Beden Folkloru Açısından Gagavuz Mânilerinde Kadınlar

Yıl 2023, , 290 - 309, 30.03.2023

Tuğba Akkoyun

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1247287

Öz

Bedenin ve davranışların kültürel göstergeler olarak incelendiği antropoloji, sosyoloji gibi bilimler dahilindeki çalışmalar 19. yüzyıldan itibaren takip edilebilmektedir. Konunun halk bilimi içinde değerlendirilmesi ve folklorun alt dalları olarak görülmesi ise Amerikalı halk bilimci Katharine Young tarafından 1989’da ortaya atılan beden folkloru (bodylore) terimiyle gerçekleşmiştir. Beden folkloru mensubu olduğu kültürün, bireyin bedenine yansımaları olarak düşünülebilir. Kişinin fiziksel yapısında değişiklik oluşturan dövme, kına, süs, kıyafet; dil, kulak, göbek, kaş gibi vücudun belirli yerlerine yapılan piercing uygulamaları, saç ve kıllarla ilgili işlemler, günümüz kozmetik/ plastik cerrahi işlemleri vb. tüm unsurlar çalışmalarda kültürel açıdan değerlendirilir. İnsanın temel gereksinimlerinden olan iletişimi yalnızca konuşma diliyle kurmadığı, duygu ve düşüncelerini bedeniyle de yansıttığı gerçeğinden hareket edilir. Bireyin bedeni üzerinde yaptığı geçici veya kalıcı değişikliklerin, davranışlarının kültürel temelleri ve anlam dünyası üzerinde durulur. Bedende gözlenen somut göstergeler değerlendirilerek kültürel yorumlamalar yapılır. Türk halk şiirinin anonim ürünlerinden mâniler başlangıçta ferdî birer yaratım eseridir; zamana ve mekâna bağlı olarak anonimleşirler. Fuad Köprülü’nün belirttiği üzere mâni; halk edebiyatının en eski ve umumi bir şeklidir, kökleri İslamiyet öncesine gider ve türkülere kaynaklık etmiştir. Mâninin bu kadim geçmişi ve geniş kitlelerce benimsenerek halkın ortak zevkini yansıtması, onun kültürel kodların önemli bir taşıyıcısı olarak değerlendirilmesine imkân sunar. Aşk-muhabbet temasının sıkça işlendiği mânilerde kadın; beğenilen veya beğenilmeyen fiziksel yapısı ve davranışlarıyla, ona nasıl davranılması gerektiğiyle yer alır. Bu çalışmada Gagavuz mânilerinde kadın varlığı, beden folkloru açısından ele alınmış, kadın güzelliğinin, zarafet ve doğurganlığının göstergesi olan bedensel ve davranışsal ögelerinin önemli görüldüğü sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

mânilerde kadın, mânilerde beden folkloru, Gagavuz mânileri

Kaynakça

• Aça, M. ve Demir, B. (2020). Kültürel ve sosyal davranışların anlam ve ı̇şlev dünyasına bı̇r yolculuk: davranış folkloru. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, XIII(32), 1253-1277. doi: 10.12981/mahder.806709
• Alkan Ataman, H. (2022). Hamdullah Hamdı̂’nı̇n Kıyafetnâme’sı̇nı̇n bı̇r nüshası üzerı̇ne. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN, (74), 193-222. doi: 10.32925/tday.2022.91
• Barnard, A. (2019). Tarihöncesinde dil. M. Doğan (Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Çonoğlu, S. (2011). Cumhuriyet Devri Türk romanında beden yapısı, bedensel davranışlar ve kişilik ilişkileri üzerine bir çözümleme -Halide Edip Adıvar “Sinekli Bakkal”-Yakup Kadri Karosmanoğlu “Yaban”- Reşat Nuri Güntekin “Yeşil Gece”-. Turkish Studies, 6(4),475-496. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2547
• Gürçayır, S. (2007). Çağdaş kentte beden folkloru. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gagauzluk Cümne Birlii. (2017). Gagauz yortuları, adetleri, sıraları III. T. Zanet (Ed.). Chişinau: Pontos Basım Evi.
• Helvalı, E. E. (2019). Erken dönem uyumsuz şemalar ile yeme tutumu arasındaki ilişkide yakın ilişkilerin, vücut algısının ve benlik saygısının aracı rolü. Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Iusiumbeli, İ. (2008). Gagauz Yeri’nde kadın. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Keskin, A. (2019). Halkbilimi çalışmalarında disiplinlerarasılık: “neden”, “ne zaman”, “nerede” ve “nasıl”?. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(28), 925-944.
• Koç, A. (2009). Kütahya merkezinde giyim-kuşam kültüründeki değişmelerin çözümlenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, II(9), 243-261.
• Maden, S. (2017). Türk edebı̇yatında kıyafet ı̇lmı̇ ve kıyafetnameler. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 11-22.
• Marcos, S. (2005). Bedenler, dinler ve toplumsal cinsiyet. S. Özbudun, B. Şafak ve I. Çayla (Çev.). Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Tural, S., Elçin, Ş., Yıldız, N. ve Tural, G. (2007). Gagavuz Türkleri mâniler. Türk Dünyası edebiyat metinleri antolojisi VIII içinde (ss. 520-544). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, T. (2017). An experımental study on women to understand negatıve mood, appearance anxıety, body dıssatısfactıon, and body shame consıderıng adlerıan theory and objectıfıcatıon theory. Doktora Tezi, Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Young, K. (1998). Beden folkloru. Milli Folklor, S. Cengiz (Çev.), V(38), 136-139.