DİYARBAKIR/SURİÇİ AKKOYUNLU DÖNEMİ MESCİTLERİ MİMARİSİ VE YAPISAL SORUNLARI

Yıl 2025, Sayı: 49, 737 - 771, 30.04.2025

Şule Ergün , Nursen Işık

https://doi.org/10.14520/adyusbd.1541793

Öz

Mescit, İslam dininde camilerden daha küçük, namaz kılınan, secde edilen ibadet yeridir. İslam’ın yayıldığı coğrafyalarda birçok uygarlık ve toplum, mescitler inşa etmiştir. Geniş bir coğrafyaya yayılan İslam Medeniyeti ile mescit tipolojileri çeşitlenerek siyasi, toplumsal, coğrafi ve tarihi etkenler ile şekillenmiştir. Diyarbakır Suriçi Bölgesinde yer alan Akkoyunlu Dönemi Mescitleri, Kuzey Mezopotamya olarak nitelendirilen bölgede, 15. ve 16. yüzyılın ilk döneminde hüküm sürmüş bir medeniyetin eserleri olarak günümüze ulaşmıştır. Yapım yılı ve yaptıran ile ilgili detaylı bir bilgiye sahip olunmayan mescitler, günümüze kadar aktif olarak kullanılmakta olup, özgün işlevini sürdürmeyi başarmıştır. Çalışmada, bu mescitlerin mimari özellikleri, malzeme ve yapım tekniği, yapısal sorunlarının tespiti amacıyla yerinde saha çalışması yapılmış ve mevcut durumları fotoğraflarla belgelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır , Akkoyunlu Dönemi , mescit , kültürel miras , koruma

Etik Beyan

Gerek yoktur.

ARCHITECTURE AND STRUCTURAL PROBLEMS OF DIYARBAKIR/SURIÇI AKKOYUNLU PERIOD MASJIDS

Öz

A masjid is a place of worship in Islam, smaller than mosques, where prayer is performed and prostration is performed. Many civilizations and societies built masjids in the regions where Islam spread. With the Islamic Civilization spreading over a wide geography, masjid typologies have diversified and been shaped by political, social, geographical and historical factors. The Akkoyunlu Period Masjids located in the Diyarbakır Suriçi Region have survived to the present day as the works of a civilization that reigned in the first period of the 15th and 16th centuries in the region described as Northern Mesopotamia. The masjids, for which there is no detailed information about the year of construction and the person who built them, are actively used until today and have managed to maintain their original function. In the study, on-site field work was carried out to determine the architectural features, materials and construction techniques, and structural problems of these masjids, and their current conditions were documented with photographs.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır , Akkoyunlu period , masjid , cultural heritage , conservation.

Kaynakça

• Akmaz Bilgiç, E. (2020). Diyarbakır Hoca Ahmed (Ayni Minare) Camii Restorasyon Önerisi. Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır.
• Charter for The Conservation of Historic Towns and Urban Areas. (1987). Washington. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0627604 001536681570.pdf adresinden erişildi.
• Convention Concerning The Protection of The World Cultural and Natural Heritage. (1972). Paris. https://whc.unesco.org/archive/convention-en.pdf adresinden erişildi. Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Karar Tarihi ve No: 18.12.2009, 2754. Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Karar Tarihi ve No: 25.11.2010, 3528. Doğan B. & Doğanay A. (2017). "Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletlerinde Mimarî ve Sanat Üslûbu Üzerine Bir Değerlendirme." İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6: 1, 652-682.
• European Charter of the Architectural Heritage. (1975). Amsterdam. http://ww w.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0458320001536681780.pdf adresinden erişildi.
• Halifeoğlu, F. M. (2009). Diyarbakır Suriçi’nde Yer Alan Mescitler. Nebiler, Sahabiler, Azizler, Krallar Kenti Diyarbakır.
• Keleş, H. (2006). "Anadolu’da Akkoyunlu Kültür Mirası: Tarihi Eserler." Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 38: 63–80.
• Mimari Mirasın Analizi, Korunması ve Strüktürel Restorasyonu İçin İlkeler, (2003). http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr003379100153 6913477.pdf adresinden erişildi.
• Ökten, Mehmet S., Balaban Ökten, B., Ekinci S. (2021). "Altyapı ve Kazı Çalışmalarının Tarihi Yapılara Etkisi Şeyh Murad Efendi Mescidi, Adile Sultan Türbesi ve İskender Paşa Camii." bāb Mimarlık ve Tasarım Dergisi, 2 (2): 200-219.
• Sarı, M. S. (2008). Temellerin Takviyesi ve Uygulamadan Örnekler. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Sesigür, H., Çılı, F. (2014). "Edirne Mihrimah Sultan Camisinde Yapılan Onarım ve Güçlendirme Çalışmaları." Restorasyon Yıllığı Dergisi, 9: 72–79.
• Sözen, M. (1971). Diyarbakır’da Türk Mimarisi.
• T.C. Kültür Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Başkanlığı, İstanbul, Toplantı Karar No ve Tarihi: A-2082, 19.01.1980.
• The Venice Charter. (1964). Venice. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMO STR_tr0243603001536681730.pdf adresinden erişildi.
• Tuncer, O. C. (2008). "Diyarbakır Vakıf Yapıları, Mahalleleri ve Dinsel Haritası (1511-1950)." Vakıflar Dergisi, 31: 1–24.
• Tuncer, O. C. (2012). Diyarbakır Suriçi Anıtları İle Köşkler ve Bağ Evleri. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Utkan, U. (2014). Tarihi Yapılarda Karşılaşılan Geoteknik Problemler ve Uygulanan Zemin İyileştirme Yöntemleri. Çukurova Üniversitesi.
• Yılmazçelik, İ. (2014). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840) (Fiziki, İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapı) (OSTİM Mesl). Ankara Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları XIV. Dizi-Sayı 21.