Karlığın Tepesi (Malatya) Topluluğunun Ağız ve Diş Sağlığı

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 310 - 324, 31.07.2025

Yarenkür Alkan

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1596134

Öz

Karlığın Tepesi (Malatya) Nekropolünden ele geçen ve M.S. 3-6 yüzyıllar arasına tarihlendirilen 259 birey mevcuttur. Bunların 23’ü bebek, 67’si çocuk, 84’ü kadın, 65’i erkektir. Ayrıca 20 bireyin cinsiyeti belirlenememiştir. Bu çalışmada 169 erişkin bireyin ağız ve diş sağlığı incelenmiştir. 444 diş üzerinde çalışılmıştır. 444 dişin 147 tanesi kadın, 228 tanesi erkek ve 69 tanesi cinsiyeti belirsiz bireylere aittir. Ağız ve diş sağlığı; çürük, apse, diş aşınması, diş taşı, alveol kaybı ve antemortem diş kaybı verileri incelenerek değerlendirilmiştir. Diş çürüğü %4,05, apse %4,56, diş taşı %29,95, alveol kemik kaybı %47,62 ve antemortem diş kaybı %23,40 oranında saptanmıştır. Diş aşınma oranı ise %85,79 ve 3 dereceli olarak gözlenmiştir. Hastalıklar cinsiyet ve çene gruplarına göre değerlendirilmiş ve istatistiksel analizleri yapılmıştır. Veriler, çağdaşı toplulukların verileriyle de karşılaştırılmış ve Karlığın Tepesi topluluğunun dönem içindeki yeri ortaya konulmuştur. Arkeolojik kanıtlara ve diş verilerine bakıldığı zaman, meyve, sebze ve tahıl açısından zengin bir diyete sahip oldukları düşünülebilir. Ayrıca orta derecede beyaz et ve az derecede kırmızı et tüketmiş olmaları muhtemeldir. Sonuç olarak Karlığın Tepesi topluluğunun yaşam standartlarının düşük olmadığını ve beslenme sistemlerinin kötü olmadığı söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Karlığın tepesi , Melitene , ağız ve diş sağlığı , Bizans.

