FÜTÜVVETNAMELERİN TÜRLERİ VE FARKLI DİLLERDE YAZILMIŞ BAZI FÜTÜVVETNAMELERİN İÇERİKLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: FÜTÜVVET, AHİLİK ve İKTİSADİ HAYAT ÖZEL SAYISI, 88 - 113, 21.12.2021

Ekrem Erdem

Öz

Fütüvvet, geçmişten bugüne yüklenen anlam derinlikleri zaman zaman değişse de İslam toplumlarında şecaat, kahramanlık, cömertlik ve yardımseverlik vasıflarıyla sosyal, kültürel ve iktisadi hayatın içinde yararlı işler yapmayı kendine şiar edinmiş kişi ve grupların oluşturduğu bir kurumsal kimliğin adıdır. Ahilik ise, bunun Anadolu’da Türkler tarafından aynı misyonu yerine getirmek maksadıyla oluşturulmuş, ama daha ziyade esnaf ve zanaatkar zümreleri üzerinden iş hayatının belli standartlar ve ahlaki esaslar çerçevesinde yürümesini esas alan kurumsallaşmış halidir. Fütüvvetnameler, fütüvvet ve ahilik kurumunun inanç esaslarının ve ahlak anlayışının ana referans kaynağı olarak kabul edilirler. Bu belgeler, 10. yüzyıldan itibaren yazılmaya başlanan ve mensuplarının hem günlük hayatlarında hem de iş hayatlarında uymaları istenen İslam ahlakına dair kuralları ve ritüelleri içerir. Bu anlayış özellikle Türkiye’de güncelliğini korumakta, özlemle ve hayranlıkla anılmaya devam etmektedir. Asırlarca İslam-Türk toplumlarının sosyal ve iktisadi hayatında önemli bir yer edinmiş olan fütüvvet ve ahilik geleneğinin sadece geçmişe dönük bir öykünme ve hamaset malzemesi haline gelmesi yerine, bugüne ve yarına ışık tutacak bir meşale olması isteniyorsa, öncelikle fütüvvetnamelerin iyi anlaşılması gerekir. Bu nedenle, mevcut çalışmada üçü Arapça, dördü Farsça ve beşi Türkçe olmak üzere toplam 12 fütüvvetnamenin kısa özetleri verilecek ve değerlendirmeleri yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fütüvvet, Ahilik, Fütüvvetnameler, Tasavvuf, İslam İktisadı, Esnaflık

Kaynakça

• Cağatay, Neşet (1997): Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
• Emini, Allame (1998): Gadir-i Hum, Çev. S.A. Hüseyni ve B. Akyol, İslami Kültür ve İlişkiler Merkezi Tercüme Yayın Müdürlüğü.
• Erdem, Ekrem (2021): “Fütüvvetnamelerin İslam İktisat Düşüncesi İçindeki Yeri”, İş Ahlakı Dergisi, C. 14 (1), ss. 27-62.
• Erdem, Ekrem (2009): Ahlakla Kalitenin Buluştuğu Bir Esnaf Teşkilatlanma Modeli: Ahilik, Detay Yayıncılık, Ankara.
• Es-Sülemi, Ebu Abdirrahman (1981): Tasavvufun Ana İlkeleri: Sülemi’nin Risaleleri, Çev. S. Ateş, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Es-Sülemi, Ebu Abdirrahman (1977): Tasavvufta Fütüvvet, Çev. S. Ateş, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Fığlalı, E. Ruhi (1996): “Gadir-i Hum”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 13, ss. 279-280.
• Genç, İlhan, Atabey Kılıç ve İ. Hakkı Aksoyak (2014): Dede Korkut Kitabı: Han’ım Hey, TOBB Yayını, Ankara.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1955-1956a): “Şeyh Seyyid Gaybi oğlu Şeyh Seyyid Hüseyn’in Fütüvvet-namesi”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 17, No. 1-4, ss. 27-72.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1955-1956b): “Fütüvvet-Name-i Şeyh Seyyid Huseyn ibni Gaybi”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 17 (1-4), 73-126.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1953): Burgazi ve Fütüvvet-namesi, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), ss. 76-153.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1949-1950): “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı”, İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 11(1-4); Ayrıca kitap olarak (2011): İstanbul Ticaret Odası Yayını, İstanbul.
• Razavî, S.M.A. el-Hüseyin (2014): Fütüvvet-name-i Kebir: Miftahü’d-Dekâik fî Beyâni’l-Fütüvve ve’l-Hakâik, Yayına Haz. S. Gülten ve H. Yılmaz, Ed. A. Yalçın ve G. Aytaş, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Güneş, Mustafa (2020): Fütüvvet-name-i Esrar ve Ahilik, Gelenek Yayıncılık, İstanbul.
• İbni Arabi (2015): Fütûḥâtü’l-Mekkiyye: Fütüvvet Ehli ve Meczuplar, Çev. E. Demirli, Litera yayıncılık, İstanbul.
• İbrahim, Ş. Haydarizade (1981): İslam Mezhepleri ve Tarikatları Tarihi, Sadeleştiren: R. Ertem, Medrese Yayınevi, İstanbul.
• Karaman, Hayrettin vd. (2006): Kur’an Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir, C. 2, Diyanet İşleri Başkanlığı yayınları, Ankara.
• Köprülü, M. Fuad (2018): Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, Alfa Basım Yayım, İstanbul.
• Kurt, Aynur (2019): “Anadolu’da Bilinen İlk Türkçe Manzum Fütüvvetname Olan Şeyh Eşref b. Ahmed Fütüvvetnamesinde Dini Tasavvufî Muhtevâ”, Eskişehir OGÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 6(10), ss. 117-146.
• Ocak, Ahmet Y. (1996): “Fütüvvet”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 13, ss. 264-265.
• Özcan, Abdülkadir (1991): “Ayyâr”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 4, s. 296.
• Sarıkaya, M. Saffet (2002): XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Sofuoğlu, Cemal (1983): “Gadîr-i Hum Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, ss. 461-70.
• Şeker, Mehmet (2011): Türk-İslam Medeniyetinde Ahilik ve Fütüvvet-namelerin Yeri: Seyyid Hüseyin el-Gaybi’nin “Muhtasar Fütüvvet-name”si, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Şen, Adil (2020): “1792 Tarihli Sakalar Fütüvvetnamesindeki Ahilik Merasimleri ve Ahlak İlkeleri”, iç. V. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ed. A. Gökbel vd., C. 1, ss. 1-7.
• Taeschner, Frank. (1953): “İslam Ortaçağında Futuvva (Fütüvvet Teşkilatı)”, Çev. F. Işıltan, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 1-30.
• Yeniterzi, Emine (2001): “Türk Edebiyatında Manzum Fütüvvet-nameler”, Konya Postası - Akademik Sayfalar, 18 Ekim, Y: 3, C: 3, Fasikül: 40, S. 173, ss. 321-323.