Justinianus Köprüsü Çevresinde Delgi Sondaj Yöntemli Paleocoğrafya-Jeoarkeoloji Araştırmalarının Ön Sonuçları

Yıl 2019, Sayı: 33, 756 - 796, 29.12.2019

Serdar Vardar Rifat İlhan Ertuğ Öner Fatih Kenar

https://doi.org/10.14520/adyusbd.643558

Öz

Justinianus
köprüsü Sakarya kentinin batı kenarındaki Serdivan mahallesinde, Çarksuyu
deresi vadisinin güneye doğru genişleyen kesiminde bulunmaktadır. Bu çalışma
Çarksuyu deresi vadisi alüvyal dolgularının paleocoğrafya özelliklerini ortaya
koymak ve Antik Justinianus köprüsü üzerine jeoarkeolojik değerlendirmeler
yapmak amacıyla yapılmıştır. Araştırma alüvyon delgi sondaj yöntemine
dayanmaktadır. Batı-doğu doğrultusunda uzanan köprünün çevresinde 17 adet
sondaj gerçekleştirilmiştir. Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji değerlendirmeleri
saha gözlemlerinin yanında bu sondajların sediman örneklerinin tane boyutu,
kalsiyum, element, organik madde, pH, mikro fosil analizlerine dayanarak
yapılmıştır. Yapılan çalışmanın sonucunda, Çarksuyu deresi alüvyonları içinde 5
alüvyal birim (katman) tespit edilmiştir. Bunlar en alttan en üste doğru; etek
dolguları, eski taşkın düzlüğü sedimanları, ard bataklık-gölsel ortam
dolguları, akarsu taşkın sedimanları ve yüzey döküntüleridir. Ayrıca köprünün
sığ su-bataklık ortamında yapıldığı ve Sapanca gölünden doğan Çarksuyu
deresinin ince sedimanlarının bu gölsel ortamda birikmesi ile taşkın düzlüğünün
oluştuğu belirlenmiştir. Çalışmalar sırasında kuzeyden güneye akarsu akışını ve
Sakarya Irmağı’nın daha önce buradan aktığını yansıtan sedimantolojik verilere
ulaşılmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Justinianus Köprüsü, Sakarya, Çarksuyu Deresi, Paleocoğrafya, Jeoarkeoloji