Kaynakça

• Akçadağ, G. (2022). Sınır şehri Malatya’nın iki kez Osmanlı hakimiyetine geçişi. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (52), 1-30.
• Alkan, Y. (2024). Karlığın Tepesi (Malatya) topluluğunun paleodemografik analizi. Antropoloji (48), 8-15. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1441695.
• Alpaslan, F. S. ve Uz, B. (2017). Kirazlıdere iskelet topluluğunun çene ve diş patolojisi açısından incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 41(2), 1-19.
• Atila, C. ve Alkan, Y. (2023). Malatya Karlığın Tepesi nekropolü kazısı. Arkeoloji ve Sanat, (174), 69-78.
• Bıçak, S. ve Alpaslan, F. S. (2015). Zeytinli Ada iskelet topluluğunun diş ve çene patolojisi açısından incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi, 36(5), 32-46. https://doi.org/10.17776/csj.79627.
• Birecikligil, S. ve Çiçek, E. (2011). Gaziantep ili sınırları içerisindeki Fırat ve Asi havzası akarsuları balık faunası. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 4(2), 29-34.
• Brothwell, D. R. (1981). Digging up bones: the excavation, treatment, and study of human skeletal remains. Cornell University Press.
• Buikstra, J. E., and Ubelaker, D. H. (1994). Standards for data collection from human skeletal remains. Arkansas Archaeological Survey Research Series, No. 44.
• Bulut, E. (2018). Eskiçağ'da Kappadokia bölgesi'nin tarihi coğrafyası. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, Konya.
• Burns, K. R. (2015). Forensic anthropology training manual. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315664163.
• Caselitz, P. (1998). Caries—ancient plague of humankind. Kurt W. Alt, Friedrich W. Rösing, Maria Teschler-Nicola (Ed.) Dental anthropology: Fundamentals, limits and prospects in (pp.203-226). Vienna, Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-7091-7496-8_12.
• Demirel Gökalp, Z. (2009). Battalgazi (Melitene) definesi: VII. Mikhael Dukas’ın histamonları. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26 (2), 81-96.
• Erdal, Y. S. (1996). İznik Geç Bizans dönemi insanlarının çene ve dişlerinin antropolojik açıdan incelenmesi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Eryılmaz, D. ve Demirel, F. A. (2023). Pisidia Antiokheiası (Yalvaç, Isparta) Bizans dönemi (11-12. yy) kuyu iskeletlerinin ağız ve diş sağlığı. Antropoloji, (47), 39-49. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1325634.
• Gözlük Kırmızıoğlu, P., Yaşar, F., Yiğit, A. ve Erol, A. S. (2008, 26-30 Mayıs). Kyzikos iskeletlerinin dental analizi. H. Dönmez, A. Özme (Ed.), Ankara. 24. Arkeometri sonuçları toplantısı (139-162), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Hillson, S. (2001). Recording dental caries in archaeological human remains. International Journal of Osteoarchaeology, 11(4), 249-289. https://doi.org/10.1002/oa.538.
• Kural, E. E. ve Özer, İ. (2023). Havuzdere (Yalova) Orta Çağ toplumu bebek ve çocuk iskeletlerinde ağız ve diş sağlığı. Antropoloji, (45), 81-95. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1284861.
• Lukacs, J. R. (2007). Dental trauma and antemortem tooth loss in prehistoric Canary Islanders: prevalence and contributing factors. International Journal of Osteoarchaeology, 17(2), 157-173. https://doi.org/10.1002/oa.864.
• Sarı, İ. (2020). Kayalıpınar iskelet popülasyonunun çene ve diş patolojileri. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sönmez Sözer, Ç. (2016). Milas Belentepe doğu Roma-Bizans insanlarında ağız ve diş sağlığı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Strabon. (2000). Geographika (XII, XIII, XIV), Coğrafya. (Çev: Adnan Pekman). Arkeoloji ve Sanat Yayınları. İstanbul.
• Şarbak, A. (2017). Dara geç Roma dönemi antik kenti toplumunun ağız ve diş sağlığı üzerine bir araştırma. Avrasya Sanat ve Medeniyet Dergisi, (7), 10-35. https://doi.org/10.17740/eas.art.2017‐V7‐02.
• Şarbak, A. (2019). Akgüney iskelet toplumu dişlerinin paleopatolojik açıdan incelenmesi. Antropoloji, (38), 5-19. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.549035.
• Şarbak, A. (2019). Gümüş Tümülüsü (Bizans dönemi) toplumunda diş sağlığı. Turkish Studies-Social Sciences, 14(4), 1759-1774. https://doi.org/10.29228/TurkishStudies.22807.
• Ubelaker, D. H. (1989). Human skeletal remains. Excavation, analysis, interpretation. Chicago: Aldine Pub. Co.
• Üstündağ, H. ve Demirel, F. A. (2009). Alanya Kalesi iskelet topluluğunda ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26(1), 219-234.
• Yaşar, Z. F., Yiğit, A., Kırmızıoğlu, P. G. ve Erol, A. S. (2007, 28 Mayıs-1 Haziran). Smyrna agorası insanlarının ağız ve diş sağlığı. B. Koral, B. Dönmez, A. Özme (Ed.), Kocaeli. 23. Arkeometri Sonuçları Toplantısı (127-140), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. Yıldırım, E. (2013). Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırını korumak için Fırat nehri boyunca kurulan lejyonlar. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (4), 167-182. Yıldırım, E. (2016). Antik yazarların eserlerinde Sophene bölgesi ile ilgili anlatımlar. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(7), 51-73.
• Yıldırım, E. (2018, 1-5 Ekim). Antikçağ’da Anadolu’nun güneydoğusundan doğu Akdeniz’e uzanan ticaret yolları. S. Nurdan, M. Özler (Ed.), Ankara. XVIII. Türk Tarih Kongresi (89-108), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yılmaz Usta, N. D. (2013). Iasos (Bizans Dönemi) toplumunun diş sağlığı. Antropoloji, (25), 117-154. https://doi.org/10.1501/antro_0000000032.