Eş Kaybı Yaşayan Yaşlıların Ölüme İlişkin Görüşlerinin Belirlenmesi: Nitel Bir Araştırma

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 22 - 35, 29.12.2022

Tuğçe Bilge Yıldırım , Sibel Mutlu , Aybüke Çağdaş , Mehtap Kızılkaya

https://doi.org/10.30803/adusobed.1134565

Öz

Bu araştırmanın amacı, eş kaybı yaşayan yaşlıların ölüme ilişkin görüşlerini belirlemektir. Araştırma nitel desenli bir çalışma olup, Kasım- Aralık 2019 tarihleri arasında ülkemizin batısında yer alan bir ildeki üniversite hastanesinde yatarak tedavi gören eşleri ölmüş 11 hasta ile gerçekleştirilmiştir. Çalışma verileri, 8 adet açık uçlu sorudan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu ile yüz-yüze bireysel görüşmeler yoluyla toplanmıştır. Görüşme sırasında katılımcıların izni ile ses kayıt cihazı kullanılmıştır. Görüşmeler ortalama 20-30 dakika sürmüştür. Araştırmada elde edilen ses kayıtları araştırmacılar tarafından metne aktarılmış, 12 sayfalık bir ham veri dokümanı oluşturulmuştur. Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde, içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Analiz sonucu 43 koda ulaşılmış, benzeşen kodlar bir araya getirilerek, 2 ana tema altında toplanmıştır. Tema 1 eşin ölümüne dair duygu ve düşünceler, tema 2 kendi ölümüne ilişkin duygu ve düşünceler olarak belirlenmiştir. Katılımcıların yaşları 65 ile 75 arasında değişmekte, 6 katılımcı kadın, 5 katılımcı erkektir. Ayrıca katılımcıların dördü okuma yazma bilmezken, ikisi üniversite mezunudur. Yaşlıların yarısından fazlası eşini 10 yıl ve üzeri süre önce kaybetmiştir. Çalışmanın sonunda katılımcıların, eşlerinin ölmesiyle yalnızlık ve üzüntü hissettikleri, yaşamlarının fazlasıyla değiştiği, ölümü yaşamın bir parçası olarak değerlendirdikleri, kendi ölümleriyle ilgili kaygı yaşamadıkları ve bakıma muhtaç olmadan ölmek istedikleri belirlenmiştir. Çalışma sonucunda, eş kaybı yaşamış olan yaşlılara sunulan sağlık hizmetlerinde bu durumun göz önüne alınması, ölüme ilişkin duygu ve düşüncelerini ifade edebilecekleri ortamların oluşturulması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

eş kaybı, ölüm, yaşlı birey, sağlık hizmeti, nitel araştırma, Spouse loss, death, elderly person, health care, qualitative research

Determining The Views of Elderly People With Spouse Loss on Death: A Qualitative Study

Öz

The aim of this study is to determine the views of the elderly who have lost a spouse about death. The research is a qualitative study and was conducted with 11 patients whose spouses died, who were hospitalized in a university hospital in a city in the west of our country between November and December 2019. The study data were collected through face-to-face individual interviews with a semi-structured interview form consisting of 8 open-ended questions. A voice recorder was used during the interview with the permission of the participants. The interviews lasted an average of 20-30 minutes. The audio recordings obtained in the research were transferred to the text by the researchers, and a 12-page raw data document was created. Content analysis method was used in the evaluation of the obtained data. As a result of the analysis, 43 codes were reached, similar codes were brought together and gathered under 2 main themes. Theme 1 was determined as feelings and thoughts about the death of the spouse, and theme 2 was determined as the feelings and thoughts about his own death. The ages of the participants vary between 63 and 75, 6 participants are women and 5 participants are men. In addition, four of the participants are illiterate, while two of them are university graduates. More than half of the elderly have lost their spouse 10 years or more ago. At the end of the study, it was determined that the participants felt loneliness and sadness with the death of their spouses, their lives had changed a lot, they considered death as a part of life, they did not experience anxiety about their own death and they wanted to die without needing care. As a result of the study, it has been suggested that this situation should be taken into consideration in the health services provided to the elderly who have experienced the loss of a spouse, and that environments should be created where they can express their feelings and thoughts about death.

