=y, (Erişim Trihi: 15/10/2017).
• ÖZDÖNMEZ, Metin ve EKİZOĞLU, Abdi, 1994. “Cumhuriyet Dönemi Ormancılığında Katkısı Olan Yabancı Uzmanlar”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 44/1–2, ss. 13–28, (Çevrimiçi) http://dergipark.ulakbim.gov.tr/jffiu/article/view/ 1023009945/pdf_ 842, (Erişim Trihi: 15/10/2017).
• SARIKAYA, Makbule, 2007. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Sosyal Hizmet Kurumu: Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 34, ss. 321–338, (Çevrimiçi) http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunitaed/ article/view/1020001836/1020001834, (Erişim Trihi: 15/10/2017).
• YAŞAR, Hakan, 2008, Sinop Halkevi ve Faaliyetleri, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• YAVAN, Nuri ve KARA, Hamdi, 2003. “Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Bölgesel Dağılışı”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 1/1, ss.19–42 (Çevrimiçi) http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1908/ , (Erişim Trihi: 15/10/2017).
• YILMAZ, Cevdet, 2004. “Ayancık ve Çevresinin Sosyo-Ekonomik Tarihinde Çok Önemli Bir Kuruluş; Zingal Şirketi”, İstanbul Üniversitesi Uluslararası Yer Bilimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ss.793–800.
• YILMAZ, Cevdet. (2012). Sanayide Yer Seçimi ve Küreselleşme: Ayancık – Zingal Örneği (Sinop). Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÜCAUM). VII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı: Ankara.
• YILMAZ, Saim, 1987. “Zingal’den Günümüze Ayancık-III Bölüm”, Ayancık Gazetesi, 21 Eylül. YÜCEŞAHİN, M. Murat ve BAYAR, Rüya, ÖZGÜR, Murat, 2004. “Türkiye’de Şehirleşmenin Mekansal Dağılışı ve Değişimi”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 2/1, ss. 23–39, (Çevrimiçi) http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/33/824/10459.pdf, (Erişim Trihi: 15/10/2017).
• Zindan ve Çangal Ormanları Türk Anonim Şirketi,1943. 1942 Hesap Yılı İdare Meclisi ve Murakıb Raporu, İstanbul. Kaynak Kişi:
• Cemil SARISOY, -1976 -1996 arası Ayancık Kereste Fabrikası sicil memuru- “Ayancık Kereste Fabrikası İstihdam Durumu” konulu görüşme, Ayancık: 16.04.2011.
• Fotoğraflar:
• Ayancık Kaymakamlığı Arşivi.
• Ayancık Orman İşletme Müdürlüğü Arşivi.
• Ahmet Zühtü ÇETİN, Kişisel Fotoğraf Albümü.
• Ayancık İnönü İlkokulu Arşivi.
• Bursa Ormancılık Müzesi Arşivi, Kamuran ARDIÇ Fotoğraf Albümü.
• C. TITECA, Kişisel Fotoğraf Albümü.
• Ergün ÖZCAN, Kişisel Faotoğraf Albümü.
• Haşim ÖRNEK, Kişisel Fotoğraf Albümü.
• Remziye ÇINAR, Kişisel Fotoğraf Albümü.
• Tuncay KARAHAN, Kişisel Fotoğraf Albümü.
• Turan GÖKMENOĞLU, Kişisel Fotoğraf Albümü.
• İnternet Kaynakları:
• www.tayyareci.com