Sınıf Öğretmeni Adaylarının Dijital Yeterlikleri ile Yapay Zekâ Okuryazarlık Düzeyleri Arasındaki İlişki

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 597 - 613, 31.07.2025

Şafak Kaman

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1663406

Öz

Amacı sınıf öğretmeni adaylarının dijital yeterlikleri ile yapay zekâ okuryazarlık düzeyleri arasındaki ilişkiyi belirlemek olan bu araştırma nicel yöntemlerden ilişkisel tarama modeli kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubunu, 2024-2025 eğitim-öğretim yılında İç Anadolu Bölgesinde bulunan dört farklı üniversitenin eğitim fakültesi sınıf öğretmenliği programında öğrenim gören 318 öğretmen adayı oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak “Üniversite Öğrencileri Dijital Yeterlikler Ölçeği” ve “Yapay Zekâ Okuryazarlık Ölçeği” olmak üzere iki farklı ölçek kullanılmıştır. Veriler online formlar aracılığı ile toplanmış ve elde edilen veriler SPSS 22 paket programına aktarılarak analiz edilmiştir. Analiz sürecinde korelasyon, bağımsız örneklem t-testi ve tek yönlü ANOVA yapılmıştır. Araştırma sonuncunda sınıf öğretmeni adaylarının dijital yeterlikleri ile yapay zekâ okuryazarlık düzeylerinin orta düzeyin üzerinde olduğunu bulunmuştur. Cinsiyet alt boyutu puanlarında ise dijital yeterlikte kadın öğretmen adayları erkek öğretmen adaylarından daha yüksek puan alırken yapay zekâ okuryazarlık ölçeğinde anlamlı farkın olmadığı tespit edilmiştir. Araştırmanın bir diğer bulgusunda ise sınıf öğrenmedi adaylarının eğitim gördükleri sınıf seviyeleri arasında dijital yeterlik ölçeği puanları üçüncü ve dördüncü sınıf seviyesinde dördüncü sınıf lehine anlamlı farklılaşırken yapay zekâ okuryazarlık düzeyleri ölçeği puanlarında anlamlı farklılaşma bulunmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Öğretmen adayı , Dijital yeterlik , Yapay zekâ

