Türk ve İngiliz Şiirinde Savaş-Karşıtı Şiirler: Savaş bir Kahramanlık mı yoksa bir Vahşet mi?

Yıl 2020, Sayı: 34, 92 - 111, 28.04.2020

Mustafa Güllübağ , Hasan Baktır

https://doi.org/10.14520/adyusbd.604705

Cited By: 1

Öz

Türkçe Özet

Sıradan bir asker için savaş
vazife, fedakârlık ve kahramanlıktır. Vatanı için kendinden beklenen
fedakarlığı yapmak zorunda olan her bir asker, düşman olarak algıladığı “öteki”
insana şiddet uyguladığını, bir insanın yaşamına son verdiğini düşünmez. Bir
asker için savaşın bir şiddet olduğunu düşünmesi doğru da olmaz. Asker ve savaş
konusundaki toplumsal algı da buna benzer şekilde gelişmiştir. Bunun bir sonucu
olarak savaş üzerine kurgulanan söylemler savaşan askerin ve savaşta olan
toplumun, savaşı insani açıdan sorgulamasına yer vermez. Toplumsal söylemlerde
savaşın ahlaki ve şiddet boyutları ön plana çıkarılmaz. Toplum ve toplumun
aydınları, savaşı ve insanın hayatına son verilmesini meşrulaştıracak söylemler
üretir. Bu söylemler üretilirken de belli bir mantık ve söylem stratejisi
kullanılır. Bu stratejilerden bir tanesi karşıdakini insan olarak değil
“düşman” olarak tanımlamaktır. Bu durumda bireyin, toplumun ve vatanın güvenliğini
tehdit eden düşmanı öldürmek bir vazife olarak algılanır. Askerler de bu
üretilen algı ile düşmana karşı mücadele ederler. Bu söylem karşıdaki insanın
hayatına son verilmesini de böylece normalleştirir. Savaş söylemlerinde “ötekileştirmekle”
birlikte düşmana farklı özellikler de atfedilir. Düşman bazen insan hayatını
tehdit eden hayvanlara, bazen de medeniyetten habersiz ilkel insana benzetilir.
İlkel, barbar, canavar, sırtlan gibi benzetmeler bunlardan bazılarıdır. Bu
benzetmeleri sorgulayan, kurgulanan bu savaş söylemine karşı çıkan
asker-şairler de olmuştur. Düşmana karşı savaşan ve savaşta birçok askerin
ölümüne şahit olan birtakım şairler, mevcut söylem yerine daha farklı bir savaş
söylemi geliştirmişlerdir. Bu söylemde savaşın insani boyutunu ön plana çıkararak,
savaşın doğurduğu şiddet ve vahşet üzerine odaklanmışlardır. Mesela Wilfred
Owen “Dulce Decorum Est” başlıklı şiirinde antik yazar Horace’a atıfta
bulunarak, savaşın bir kahramanlık olarak görülmesini eleştirmiştir. Savaşın
acımasız, vahşet dolu sahnelerini dizelerinde canlandırarak, gençlerin
hayatlarının en verimli ve dinamik çağlarında ölüme mahkûm edilmesini ironik
bir bakış açısı ile yansıtmıştır. Owen, dizelerinde “yüksek kahramanlık”
duygusu ile “çaresizce ölüme sürüklenen” askerleri birlikte kullanmıştır. Benzer
şekilde Türk milli şairi Mehmet Akif Ersoy: “Vurulmuş tertemiz alnından yerde
yatıyor / Bir Hilal uğruna Ya Rab ne güneşler batıyor” diyerek, genç yaşında
ölüme giden askerlerin acısını anlatmaktadır. İngiliz ve Türk şairler dizelerinde
askerlerin uğruna savaştığı değerlerin yaşamdan ve ölümden daha üstün
görüldüğünü; savaşa giden genç askerlerin yaşamlarını anlamlı kılan değerler
için savaşıp öldüklerine yürekten inandıklarını belirtir.  Bu inanç savaşın vahşetini gölgelemiş ve
ölümün acısını dindirmiştir. İngilizler için “kutsal haç” sıradan askerin
kendini feda edebileceği bir aşkın değer olurken, Türk askeri için hilalin ve
vatanın sembolize edildiği “Türk Bayrağı” aşkın değerdir. Bu nedenle şairler
dizelerinde Tanrı, Haç, Bayrak, Hilal gibi kelimeleri fazlaca
kullanmışlardır.  Mesela Tevfik Fikret
bir dizesinde Tanrı ve Peygamber ifadelerini kullanmıştır: Artık
yürürüm, avn-ı Hudâ meş’al-i râhım,/ bî|hazm ü irâdet;/ Peygamberimin sancağı oldukça penâhım,/ elbette benimdir ebedî savn ü
selâmet. (Uzun, 1985: 372). Fikret bu üstün değerlerin yanında genç
yaşta hayatını kaybedenlerin geride bıraktıkları acıya da yer vermiştir: Haksız yere mahvoldu evet bunca
şehîdân,/ Evlâdları çıplak ve susuz kaldı perîşân. (Parlatır ve Çetin,
2001: 670). Hayatını feda eden asker için sunulan manevi huzurun yanında,
geride bıraktığı çocukları ve ailesi için manevi bir ıstırap olduğunu bu
şekilde yansıtmıştır. İngiliz şairlerden Isac Rosenberg de savaşı bir kışa
benzeterek ölümle özdeşleştirmiştir. Şair ayrıca içinde yetiştiği Hristiyanlık
inancının da insan öldürmeye karşı olduğunu belirterek “genç askerlerin
kendilerini feda etmesinin” çok acı bir olay olduğunu yazmıştır. Rosenberg bir
dizesinde vurulup yere düşen genç askerin cesedini terk eden ruhunun, yerde
biten çimenleri bile kıpırdatamadığını vurgulayarak, tabiatın bile bu insan
vahşetine duyarsız kaldığını anlatmıştır. 
Bu makalenin amacı da savaş karşıtı şiir yazanların söylemlerini
incelemektir. Bu çalışmada Türk ve İngiliz şiirinden savaşa karşı eleştirel
söylem üreten şairlerin çalışmalarından bir kısmını ele alıp, bu şairlerin
yaklaşımlarını inceleyeceğiz. Seçilen şiirlerin ve şairlerin savaş konusunda
benzer duyguları paylaşıp paylaşmadıklarını ortaya çıkarıp, varsa benzerlikleri
açıklamaya çalışacağız. Öncelikle, Türk ve İngiliz şiirinden seçilen örnekler
incelenerek her
iki edebiyatta savaşın nasıl ifade edildiği açıklanacaktır. Bu çalışma için
seçilen şiirler genel olarak I. Dünya Savaşı ile ilgilidir. Bu savaşta İngilizler
ve Türkler karşı karşıya gelmiştir. Seçilen şiirlerin bir kısmının Çanakkale
savaşından olmasına dikkat ettik. Çanakkale savaşlarının her iki ulusun
hafızasında önemli bir yeri olduğunu dikkate alarak böyle bir seçim yaptık.  Burada ele alınan şiirlerin yazarlarının bir
kısmı bizzat Batı ve Çanakkale cephesinde savaşmıştır. Bu şiirleri yazan
şairlerden bu savaşa katılanlar ve savaşı katılmadan gözlemleyenlerin benzer
bir yaklaşıma sahip olduğunu görmek de ilgi çekicidir. Dolayısı ile bu makalede
bahsedilen şairlerden bir kısmı savaşı hisleri ile diğer bir kısmı ise tecrübeleri
ile de yansıtmışlardır. Savaşı yaşayarak ve izleyerek anlatan şairlerin
şiirlerinde sadece ulusal kahramanlık hikayeleri değil aynı zamanda savaşın
neden olduğu insan trajedisi de yansıtılmıştır. Savaşa bir insan ve bir asker
olarak bakıldığında ortaya çıkan ironiyi şiir dilinde yansıtan şiirlerin
incelenmesi kahramanlık düşüncesinin de ironik tarafını açığa çıkarabilir. Bu
çalışmada savaşın kahramanlık ve şiddet boyutlarını ele alarak bu ironiye cevap
arayan bir takım Türk ve İngiliz şairlerin şiirleri incelecektir.