Anahtar Kelimeler

Spouse loss, death, elderly person, health care, qualitative research

Kaynakça

• ABDOLAHREZAEE, N., KHANMOHAMMADİ, A., DADFAR, M., RASHEDİ, V., & BEHNAM, L. (2020). Prediction of hope, physical health, and mental health by mediating variable of religious spiritual well being in elderly. Mental Health, Religion & Culture, 23(10), 928-940.
• AKDEMİR, N., BOSTANOĞLU, H., YURTSEVER, S., KUTLUTÜRKAN, S., KAPUCU, S., ÖZER, Z. C. (2011). Yatağa bağımlı hastaların evde yaşadıkları sağlık sorunlarına yönelik evde bakım hizmet gereksinimleri. Dicle Tıp Dergisi, 38(1), 57-65.
• AKGÜL, M. (2004). Yaşlılık ve dindarlık: dindarlık, hayattan zevk alma ve mutluluk ilişkisi. Dini Araştırmalar Dergisi, 7(19), 19–56.
• AKSAÇ, A. (2020). Dindarlık yaşlılık ve ölüm paradoksu üzerine bir din sosyolojisi araştırması. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri, Yüksek Lisans Tezi, Adana- Türkiye.
• altuğ, F., YAĞCI, N., KİTİŞ, A., BÜKER, N. VE CAVLAK, U. (2009). Evde yasayan yaşlılarda yaşam kalitesini etkileyen faktörler. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 2(1), 48-60.
• arslan, M. (2009). Geleneksellik ve yaşlı dindarlığı: Taşra’da sosyal hizmet alamayan yaşlıların dindarlık durumları üzerine uygulamalı bir inceleme. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 2(2), 112-125.
• ASLAN, E.A.,ERGÜN,N.,DUMAN,B., BOZDAĞ, F.,KARATAŞ, S., FAKİRULLAHOĞLU, A.M.M. (2018). Yaşlılarda eş kaybı, kayıp sonrası başa çıkma stratejileri ve gelecek beklentileri üzerine nitel bir araştırma, Journal of Human Sciences,15(1), 340-358.
• AZEEM, F., & NAZ, MA. (2015). Kurumsallaşmış ve kurumsal olmayan yaşlılar arasında dayanıklılık, ölüm kaygısı ve depresyon. Pakistan Psikolojik Araştırmalar Dergisi, 4 (2), 111-130.
• BAHÇEKAPILI, M. (2016). Biyopsikososyal açıdan dinin engellilik ve farklı sağlık problemleri üzerindeki etkisi. Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1, 16-44. BİLDİK, T. (2013). Ölüm, kayıp, yas ve patolojik yas. Ege Tıp Dergisi, 52(4), 223-229.
• BİNGÖL, G., DEMİR, A., KARABEK, R., KEPENEK, B., YILDIRIM, N., & KAYTAZ, E. G. (2010). Bazı değişkenler açısından 65 yaş üstü bireylerin depresyon düzeylerinin incelenmesi. Göztepe Tıp Dergisi, 25(4), 169-176.
• BRİTTAİN, K, KİNGSTON A, DAVİES K. (2017). An investigation into the patterns of loneliness and loss in the oldest old-Newcastle 85+ Study, 37(1): 39-62.
• CACİOPPO, JT, HAWKLEY LC, THİSTED RA. (2010). Per-ceived social isolation makes me sad: 5-year cross-lagged analyses of loneliness and depressive symptomatology in the chicago health, aging, and social relations study, Psychology and Aging, 25(2): 453- 463.
• CHANG, Q., CHAN, C.H., YİP, P.S.F. (2017). A meta-analytic review on social relationships and suicidal ideation among older adults. Soc. Sci. Med, 191, 65-76.
• CHAWLA, K., KUNONGA, T.P, STOW, D., BARKER, R., CRAİG, D., HANRATTY, B. (2021). Prevalence of loneliness amongst older people in high-income countries: A systematic review and meta-analysis. PLoS ONE, 16(7): 1-15.