Kaynakça

• Afacan Adanır G. ve Gülbahar Güven Y., (2022). Üniversite öğrencileri dijital yeterlikler ölçeğinin Türkçeye uyarlama çalışması. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 12(1), 122-132. https://doi.org/10.5961/higheredusci.990452.
• Aktaş, M. A., Çittir, K., Şahin, M. A., Aktaş, İ. ve Baltacı, H. (2024). Sınıf öğretmeni adaylarının 21. yüzyıl becerileri ve dijital yeterlikleri arasındaki ilişki. Amasya Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(1), 14-37.
• Aral, N. (2022). Dijital dünyada çocuk olmak. Trt Akademi, 7(16), 1134-1153. https://doi.org/10.37679/trta.1181774.
• Arslan, S. (2019). İlkokullarda ve ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin dijital okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi. Sakarya.
• Barri, M. A. (2020). Evaluation of digital competency of public university students for web-facilitated learning: The case of Saudi Arabia. International Education Studies, 13(12), 58-69. http://dx.doi.org/doi:10.5539/ies.v13n12p58.
• Bozkurt, A., Hamutoğlu, N.B., Liman Kaban, A., Taşçı, G. ve Aykul, M. (2021). Dijital bilgi çağı: Dijital toplum, dijital dönüşüm, dijital eğitim ve dijital yeterlilikler. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi (AUAd), 7(2), 35-63. https://doi.org/10.51948/auad.911584.
• Büyüköztürk Ş. (2013). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı istatistik, araştırma deseni spss uygulamaları ve yorum. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Erkan, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2024). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Çelebi, C., Yılmaz, F., Demir, U. ve Karakuş, F. (2023). Artificial intelligence literacy: An adaptation study. Instructional Technology and Lifelong Learning, 4/2, 291-306. https://doi.org/10.52911/itall.1401740.
• Dedebali, N. C. (2020). Analysis of digital literacy and metaphoric perceptions of teacher candidate. International Journal of Educational Methodology, 6(1), 135-145.
• Eker, C. ve Halıcı Gürbüz, S. (2024). Matematik öğretmenlerinin matematik dersinde yapay zekâ kullanımına yönelik yeterlilik algıları. Sosyal, Beşerî ve İdari Bilimler Dergisi, 7(7): 513-528. https://doi.org/10.26677/TR1010.2024.1425.
• Falloon, G. (2020). From digital literacy to digital competence: The teacher digital competency (TDC) framework. Educational Technology Research Development, 68, 2449-2472 https://doi.org/ 10.1007/s11423-020-09767-4.
• Fidan, M. ve Cura Yeleğen, H. (2022). Öğretmenlerin dijital yeterliklerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi ve dijital yeterlik gereksinimleri. Ege Eğitim Dergisi, 23(2), 150-170. https://doi.org/10.12984/egeefd.1075367.
• Gelen, İ. (2017). P21-Program ve öğretimde 21. yüzyıl beceri çerçeveleri (ABD Uygulamaları). Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(2), 15-29.
• Güven, D. (2010). Profesyonel bir meslek olarak Türkiye’de öğretmenlik. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 27(2), 13-21.
• Hatos, A., Cosma, M. L., and Clipa, O. (2022). Self-assessed digital competences of romanian teachers during the COVID-19 pandemic. Frontiers in Psychology, 13, 810359. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.810359.
• Hilbert, M., and Lopez, P. (2011). The world’s technological capacity to store, communicate, and compute information. Science, 332(6025), 60-65. https://doi.org/10.1126/science.1200970.
• Kaman, Ş. (2025). Sınıf öğretmenlerinin yapay zekâ okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi, 7(1), 63-77. https://doi.org/10.53694/bited.1628589.
• Karasar, N. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Korkmaz, M. (2020). Sınıf öğretmenlerinin dijital okuryazarlık seviyelerinin belirlenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Kozan, M. (2018). Bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimi bölümü öğretmen adaylarının dijital okuryazarlık düzeyleri ve siber zorbalığa ilişkin duyarlılıklarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Elazığ.
• Kuyucu, M. (2017). Y kuşağı ve teknoloji: Y kuşağının iletişim teknolojilerini kullanım alışkanlıkları. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 5(2), 845-872. https://doi.org/10.19145/e-gifder.285714.
• Lucas, M., Bem-Haja, P., Siddiq, F., Moreira, A., and Redecker, C. (2021). The relation between in-service teachers’ digital competence and personal and contextual factors: What matters most? Computers & Education, 160, 104052. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2020.104052.
• Ocak, G., Ütebay, G. ve Karakuyu, A. (2024). Üniversite öğrencilerinin metaverse inançları ile dijital okuryazarlık arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 353-370. https://doi.org/10.31592/aeusbed.1436412.
• Özçelik, F. C. ve Akyol, H. (2025). Sınıf öğretmeni adaylarının dijital okuryazarlık becerileri ile-web 2.0 içerik geliştirme özyeterlik inançları arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1), 174-192. https://doi.org/10.29299/kefad.1555945.
• Özden, M. ve Örge Yaşar, F. (2024). Eğitim fakültesi öğrencilerinin dijital yeterlikleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 12(3), 516-529. https://doi.org/10.16916/aded.1496401.
• Öztürk, E. ve Gökdaş, İ. (2020). Öğrenme-öğretme ortamlarına teknoloji entegrasyonu sürecinde ilkokul düzeyinde dijital materyallerin kullanım durumlarının incelenmesi. Journal of Instructional Technologies and Teacher Education, 9(1), 65-80.
• Reddy, P., Sharma, B. N., and Chaudhary, K. C. (2020). Measuring the digital competency of freshmen at a higher education institute. In Pacific Asia conference on information systems. Association for Information Systems. https://repository.usp.ac.fj/id/eprint/12254/. 13.07.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Süzer, E. (2022). Öğretmenlerin dijital yeterlik seviyelerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Isparta.
• Talan, T. ve Aktürk, C. (2021). Orta öğretim öğrencilerinin dijital okuryazarlık ve bilgi güvenliği farkındalığı seviyelerinin incelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 158-180. https://doi.org/10.33437/ksusbd.668255
• Tekin, A. ve Polat, E. (2017). Öğretmen adaylarının sayısal yetkinlik düzeyleri ve çevrimiçi bilgi arama stratejilerinin değerlendirilmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (2), 635-658, https://doi.org/10.24315/trkefd.304174.
• Toker, T., Akgün, E., Cömert, Z. ve Edip, S. (2021). Eğitimciler için dijital yeterlilik ölçeği: Uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Milli Eğitim Dergisi, 50(230), 301-328. https://doi.org/10.37669/milliegitim.801607.
• Uyak, S., Güngör Uyak, S., Ürey, D., Keskin, Ö., Aymaz, A. ve Aydın, İ. (2023). Okul öncesi eğitim kurumlarında yapay zekâ uygulamaları: yönetici ve öğretmen görüşleri. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 9 (75): 4625- 4636. https://doi.org/10.29228/smryj.72414.
• We Are Social. (2021). Digital 2021: Global Overview Report. https://datareportal.com/reports/digital-2021-global-overview-report. 13.07.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Winter, E., Costello, A., O’Brien, M., and Hickey, G. (2021). Teachers’ use of technology and the impact of Covid-19. Irish Educational Studies, 40(2), 235-246. https://doi.org/10.1080/03323315.2021.1916559.
• Yıldırım, Y., Alptekin, G., Altınpulluk, H., and Türkmen, D. (2024). Investigation of digital competence levels of online learners, Kastamonu Education Journal, 32(2), 260-271. https://doi.org/10.24106/kefdergi.1473578.
• Yılmaz, M., Üredi, L. ve Akbaşlı, S. (2015). Sınıf öğretmeni adaylarının bilgisayar yeterlilik düzeylerinin ve eğitimde teknoloji kullanımına yönelik algılarının belirlenmesi. International Journal of Humanities and Education, 1 (1), 105-121.
• Yontar, A. (2019). Öğretmen adaylarının dijital okuryazarlık düzeyleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 815-824. https://doi.org/10.16916/aded.593579.