DÜNDEN BUGÜNE AHISKA TÜRKLERİ

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 91 - 107, 30.06.2021

Gevher Nesibe Kariptaş

Öz

Kafkasya bölgesinde yer alması nedeniyle stratejik öneme sahip olan Ahıska Bölgesi 14 Eylül 1829 tarihinde yapılan Edirne Antlaşması ile Rus İmparatorluğuna savaş tazminatı olarak verilmiştir. Bölgede bugüne kadar süren sorunların başlangıcı sayılan bu hadiseden sonra bölge insanın belirli bir kısmı Anadolu topraklarına göç etmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Heyeti ile Sovyet Hükümeti arasında 16 Mart 1921 ve 13 Ekim Kars Antlaşmaları ile yapılan antlaşmalar ile Türkiye’nin doğu sınırları tamamen belirlenmiş olmakla birlikte Ahıska bölgesiyle olan bağı da ortadan kalkmıştır. Bölgede yaşayan Türk ahali, tamamen Türkiye ile sahip olduğu etnik bağdan dolayı Sovyet yönetimince tehlikeli görülerek 1944 yılında anayurtları Ahıska’dan gayri insani şartlarda Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan ülkelerine sürgün edilmiştir. Bugün ise bu ülkelerden başka A.B.D, Azerbaycan, Rusya, Ukrayna, Gürcistan, K.K.T.C ve Türkiye’nin de yer aldığı on farklı ülkede yaşam mücadelesi vermektedirler. Hayatlarını çok farklı bir siyasi, ekonomik ve sosyo-kültürel çevrede sürdürmek zorunda kalan bu toplum bulundukları coğrafyalarda azınlık statüsündedirler. SSCB’den ayrılan Kazakistan, Kırgızistan ve Azerbaycan bağımsızlılarını ilan ettikten sonra bünyelerinde farklı bazı etnik ve dini grupların mevcudiyetini kabul etmekte ve bu grupların haklarını korumaya yönelik bir siyasette yürütmektedir. Bu çalışmada asırlar boyunca yaşadıkları yurtlarından 14 Kasım 1944 tarihinde sürgün edilen Ahıska Türklerinin, günümüzde yaşadıkları Kazakistan, Kırgızistan ve Azerbaycan örnekleri üzerinden bu ülkelerde uluslararası azınlık haklar bağlamında mevcut durumları değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ahıska Türkleri, Azınlık Hakları, İnsan Hakları, Sürgün