• COHEN-MANSFİELD, J., SHMOTKİN, D., & GOLDBERG, S. (2009). Loneliness in old age: Longitudinal changes and their determinants in an Israeli sample. International Psychogeriatrics, 21(6), 1160-1170.
• CRESWELL, J.W.(2013). Qualitative ınquiry & research design: choosing among five approaches (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE.
• ÇAM, C., ATAY, E., IŞIKLI, B. (2018). Yaşlılarda yalnızlık ve yaşam kalitesi. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Halk Sağlığı Dergisi, 3(2), 50-67.
• ÇAPÇIOĞLU, G., BİLGİN, Ö. (2012). Yaşlılara yönelik dini sosyal hizmet uygulamaları çerçevesinde yaşlılık dindarlık ilişkisinin tarihsel gelişimi ve ülkemizdeki durumu üzerine. Milli Eğitim Dergisi, 42(193), 44-54.
• DEMİR G, ÜNSAL A., ARSLAN, GG., ÇOBAN, A. (2013). Huzurevinde ve evde yaşayan yaşlılarda depresyon yaygınlığının karşılaştırılması, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(1):1-12.
• ERCAN ŞAHİN, N., ÜZAR-ÖZÇETİN Y.S. (2020). Huzurevinde yaşayan yaşlı bireylerin yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeyi. Mersin Üniv Sağlık Bilim Derg,13(2):167-176.
• ERDİL F, ÇELİK SŞ, BAYBUĞA MS. (2004). Yaşlılık ve Hemşirelik Hizmetleri Yaşlılık Gerçeği. Gebam, Ankara.
• EROL, S., SEZER, A., ŞİŞMAN, F. N. VE ÖZTÜRK, S. (2016). Yaşlılarda yalnızlık algısı ve yaşam doyumu. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(3), 60-69.
• GERST-EMERSON, K., JAYAWARDHANA, J., (2015). Loneliness as a public health issue: the impact of loneliness on health care utilization among older adults. Am J Public Health, 105(5):1013-1019.
• GÖK UĞUR, H., & ÇATIKER, A. (2019). Evde bakım hastalarının bakım vericilerindeki stres düzeyi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 35(3), 115-122.
• HEBDİTCH, M., DALEY, S., WRİGHT, J., SHERLOCK, G., SCOTT, J., & BANERJEE, S. (2020). Preferences of nursing and medical students for working with older adults and people with dementia: A systematic review. BMC Medical Education, 20 (1), 1-11.
• HOROZCU, Ü. (2010). Tecrübî araştırmalar ışığında dindarlık ve maneviyat ile ruhsal ve bedensel sağlık arasındaki ilişki. Milel ve Nihal, 7(1), 209-240.
• HÖKELEKLİ, H. (2008). Ölüm ötesi düşüncesi ve din, Dem Yay, İstanbul.
• İNCİ, H., KARTAL, A. (2014). The burden of family caregivers of elderly in Turkey and affecting factors. HealthMED, 8, 532-539.
• KALAYCI, I., & ÖZKUL, M. (2017). Geleneksel kalabilsem modern olabilsem: Modernleşme sürecinde yaşlılık deneyimleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 8(18), 90-110.
• KALINKARA, V. (2016). Temel gerontoloji: yaşlılık bilimi. Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
• KAPIKIRAN, Ş. (2016). Yaşlılarda yalnızlık ile yaşam doyumu arasındaki ilişki: sosyal desteğin aracılık rolünün sınanması. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 9,13-25.
• KARAKUŞ, G., ÖZTÜRK, Z. & TAMAM, L. (2012). Ölüm ve ölüm kaygısı. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 21(1), 42-79.
