Dış Açılma Sürecinde Türkiye Dış Ticaretinde Belirleyici Faktörlerin Ampirik Analizi

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 29 - 44

Ahmet Kahiloğulları

Öz

1980 sonrası dönem dünyadaki birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de finansal serbestleşme ve dışa açılmanın ve buna bağlı olarak dış ticaret hacminde artışların yaşanmaya başladığı bir dönem olmuştur. Bu süreçte dış ticaret döviz kurları, doğrudan yabancı yatırımlar, ekonomik büyüm ve enflasyon gibi göstergeledeki değişimlere karşı daha hassas bir hale gelmiştir. Bu nedenle dış ticaretin önemli birer belirleyicisi olarak kabul edilen bu göstergeler çok sayıda ampirik analizin konusu olmuştur. Bu çalışmanın amacı 1980-2022 döneminde Türkiye dış ticaretinde belirleyici olan faktörlerin ampirik olarak analiz edilmesidir. Çalışmanın temel motivasyonu literatürde yer alan ampirik çalışmaların önemli bir kısmının aksine bu çalışmada dünyada yaratılan toplam gayrisafi yurt içi hasıla ile dünya ticaret hacminin birer değişken olarak yer almasıdır. Çalışmanın temel yöntemi ARDL (Gecikmesi Dağıtılmış Otoregresif) Sınır Testidir. Çalışmanın temel sonuçlarından biri uzun dönemde döviz kurları, enflasyon ve dünya ticaret hacminin Türkiye’nin dış ticaretinde belirleyici olduğudur. Diğer bir sonuç ise çalışma kapsamında kurulan hata düzeltme modelinin çalıştığı ve kısa dönem dengesindeki bir sapmanın yaklaşık 2,5 yıllık sürede uzun dönem dengesine yakınsadığıdır. Ayrıca çalışmada yer alan tüm değişkenlerin çeşitli gecikme uzunluklarında dış ticareti etkilediği bulgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dış ticaret, dış ticaretin belirleyicileri, Türkiye, ARDL yöntemi

Etik Beyan

Çalışma etik kurul beyanı gerektirmemektedir. Ayrıca yazarların sorumluluğu çerçevesinde etik ilkelere uyulmuştur.