Kaynakça

• Mızrak, D. (2014). Azınlık Hakları İle Yerli Halkların Haklarının Kolektif Hak Kullanımı Çerçevesinde Karşılaştırılması. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, 631-634.
• Anh, H (2005). “Diaspora and Cultural Memory”. Diaspora, Memory, and Identity: A Search for Home. Ed. Vijay Agnew. Toronto: University of Toronto Press.
• Kariptaş, G.N. Çüse, C. Jable, E. ve Kariptaş, E. (2019). Kosova ve Ahıska Türkleri’nin Mücadeleleri Hakkında Elde Edilen Bazı Tespitlerin Karşılaştırılması, “Sürgünün 75. Yılında Ahıskalı Türkler” 231-244.
• Keskin S. ve Gürsoy, H.G. (2017). Sovyet Ve Sovyet Sonrası Dönemde Ahıska Türklerinin Karşılaştıkları İnsan Hakları İhlalleri Ve Ayrımcılıklar, International Crimes and History, Issue: 18, 13-46.
• Zeyrek, Y. (2014). Ahıska Türkleri: Sürgünde 70. Yıl!. Bizim Ahıska Dergisi 36: 3-5.
• Taşdemir, T. (2005). Türkiye’nin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Sürgün Halk Ahıskalılar. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Dedeoğlu, A. (2018). Ahıska Bölgesinde Kıpçakların Tarihi (XI-XVI. Yüzyıllar Arası) Doktora Tezi, T.C. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü, Konya.
• Turan, Ş. (1951). 1829 Edirne Antlaşması. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 1-2 (IX): 111-151.
• Ellezoğlu, M. ve Çakırgözoğlu, A. N. (2006). Özbekistan‟da Yaşayan Ahıskalıların Eğitim Sorunları. Bizim Ahıska Dergisi 5: 25-28.
• Zeyrek, Y. (2002b). Zamanın Saramadığı Yaralar. Ahıska Dergisi 4: 17-20.
• Zeyrek, Yunus (2001). Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri. Ankara: Pozitif Matbaacılık.
• Demiray, E. (2012). Anavatanlarından Sekiz Ülkeye Dağıtılmış Bir Halk: Ahıska Türkleri. Turkish Studies 7 (3): 877-885.
• Buntürk, S. (2014). Sovyet Belgeleriyle 1944 Ahıska Sürgünü. Uluslararası Ahıskalı Türklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları Sempozyumu. Ed. R. Bayraktar. Ankara: Astana Yayınları. 87-99.
• Conquest, R. (1987). “Kayıp Bir Halk: Rusya Mesketyalıları”. Çev. E. Özbilen. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi Ekim Sayısı: 183-188.
• Alpargu, M. (1998). “II. Dünya Savaşı‟nda Sovyetlerin Kafkasya‟daki Tehcir (Sürgün) Uygulamaları”. Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri. I. Cilt. Ankara: Genelkurmay Basımevi. 269-278.
• Gupta, P. (2006). De Facto Stateless: The Meskhetian Turks. Central Asia and the Caucasus: Journal of Social and Political Studies, 41, 126-138.
• Pohl, J. O. (1999). Ethnic Cleansing in the USSR, 1937-1949. Westport, Conn.: Westport, Conn. : Greenwood Press
• Ray, K. (2004). Displaced Populations: A Challenge to International Planning (Ph.D.). Available from ProQuest Dissertations & Theses Full Text. (305208988).
• Sheehy, A. (1973). The Crimean Tatars, Volga Germens and Meskhetians, MRG, Rep. No. 6, The Sunday Times.
• Bohr, A. (1989). Violence Erupts Between Uzbeks and Meskhetians, RL PRD, Munich, 6 June 1989. The Economist, June 17 1989.
• Aydıngün, A. (2001). Rethinking on Ethnic Identity Formation and Shift: The Case of the Ahıska (Meskhetian) Turks. Unpublished Doctor's Thesis. Ankara: The Faculty of the Department of Sociology of Middle East Technical University.
• Khanzhin, A. (2004). “Durable Solutions for Meskhetian Turks: The issue revisited”. European Yearbook of Minority Issues 4(5): 495-511.
• Trier, T. Mouravi, G.T. ve Kilimnik, F. (2011). Meskhetians: Homeward Bound. Georgia: European Center for Minority Issues - Caucasus.
• Bayraktar, R. (2013). “Ahıska Türklerinin Dünyadaki Nüfus Dağılımı”. 2023 Dergisi 148: 72-77.
• Buntürk, S. (2014). “Sovyet Belgeleriyle 1944 Ahıska Sürgünü”. Uluslararası Ahıskalı Türklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları Sempozyumu. Ed. R. Bayraktar. Ankara: Astana Yayınları. 87-99.
• Pohl, J.O. (2004). The Exile Experiences of Russian-Germans, Crimean Tatars and Meskhetian Turks in Comparative Perspective. (Unpublished PhD).
• Buntürk, S. (2007). Rus Türk Mücadelesinde Ahıska Türkleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Tolz, V. (1991). “New Information about the Deportation of Ethnic Groups under Stalin.” Report on the USSR, c. 3, no. 17, 16-20
• Aydıngün, A. ve Aydıngün, İ. (2014). Ahıska Türkleri: Ulusötesi Bir Topluluk-Ulusötesi Aileler. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası TürkKazak Üniversitesi Yayını.
• Üren, M. (2015). Kimlik, Çıkar ve Jeopolitik Ekseninde Ahıska Türkleri Sorunu, Doktora Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı.