Kaynakça

• Baykal, F. (1943). Adapazarı-Kandıra Bölgesinde Jeolojik Etüdler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Yayınları Mec. Seri B, Cilt VIII, Sayı:4.
• Bilgin, T. (1967). Samanlı Dağları (Coğrafi Etüd). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 5.
• Bilgin, T. (1984). Adapazarı Ovası ve Sapanca Oluğunun Alüvyal Morfolojisi ve Jeomorfolojik Tekamülü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Yayın No 2572.
• Ceylan, M.A. (1990). Sapanca Gölü’nün Hidrolojik Etüdü. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ceylan, M. A. (1999). “Sapanca Gölü Havzasının Yağış Özellikleri ve Rölyef.” Türk Coğrafya Dergisi, 34: 643-659.
• Dikbaş, A., Akyüz, H.S. (2010). “KAF Zonu Üzerinde İzmit-Sapanca Gölü Segmentinin Fay Morfolojisi ve Paleosismolojisi.” İTÜ Mühendislik Dergisi, 9 (3): 141-152.
• Doğan, A. (2004). Sakarya Havzası (Plio-Kuvaterner) Güney Kesimi Holosen İstifinin Sedimanter Özellikleri ve Jeolojik Evrimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Doğan, B., Tüysüz, O., Şanlı, F.B. (2015). “Tectonostratigraphic Evolution of the Basins on the Southern Branch of the North Anatolian Fault System in the SE Marmara Region, Turkey.” International Journal of Earth Sciences, 104(2): 389-418.
• Emre, Ö., Erkal, T., Tchepalyga, A., Kazancı, N., Keçer, M., Ünay, E., (1998). “Neogene-Quaternary Evolution of the Eastern Marmara-Black Sea Region, Northwest Turkey.” Bulletin of Mineral Research and Exploration Institute 120: 119-145.
• Erinç, S. (1949). “Sapanca Gölü’nün Derinlik Haritası ve Morfometrisi.” Türk Coğrafya Dergisi, 11-12: 139-140.
• Erinç¸ S. (1958). “Karadeniz’in Denizaltı Jeomorfolojisi.” İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitü Dergisi 9: 103-114.
• Erturaç M.K., Zabcı C., Şahiner E., İkiel C. (2017). “Quantifying the Differential Uplift on the Western Branches of the North Anatolian Fault: Sakarya River Terraces, NW Turkey”, The International Conference on Astronomy & Geophysics in Mongolia, 20 – 22 July, Mongolia.
• Erturaç, M. K., Şahiner, E., Zabcı, C., Okur, H., Polymeris, G.S., Meriç, N., İkiel, C. (2019). “Fluvial Response to Rising Levels of the Black Sea and to Climate Changes during the Holocene: Luminescence Geochronology of the Sakarya Terraces.” The Holocene 29(6): 941-952.
• Finkel, C., Barka, A. (1997). “The Sakarya River-Lake Sapanca-İzmit Bay Canal Project: A Reappraisal of the Historical Record in the Light of New Morphological Evidence.” Istanbuler Mitteilungen, 47:429-442.
• Gazzola, P. (1963). Ponti Romani (Frienze 1963).
• Gürbüz, A., Gürer, F. (2008a). “Sapanca Gölü'nün Oluşumu ve Beslenme Havzasının Hidrolojisi, Jeolojisi ve Depremselliği.” In H. Okgerman, A. Altuğ (eds.), Sapanca Gölüne Bilimsel Açıdan Bakış (13-25). İstanbul: TÜDAV Yayınları No: 28.
• Gürbüz, A., Gürer, Ö. F., (2008b). “Anthropogenic Affects on Lake Sedimentation Process: A Case Study from Lake Sapanca, NW Turkey.” Environmental Geology, 299-307.
• İnandık, H. (1952-1953). “Adapazarı Ovası ve Çevresinin Jeomorfolojik Etüdü.” İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 2 (3-4): 17-138.
• İnandık, H. (1963). “Sakarya Deltası.” İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 13: 83-98.
• Kaçmaz, M. (2010). Sapanca Gölü Havzasında Arazi Kullanımı ve Mekansal Değişim. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kayan, İ. (1997). “Bronze Age regression and change of sedimentation on the Aegean coastal plains of Anatolia (Turkey).” In H.N. Dalfes, G. Kukla, H. Weiss (eds.). Third Millennium B.C. Climate Change and Old World Collapse (431-450). Berlin: Springer.
• Kayan, İ. (2012). “Kuvaterner’de deniz seviyesi değişmeleri.” In N. Kazancı, A. Gürbüz (eds.) Kuvaterner Bilimi (59-78). Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Laborde, J.E.S. (1838). Voyage de l'Asie Mineure par Alexandre de Laborde, Becker, Hall, et L. de Laborde, rédigé et publié par Léon de Laborde (Paris 1838).