Destekleyen Kurum

Destekleyen herhangi bir kuruluş bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Afzal, M. ve Haider, J. (2011). Estimation of import and export demand functions using bilateral trade data: The case of Pakistan. Foreign Trade Review, 46(2), 54-85.
• Aizenman, J. ve Noy, I. (2006). FDI and trade—Two-way linkages?. The quarterly review of economics and finance, 46(3), 317-337.
• Altıntaş, H. ve Türker, O. (2014) "The Dynamics of Export and Import Functions In Turkey: Cointegration and Multivariate Granger Causation Analysis" International Journal of Asian Social Science, vol.4, no.5, pp.676-689, 2014
• Anwar, S., ve Nguyen, L. P. (2011). Foreign direct investment and trade: The case of Vietnam. Research in International Business and Finance, 25(1), 39-52.
• Bahmani-Oskooee, M., ve Hegerty, S. W. (2007). Exchange rate volatility and trade flows: A review article. Journal of Economic Studies, 34(3), 211-255.
• Bista, N.B. ve Adhikari, K. (2021). Determinants of Foreign Trade in Nepal. International Journal of Finance, Entrepreneurship & Sustainability. https://doi.org/10.56763/ijfes.v1i.27
• Cizakca, M. (2024). Understanding the Determinants of Foreign Trade Volume in Turkiye: An Empirical Analysis. Journal of Business and Economic Options, 7(1), 19-28. http://resdojournals.com/index.php/jbeo/article/view/251
• Cote, A. (1994). Exchange Rates and Trade Balances: Evidence from Canada and the United States. International Journal of Finance & Economics, 4(2), 109-123.
• Dickey, D. A. ve W. A. Fuller (1979). “Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root,” Journal of the American Statistical Association, 74, 427–431.
• Dornbusch, R. ve Fischer, S. (1990). Exchange Rates and the Current Account. The American Economic Review, 80(5), 960-971.
• Elliott, Graham, Thomas J. Rothenberg ve James H. Stock (1996). “Efficient tests for an autoregressive unit root,” Econometrica 64, 813-836.
• Erdey, L. ve Pöstényi, A. (2017). Determinants of the exports of Hungary: Trade theory and the gravity model. Acta Oeconomica, 67(1), 77-97.
• Frankel, J. A. ve Rose, A. K. (2002). An estimate of the effect of common currencies on trade and income. The Quarterly Journal of Economics, 117(2), 437-466.
• Gachena, D., Haji, J., Legesse, B. ve Ketema, M. (2020). Determinants of export performances of major spices (turmeric and korarima) in Ethiopia. East African Journal of Sciences, 14(2), 121-130.
• Goldberg, P. K., ve Knetter, M. M. (1997). Goods prices and exchange rates: What have we learned? Journal of Economic Literature, 35(3), 1243-1272.
• Güneş, Ş. ve Konur, F. (2013). Türkiye Ekonomisinde Dışa Açıklık ve Enflasyon İlişkisi Üzerine Ampirik Bir Analiz. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 8(2), 7-20.
• Helpman, E. ve Krugman, P. (1985). Market Structure and Foreign Trade: Increasing Returns, Imperfect Competition, and the International Economy. MIT Press.
• Hossain, M. S. (2023). Estimation of an ARDL (m, p, q, r, s) model to determine the long-run effects of world income, relative price, real exchange rate and employment on export demand for the garment sector of Bangladesh. International Journal of Business and Management Review, 11(10), 49-77.
• Ise, E. H., Owan, O. T., Izu, G. I., Ejiofor, O. K., ve Chilokwu, I. (2023). Determinants of International Trade In Nigeria. African Banking and Finance Review Journal, 7(7), 189–299. http://www.abfrjournal.com/index.php/abfr/article/view/124
• Islam, T. (2016). An empirical estimation of export and import demand functions using bilateral trade data: the case of Bangladesh. Journal of Commerce and Management Thought, 7(3), 526-551.
• Mackinnon, J. G. (1996), Numerical Distribution Functions for Unit Root and Cointegration Tests, Journal of Applied Econometrics, 11, pp. 601-618. Mete, M. ve Bozgeyik, Y. (2017). An empirical investigation on determinants of foreign trade in Turkey. Expert Journal of Economics, 5(1), 27-37.
• Nicita, A. (2013). Exchange rates, international trade and trade policies. International Economics, 135, 47-61.
• Ozun, A. ve Turk, M. (2010). Leading economic determinants of foreign trade volume in Turkish Agriculture Sector. Agricultural Economics Review, 11(1), 87-96.
• Özdemir, A. ve Bilgen, A. (2021). Döviz Kuru Oynaklığının Ekonomik Büyüme Üzerine Etkileri: Türkiye Örneği. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2), 543-559.
• Pesaran, M. H. (1997). The role of economic theory in modelling the long run. The economic journal, 107(440), 178-191.
• Peseran M. H. , Shin Y. ve Smith R. J. (2001). Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationships, Journal of Applied Econometrics, 16(3), pp.289-326.
• Phillips, P.C.B. ve P. Perron (1988). “Testing for a unit root in time series regression,” Biometrika, 75, 335–346.
• Sertoglu, K., ve Dogan, N. (2016). Agricultural Trade and Its Determinants: Evidence from Bounds Testing Approach for Turkey. International Journal of Economics and Financial Issues, 6(2), 450-455.
• Taşseven, Ö., Saracel, N. ve Yılmaz, N. (2019). Determinants of trade balance for Turkey: ARDL based bounds testing approach. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 8(1), 194-208.
• Urrutia, J. D., Alano, E. D., Aninipot, P. M. R., Gumapac, K. A. ve Quinto, J. Q. (2014). Modeling and forecasting foreign trade of the Philippines using time series SARIMA model. European Academic Research, 2(8), 11206-11246.
• Vogelsang, T. J. (1993). Essays on testing for nonstationarities and structural change in time series models. Princeton University. https://www.proquest.com/docview/304100407?pq-origsite=gscholar&fromopenview=true&sourcetype=Dissertations%20&%20Theses Erişim Tarihi: 04.11.2024
• Wahab, A., ve Kaplan, Z. (2017). The determinants of trade between world emerging and African emerging economies. Journal of International Business and Economics, 5(2), 38-47.
• World Bank. (t.y.). Average annual exchange rate (National currency per U.S. dollar). Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/PA.NUS.ATLS?locations=OE-TR Erişim Tarihi: 18.08.2024
• World Bank. (t.y.). Foreign direct investment, net inflows (current US$). Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/BN.KLT.DINV.CD Erişim Tarihi: 18.08.2024
• World Bank. (t.y.). GDP growth (annual %). Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG Erişim Tarihi: 18.08.2024
• World Bank. (t.y.). Inflation, consumer prices (annual %). Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/FP.CPI.TOTL.ZG Erişim Tarihi: 18.08.2024
• World Bank. (t.y.). Trade (% of GDP). Erişim Adresi: https://data.worldbank.org/indicator/NE.TRD.GNFS.ZS Erişim Tarihi: 18.08.2024 Yılmaz, F. (2022). Ekonomik Büyüme ve Dış Ticaret Bağıntısı: Türkiye Örneği. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 21-32. https://doi.org/10.31592/aeusbed.824419
• Yurtkur, A. K., ve Bayramoğlu, A. T. (2012). Gelişmekte Olan Piyasa Ekonomilerinde İhracatın Dinamikleri. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 19(1), 19-33.