BELİRLENİMCİLİĞİ KURTARMAK VE BELİRLEYEN OLMAK: IMMANUEL KANT’IN NEDENSELLİK KAVRAYIŞI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Sayı: 48, 576 - 601, 31.12.2024

Emre Öztürk

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1562307

Öz

Immanuel Kant düşünce tarihinin en etkili figürlerinden birisidir. Sosyal bilimlerde Kant’ın terminolojisi, ele aldığı konular, sunduğu argümanlar, önerdiği çözümler ve ortaya attığı yeni aydınlatıcı sorularla pek çok disiplin için bir mihenk taşı konumdadır. Özellikle de çağdaş yazının özgürlük, belirlenimcilik ve etik gibi konularında bugün ne denli mümbit olduğu düşünüldüğünde Kant’ın güncelliği her zamankinden daha çok değer kazanmaktadır. Bu nedenle makalede Kant’ın belirlenimcilik ve özgürlük konusundaki uzlaşıya nedensellik düşüncesi üzerinden nasıl bir karşılık bulmaya çalıştığı hususu üzerinde durulmaktadır. Kant zaman ve mekâna bağlı fenomenal dünyanın zorunluluk içeren nedensel karakterini düşünülür dünyanın karakteristikleriyle birlikte ele almaya teşebbüs eder. Buradaki motivasyonlardan biri, David Hume’un ellerinde çıkmaza giren nedensellik ilkesini kurtarmak. Ama Kant bu adımı özgür istence yer açan bir nedensellik kavrayışıyla da barıştırmak ister. Bu nedenle onun bir diğer (ve daha önemli) motivasyonu özgür istence sahip ahlaki bireyin kendisine de bir alan açmak olarak belirir. Makalede, Kant’ın bilimin inceleme nesnesi olan doğa dünyasının belirlenimciliği ile öznenin ahlaki eylemlerinin temeli olan otonomisini uzlaştırma teşebbüsü ele alınmakta, bu yöndeki tespitlerine ilişkin bir değerlendirme sunulmakta ve Kant’ın bu girişimindeki temel dayanak noktaları irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Immanuel Kant, David Hume, nedensellik, belirlenimcilik, özgür istenç.

Etik Beyan

Bu makale etik kurul kararı gerektirmemektedir.

Destekleyen Kurum

Çalışmanın oluşturulmasında herhangi bir kurumdan destek alınmamıştır.

SAVING DETERMINISM AND BEING DETERMINANT: AN ASSESSMENT OF IMMANUEL KANT’S CONCEPT OF CAUSALITY

Öz

Immanuel Kant is one of the most influential figures in the history of thought. In the social sciences, Kant’s terminology is a cornerstone for many disciplines with the topics he deals with, the arguments he presents, the solutions he suggests, and the new enlightening questions he raises. Especially when we consider how fertile contemporary literature is today on topics such as freedom, determinism and ethics, Kant’s relevance becomes more valuable than ever. For this reason, the article focuses on how Kant tried to find a response to the consensus on determinism and freedom through the idea of causality. Kant attempts to address the necessary causal character of the phenomenal world, which is dependent on time and space, together with the characteristics of the intelligible world. One motivation here is to rescue the principle of causality, which had run into trouble in the hands of David Hume. But Kant also wants to establish a concept of causality that makes room for free will. Therefore, his other (and more important) motivation appears to be to open up a space for the moral individual with free will. This article examines Kant's attempt to reconcile the determinism of the natural world, which is the object of study of science, with the autonomy of the subject, which is the basis of moral actions. In addition, the basic foundations of Kant's attempt are examined and an evaluation of his arguments in this direction is presented.

Anahtar Kelimeler

Immanuel Kant, David Hume, causality, determinism, free will.

Kaynakça

• Cottingham, J. (2003). Akılcılık. Çev., Bülent Gözkan. İstanbul: Doruk Yayımcılık.
• Deleuze, G. (1995). Kant’ın Eleştirel Felsefesi. Çev., Taylan Altuğ. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Durkheim, É. (2018). Felsefe Dersleri. Çev., Dença Kartun ve Adem Beyaz. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Ewing, A. C. (1969). Kant’s Treatment of Causality. New Haven: Archon Books.
• Groff, R. (2008). “Introduction: Realism About Causality”. Revitalizing Causality. (Ed.) Ruth Groff. New York: Routledge. 1-10.
• Hume, D. (1997). İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme. Çev., Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınevi.
• Hume, D. (2017a). İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma. Çev., Ferit Burak Aydar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hume, D. (2017b). Denemeler. Çev., Banu Karakaş. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Kant, I. (2000). Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Prolegomena. Çev., İoanna Kuçuradi ve Yusuf Örnek. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Kant, I. (2004). Pratik Usun Eleştirisi. Çev., İsmet Zeki Eyüboğlu. İstanbul: Say Yayınları.
• Kant, I. (2008a). Arı Usun Eleştirisi. Çev., Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınevi.
• Kant, I. (2008b). “Ahlak Metafiziğini Temellendirme”. Kant. (Çev. ve Der.) Nejat Bozkurt. İstanbul: Say Yayınları. 169-261.
• Kant, I. (2012). Saf Aklın Sınırları Dâhilinde Din. Çev., Suat Başar Çağlayan. Konya: Literatürk.
• Kant, I. (2022). Ethica: Etik Üzerine Dersler. Çev., Oğuz Özügül. Ankara: Fol Kitap.
• Kaufmann, W. (1997). İnsanı Anlamak: Goethe, Kant ve Hegel. Çev., Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınevi.
• Keat, R. ve Urry, J. (2001). Bilim Olarak Sosyal Teori. Çev., Nilgün Çelebi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kovanlıkaya, A. (2012). “Kant’ın Metafizik Eleştirisi”. Kant Sonrası Metafizik Üzerine Konuşmalar. (Der.) Erdal Yılmaz. İstanbul: Küre Yayınları. 11-45.
• Magee, B. (2008). Büyük Filozoflar: Platon’dan Wittgenstein’a Batı Felsefesi. Çev., Ahmet Cevizci. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Rohatyn, D. A. (1975). “Kant, Hume and Causality”. Journal for General Philosophy of Science, 6(1): 34-36.
• Russo, F. (2009). Causality and Causal Modelling in the Social Sciences. Dordrecht: Springer.
• Salmon, W. C. (1998). Causality and Explanation. Oxford: Oxford University Press.
• Thilly, F. (2010). Bir Felsefe Tarihi. Çev., Nur Küçük ve Yasemin Çevik. İstanbul: İdea Yayınevi.
• Watkins, E. (2005). Kant and the Metaphysics of Causality. Cambridge: Cambridge University Press.
• Watson, J. (1994). Comte, Mill and Spencer: An Outline of Philosophy. Bristol: Thoemmes Press.
• Wood, A. (2009). Kant. Çev., Aliye Kovanlıkaya. Ankara: Dost Kitabevi.
• Yu, W. (2008). “The Two Kantian Notions of Causality: An Analytic Enquiry”. Social Sciences in China, 29(3): 5-15.