• Mater, B., Turoğlu, H. (1997). “Karasu (Sakarya Deltası) Kıyılarının Arazi Kullanımı ve Uygulama Sorunları”, Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları I. Ulusal Konferansı 24-27 Nisan, Ankara.
• Meriç, E. (1995). “İstanbul Boğazı Öncesinde Marmara Denizi-Karadeniz Bağlantısının, İzmit Körfezi-Sapanca Gölü-Sakarya Vadisi Boyunca Gerçekleştiğin Ön Bulguları.” In E. Meriç (eds.), İzmit Körfezi’nin Kuvaterner İstifi (295-301). Kocaeli: Deniz Harp Okulu Komutanlığı Basımevi.
• Meriç¸ E. (2000). “Marmara Denizi ile Karadeniz arasındaki üçüncü suyolu: İstanbul Boğazı. Mavi.” Gezegen 2, 64-69.
• Moore, F.G. (1950). “Three Canal Projects, Roman and Byzantine”, AJA 54(2), 97-111.
• Nazik, A., Meriç, E., Avşar, N., Ünlü, S., Esenli, V., Gökaşan, E. (2011). “Possible Waterways between the Marmara Sea and the Black Sea in the Late Quaternary: Evidence from Ostracod and Foraminifer Assemblages in Lakes İznik and Sapanca, Turkey.” Geo-Marine Letters, 31(2): 75-86.
• O’Connor, C. (1993). Roman Bridges. Cambridge: Cambridge University Press.
• Okur, H., Erturaç, M.K. (2018). “Temporal Monitoring of Vast Sand Extraction at Sakarya River Floodplain (NW Turkey): Implications for Environmental Impact and Natural Hazards”, European Geosciences Union General Assembly 2018, 8-13 April, Vienna.
• Öner, E. (2013). Likya’da Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, Üniversitesi Basımevi.
• Özcan, Z. (2007). “Tarihi Sangarius Köprüsü Büyük Suyolu Projesinin Parçası mı?”, Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu I, 27-29 Eylül, Ankara.
• Panin, N., Popescu, I. (2007). “The Northwestern Black Sea: Climatic and Sea-Level Changes in the Late Quaternary.” In V. Yanko-Hombach, A.S. Gilbert, N. Panin, P. M. Dolukhanov (eds)., The Black Sea Flood Question: Changes in Coastline, Climate and Human Settlement (387 – 404). Dordrecht: Springer.
• Sandalcı, M., Sünbül, F., Sandalcı, M., Saltabaş, L. (2005). “Kaf Üzerinde Arifiye-Sapanca İzmit Körfezi Kolunda 1955-1995 Yılları Arası Meydana Gelen Depremlerin Sapanca Gölüne Etkisi”, Kocaeli Deprem Sempozyumu 23-25 Mart, Kocaeli.
• Şahin, S. (2013). “Iustinianus’un Bithynia’da Sakarya Nehri Üzerinde İnşa Ettirdiği Köprü ve Kanal Tesisleri”, In N. E. Akyürek Şahin, B. Takmer, F. Onur (eds.), Akron 6, Eskiçağ Yazıları 4, 2013, 1-30 (Almancası: “Wasserbauten Justinians am unteren Sangarios in Bithynien”, XI Congresso Internazionale di Epigrafia Greca e Latina, Atti II. Roma, 18-24 settembre 1997 (Roma 1999) 643-658).
• Şahiner, E., Erturaç, M.K., Polymeris, G.S., Meriç, N.E. (2018). Methodological Studies on Integration time Interval’s Selection for the Luminescence Ages Using Quartz and Feldspar Minerals; Sediments Collected from Sakarya, Turkey. Radiation Measurements. 120: 163–169.
• Uzun, M. (2016). “Sapanca Gölü Kıyıları ve Yakın Çevresinde Jeomorfolojik Birimlerle Mekan-Kıyı Kullanımı İlişkisinin İncelenmesi.” Marmara Coğrafya Dergisi, 33:465-492.
• Texier, Ch. (1839) [2002]. Küçük Asya. Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi. Çev., Ali Suat. Ankara: Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Whitby, M. (1985). “Justinian’s Bridge over the Sangarius and the Date of Procopius’ de Aedificiis.” The Journal of Hellenic Studies, 105: 129-148.
• Vardar, S., Öner, E. (2017). “Altınova’da (Ayvalık-Balıkesir) Doğal Çevre Değişmeleri ile Tarih Öncesi Dönemden Günümüze Etkileri.” Journal of Awareness, 2(3): 181-202.
• Vardar, S. (2018)a. “Marmara Gölü’nün Paleocoğrafyası ve Tunç Çağı’ndan Günümüze Jeoarkeolojik Değerlendirmeler, Manisa.” Coğrafi Bilimler Dergisi, 16(2):217- 236.
• Vardar S., (2018)b. “Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Güzelhisar Çayı Kıyı Ovasının Paleocoğrafyası.” Doğu Coğrafya Dergisi, 23(39): 131-148.
• Yaltırak, C., Ülgen, U.B., Zabcı, C., Franz, S.O., Ön, S.A., Sakınç, M., Çağatay, N., Alpar, B., Öztürk, K., Tunoğlu, C., Ünlü, S. (2012). “Discussion: a Critique of Possible Waterways between the Marmara Sea and the Black Sea in the Late Quaternary: Evidence from Ostracod and Foraminifer Assemblages in Lakes İznik and Sapanca, Turkey.” Geo-Marine Letters, 32(3): 267-274.