• Tomlinson, K. (2005). Meskhetian Turks: Displacement, Self-Perception, and The Future. A Document of The Bridging Refugee Youth & Children‟s Services Clearinghouse.
• Ağacan, K.ve Sezgin, M. N. (2003). Dünden Bugüne Ahıska Türkleri Sorunu. Ankara: ASAM Yayınları No: 14.
• Bugay, N. (2007). “Decree of Supreme Soviet No: 135/142”. The Meskhetian Turks at a Crossroads: Integration, Repatriation or Resettlement. Eds. T. Trier and A. Khanzhin.Berlin(Germany): The Research Document Published by ECMI. 650.
• Veyseloğlu, A. Paşa (1999). Ahıska Türklerinin Dramı. Ankara: Ocak Yayınları.
• Kreindler, I. (1986). Soviet Deported Nationalities: A Summary and An Update. Soviet Studies 38 (3): 387-405.
• Aydıngün, A. (1999). “A Deported Nationality: The Ahıska Turks”. Perceptions: Journal of International Affairs 4 ( III): 120-129.
• Kalafat, Y. Ağacan, K. ve Sezgin, M. N. (2001). “Ahıska Türkleri Sorunu”. 2023 Dergisi 11: 62-71.
• Uravelli, O. (1999). “Ahıska Türkleri Sorunu ve Gürcü Meskh Tezi”. XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri. II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 361-363.
• Dadayeva, S. (2018). Sürgünden Günümüze Kazakistan’daki Ahıska Topluluğunun Sosyo-Ekonomik Durumu Ve Problemleri Üzerine Bir Araştırma, Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Deliömeroğlu, Y. (1999). Kazakistan'ın Etnik Yapısının Bazı Demografik, Politik Ve Sosyopsikolojik Görüntüleri, Bilig-9 BİLİG Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 19-27.
• Rakişeva, B. ve Majitova, A. (2018). Türskaya Osnova Kak Faktor Adaptatstii: na Primere Turkov Meshetinstev, “Prozhivayushih v Kazahstane i Kazahskoy Diasporı Stambula”, Journal of Azerbaijani Studies,Volume 21, Number 2, s. 369-378
• Karcı, D. ve Çetin, M. (2018). “Kazakistan’daki Ahıska Türklerinin Dil Tercihleri ve Kimliklerine Etkileri”, Kesit Akademi Dergisi, Yıl: 4, Sayı:13, s. 298-312.
• Seferov, R ve Akış, A. (2008). Sovyet Döneminden Günümüze Ahıska Türklerinin Yaşadıkları Coğrafyaya Göçlerle Birlikte Genel Bir Bakış. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 24: 393-411.
• Devrisheva, K. (2019). Ahıska Türklerinin Bitmeyen Göçü, Unending Migration of Meskhetian Turks, SUTAD, 45, 333-352.
• DATÜB/Dünya Ahıska Türkleri Birliği. (2020). DATÜB Kars, Ardahan ve Iğdır Göç Sorumlusu Saadet Atalay ile mülakat.
• Piriyeva, S. ve İzdebayeva, G. (2014). Kazakistan’da Ahıska Türklerinde Eğitim, Uluslararası Ahıskalı Türklerin Hukuki Ve Sosyal Sorunları Sempozyumu, 331-340.
• Piriyev A. ve Piriyeva, S. (2007). Türksüz Galan Ahıska’m, Vektor, NӘŞRLӘR Evi. Bakı. Devlet, N.1 (1983). Ruslaştırmada Kazan Tatar Türkleri Örneği, Türk Kültürü, Sayı: 237, Yıl: XXI s. 29-36.
• Gökdağ, B. A. (2002). Dil Planlaması Bağlamında Türk Yazı Dillerinin Görünümü, Türkler, Cilt:19, Yeni Türkiye Yay., Ankara, s. 69-87.
• Faigov, O. (2020). Ahıska Türklerinde Din, Kültür, Kimlik ve İletişim, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 1136-1157.
• Abdrakhov, Y. ve Mendualiyev, A. (2017). Kazakistan’daki Ahıska Türklerinin Dini Hayatı Üzerine Bir İnceleme.” Uluslararası Ahıska Türkleri Sempozyum, 224-225.
• Ağayev, E. (2013). Azerbaycan’ın Etnik Yapısı, Yeni Türkiye, 53, 1030-1048.
• Şakiroğlu, R (2016). Sosyal-Kültürel Ve Dini Yönleriyle Azerbaycanın Saatlı İline Bağlı Şirinbey Köyü (Ahıska Türkleri Örneği), Yüksek Lisans Tezi, T.C. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1-139.
• Bayraktar, R. (2021). Dr. Öğretim Üyesi, Giresun Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, Söyleşi.
• Hacılı, A. (2014). Ahıskalı Türklerin Medeniyeti, Uluslararası Ahıskalı Türklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları Sempozyumu, 467-470.
• Türköne, A.S. (2016). Kırgızistan'ın Demografik Yapısı Ve Sorunlar, 1-10
• Şamilov, R. (2015). Kırgızistan'daki Ahıskalıların Yerleşim Yerleri Nüfusları ve Hukuki Durumları, Uluslararası Ahıskalı Türklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları Sempozyumu, 261-265.
• Pentikainen, O. ve Trier, T. (2004), Between Integration and Resettlement: The Meskhetian Turks, ECMI Working Paper 21. www. ecmi.de/download/working_paper_216.pdf
• Güseinova, M. (2014). Kırgızistan'daki Ahıskalıların Eğitim Sorunları, Uluslararası Ahıskalı Türklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları Sempozyumu, 273-280.
• Mammadov, R. (2014). Sürgünde Yaşayan Ahıskalı Türklerin Kültürel Direnişi, Uluslararası Ahıskalı Türklerin Hukuki ve Sosyal Sorunları Sempozyumu, 391-403.
• https://www.ytb.gov.tr/haberler/ytb-ahiska-turklerini-unutmadi