• KHADEMİ, M. J., RASHEDİ, V., SAJADİ, S.& GHESHLAGHİ, S. M. (2015). Anxiety and loneliness in the Iranian older adults. International Journal of Psychology and Behavioral Sciences, 5(2), 49-52.
• KILAVUZ, A.A. (2005). Yaşlanma sürecinin dini gelişime etkileri. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 97-112.
• KIZILKAYA, M. VE KOŞTU, N. (2006). Yaşlılıkta ölüm kavramı ve hemşirelik yaklaşımı. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9- 4.
• KİREMİTÇİ, S., & AKÇAY, S. (2019). Yaşlıların eş kaybı deneyimlerine ilişkin nitel bir araştırma: Konya örneği. Güncel Sosyal Hizmet Çalışmaları, 23-33.
• KOCATAŞ, S., GÜLER, G., & GÜLER, N. (2004). 60 Yaş ve üzeri bireylerde depresyon yaygınlığı. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 7 (1), 11-18.
• KUZU, A., AYDIN, C., YILDIZ, M., ERİK, H. E., KESKİNKILIÇ, H. G., ASLAN, D., & ŞENGELEN, M. (2019). Dünya sağlık örgütü avrupa bölgesi’nde yaşlanma ile ilgili seçilmiş bazı ölçütlerin değerlendirilmesi. STED, 28(1), 17-27.
• MARAL, I., ASLAN, S., İLHAN, M.N., YILDIRIM, A., CANDANSAYAR, S., & BUMİN, M.A. (2001). Depresyon yaygınlığı ve risk etkenleri: Huzurevinde ve evde yaşayan yaşlılarda karşılaştırmalı bir çalışma. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(4), 251-259.
• MOLLAOĞLU, M., ÖZKAN TUNCAY, F., KARS FERTELLİ, T. (2011). Care burden of care givers of stroke patients and related factors. Dokuz Eylül Univ School Nurs Electron J, 4, 125-130.
• ÖZ, F. (2004). Sağlık alanında temel kavramlar. İmaj Basım, Ankara.
• ÖZEN, İ. (2008). Yaşlılarda depresif belirtiler ve sosyo-demografik özellikler ile ilişkisi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 7(5), 399-404.
• ÖZTÜRK, Z. KARAKUŞ, G. & TAMAM, L. (2011). Yaşlı bireylerde ölüm kaygısı. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 12, 37-43.
• ÖZVURMAZ, S., (2018). Yaşlı bireylerin yalnızlık düzeyleri ve sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2(3); 118-125. PİNQUART, M., SORENSEN, S., 2001. Influences on loneliness in older adults: a meta-analysis. Basic Appl. Soc. Psychol, 23 (4), 245-266. POLAT, F., KARASU, F. (2020). Yaşlı bireylerin algıladığı yalnızlık düzeyi ile depresyon arasındaki ilişki. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, 8(1): 72-82.
• PÜLLÜM, E. & AKYIL, R. Ç. (2017). Loneliness and social isolation among eldely people. Meandros Medical and Dental Journal, 18(3), 158-163.
• RAZA, A., RAZA, S. A., QAMAR, M. F., LİAQAT, A. (2015). Human brain; physiological alterations occurring underlying process of aging. Professional Medical Journal, 22(5), 522-526.
• SADOCK, BJ., SADOCK, VA., KAPLAN & SADOCK'S (2009). Comprehensive Textbook of Psychiatry, 9 th edition. Publisher: Wolters Kluwer, p. 3981-3.
• SALTAN, A., KALINDEMİRTAŞ KÜÇÜK, M., & MERT BOĞA, S. (2018). Yaşlı bireylerde yaşanılan yer ile yalnızlık durumu arasındaki ilişkinin araştırılması. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 2(4), 191-198.