 

Anahtar Kelimeler

Savaş Şiiri, Çanakkale Muharebeleri, Tevfik Fikret, Wilfred Owen, Osbert Sitwell

Kaynakça

• Dağlarca, F. H. (1973). Gazi Mustafa Kemal Atatürk. Ankara: Türk Dil Kurumu.———. (1999). İstanbul Fetih Destanı - Çanakkale Fetih Destanı. İstanbul: Doğan Kitap,
• Erim, M. (1987). Latin Edebiyatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Fuat, M. (1995). Tevfik Fikret. İstanbul: Yapı Kredi.
• Hibberd, D., and John Onion (eds.) (1994). Poetry of the Great War: An Anthology. New York: St.Martin’s Press,
• Kaplan, M. (1995). Tevfik Fikret: Devir - Şahsiyet – Eser. İstanbul: Dergah.
• Murray, N. (2011). The Red Sweet Wine of Youth: The Brave and Brief Lives of the War Poets. London: Little, Brown
• Parfitt, G. (1990). English Poetry of the First World War: Contexts and Themes. Hertfordshire: Harvester & Wheatsheaf.
• Parlatır, İ., Prof. Dr, ve Nurullah Çetin, Doç. Dr (2001). Tevfik Fikret: Bütün Şiirleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Parsons, I. (ed.) (1979). The Collected Works of Isaac Rosenberg. London: Chatto and Windus.
• Purkis, J. (1999). A Preface to Wilfred Owen. New York: Longman.
• Uzun, F. (ed.) (1985). Rübab-ı Şikeste ve Tevfik Fikret’in Bütün Diğer Eserleri, İstanbul: İnkılap.
• Wilson, J. M. (2009). Isaac Rosenberg: The Making of a War Poet, London: Phonenix.