• SİNGH, A., Misra, N. (2009). Loneliness, depression and sociability in old age. Ind Psychiatry J, 18 (1):51-55.
• SİVERTSEN, H., BJORKLOF, G. H., ENGEDAL, K., SELBAEK, G., HELVİK, A. S. (2015). Depression and quality of life in older persons: a review. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders, 40 (5-6): 311-339.
• SOFTA, HK., KARAAHMETOĞLU, GU. (2016). Bir fizik tedavi rehabilitasyon hastanesinde yatan yaşlılarda yeti yitimi ve depresyon arasındaki ilişkinin incelenmesi. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi,7(1):18-24.
• SRİVASTAVA, G., TRİPATHİ, RK., TİWARİ, SC., SİNGH, B., TRİPATHİ, BS. (2016). Caregiver burden and quality of life of key caregivers of patients with dementia. Indian J Psychol Med, 38,133-136.
• ŞENTÜRK, Ü. (2019). Yaşlı yalnızlığının kültürel arka planı (Malatya uygulaması). İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, (INIJOSS), 8(2), 505-517.
• ŞİMŞEK, N., KÜÇÜK ÖZTÜRK, G., YÜCELER KAÇMAZ, H. (2018).Yaşlılık ve yalnızlık. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(58), 496-499.
• TANSKANEN, J., ANTTİLA, T., 2016. A prospective study of social isolation, loneliness, and mortality in Finland. Am. J. Publ. Health, 106 (11), 2042-2048.
• TECER, Ö. (2007). Geropsikiyatri polikliniği takibinde olan 60 yaş ve üzerindeki kişilerde birinci derecede akraba kayıpları ve psikiyatrik morbidite. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Uzmanlık tezi, İstanbul.
• TUFAN, İ., KILAVUZ, A., ÖZGÜR, Ö., AYAN, S., GÜRDAL, F.Y., ENGİN, B. (2019). Türkiye'de gerontoloji atlası: yaşlı yoksulluğu ve yalnızlık üzerine bulgular. Geriatrik Bilimler Dergisi, 2 (1): 1-7.
• WANG, J. J., YEN, M., OUYANG, W.C. (2009). Group reminiscence intervention in Taiwanese elders with dementia. Archives of Gerontology and Geriatrics, 49(2), 227-232.
• WEİSS, R.S. (1973). Loneliness: The experience of emotional and social isolation. Cambridge, MA: MIT Press.
• WİLSON, K., MOTTRAM, P. G., VASSİLAS, C. (2008). Psychotherapeutic treatments for older depressed people. Cochrane Database of Systematic Reviews, 1: 1-32.
• YAPICI, A. (2007). Ruh sağlığı ve din (psiko-sosyal uyum ve dindarlık). Karahan Kitapevi. Adana.
• YAZGAN, Ç. (2006). Yaşlılıkta yas. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 7(3), 179-184.
• YILDIRIM, A., ŞİMŞEK, H. (2021). Nitel araştırma yöntemleri. (12. Baskı), Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• YELBOĞA, N.,& VAROL, B. (2018). Yaşlı kadın ayrımcılığı ve yaşlı kadının dışlanması. Sosyal Çalışma Dergisi, 2(1), 51-64.
• YILDIZ, M. (2012). Bağlanma kuramı açısından yaşlılık dönemine genel bir bakış. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 36 (1), 1-30.
• YÜCEL, M., & BULUT, R. (2020). Bedensel engellilerin din hizmetlerine erişimlerinde yaşadığı sorunlar: Alaşehir örneği. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi, 4(1), 70-85.
• YÜKSEL, M., DİNÇER, F., BÜYÜKKÖSE, H., LALE, Z. (2014). Yaşlıların boş zaman değerlendirmesi üzerine bir inceleme. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(1);10.