Oral and Dental Health Of The Skeletons Found Durıng The Rescue Excavatıons At Seyitömer Höyüğü (2019-2021): Traces Of Nutrıtıon

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 2, 455 - 474, 31.07.2025

Ali Taş

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1672075

Öz

Urbanisation in Anatolia from the end of the Chalcolithic period and the increase in population in the Early Bronze Age led to a change in lifestyle. This study aims to provide a global overview of the Bronze Age through the teeth, the hardest structure in the skeletal system. Teeth provide valuable clues about lifestyles and health conditions, especially in skeletal series where little information is available. To understand the socio-economic structure and health conditions of the society, the jaw and dental pathologies of the skeletons dated to the early-middle Bronze Age from the Seyitömer Höyük rescue excavations were analysed in this study. In the study, the oral and dental health of the society was analysed through 229 permanent and 28 deciduous teeth and 326 dental sockets belonging to a total of 29 individuals: 5 children, 8 males, 8 females, and 8 individuals of unknown sex. Since no pathological findings were found in deciduous teeth and the protection conditions were not good, the study was conducted only on permanent teeth. In this particular context, following a thorough examination of permanent teeth and jaw pathologies, it was observed that tooth caries was 9,2%, abscess 4,3%, dental calculus 36,6%, tooth wear 68,5% with wear grades ‘3+’ and ‘4’, hypoplasia 5,7% ‘mild’, antemortem tooth loss 4,9%, alveolar bone loss 95,8% ‘moderate’. An attempt was made to provide a diachronic perspective on the epidemiology of the dental pathologies analysed. When all the findings of permanent tooth and jaw pathologies are evaluated together, it is shown that the society had a carbohydrate diet with a predominance of cereals, and that it is compatible with other contemporary societies in Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Dental anthropology, , dental health , Early-Middle Bronze Age , Anatolia.

Seyitömer Höyüğü (2019-2021) Kurtarma Kazılarında Bulunan İskeletlerin Ağız ve Diş Sağlığı: Beslenme İzleri

Öz

Anadolu’da Kalkolitik dönemin sonundan itibaren kentleşme ve nüfusun Erken Tunç Çağında artması yaşam tarzının değişmesine yol açmıştır. Bu çalışma iskelet sistemindeki en sert yapıya sahip olan dişler üzerinden Tunç dönemine ilişkin küresel bir genel bakış sağlamayı amaçlamaktadır. Dişler, yaşam tarzları ve sağlık durumları hakkında özellikle çok az bilgiye sahip olunan iskelet serilerinde değerli ipuçları sağlamaktadır. Bu çalışmda toplumun sosyo-ekonomik yapısı ve sağlık koşullarını anlamak amacıyla Seyitömer Höyük kurtarma kazılarından elde edilen Erken-Orta Tunç dönemine tarihlendirilen iskeletlerin çene ve diş patolojileri incelenmiştir. Çalışmada 5 çocuk, 8 erkek, 8 kadın ve 8 cinsiyeti belirlenemeyen birey olarak toplamda 29 bireye ait 229 adet daimî ve 28 süt dişi ile 326 adet diş soketi üzerinden toplumun ağız ve diş sağlığı çalışılmıştır. Süt dişlerinde hiçbir patolojik bulguya rastlanmadığı ve korunma koşulları iyi olmadığı için çalışma sadece daimî dişler üzerinden yapılmıştır. Bu bağlamda daimî dişler ve çene patolojilerinin incelenmesi sonucunda diş çürüğü %9,2, periapikal lezyon %4,3, diş taşı %36,6, diş aşınması %68,5 ile aşınma dereceleri ‘3+’ ve ‘4’, hipoplazi %5,7 ‘hafif’, antemortem diş kaybı (amdk) %4,9, alveol kemik kaybı %95,8 ‘orta’ oranlarında olduğu gözlenmiştir. İncelenen diş patolojilerinin epidemiyolojisine dair diakronik bir bakış açısı sağlamaya çalışılmıştır. Elde edilen daimî diş ve çene patolojilerine ait tüm bulgular birlikte değerlendirildiğinde toplumun tahıl ağırlıklı bir karbonhidratlı beslenme tarzının olduğunun ve Anadolu’da bulunan diğer çağdaşı toplumlar ile uyumlu olduğunu göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Dental antropoloji , Diş sağlığı , Erken-Orta Tunç , Anadolu.

Kaynakça

• Açıkkol, A. (2000). Küçükhöyük eski tunç çağı insanlarının paleoantropolojik açıdan incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Atamtürk, D. ve Duyar, İ. (2010). Resuloğlu erken tunç çağı topluluğunda ağız ve diş sağlığı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27(1), 33-52.
• Başoğlu, O. ve Şener, T. (2015). Ovaören erken tunç çağı insanları: antropolojik bir inceleme, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 455-476.
• Başoğlu, O., Akçay, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., Gökkoyun, S. ve Şener, T. (2013). Diyarbakır/Aşağı Salat Höyüğü İskeletleri. Olba, 1(21), 27-44.
• Bouville, C. P., Constandse-Westermann, T. S., and Newell, R. R. (1983). Les restes humains mésolithiques de l'abri Cornille, Istres (Bouches-du-Rhône). Bulletins et Mémoires de la Société d'Anthropologie de Paris, 10(1), 89-110.
• Brothwell, D. R. (1981). Digging up Bones. London, Oxford University Press, British 291 Museum (Natural History). Erdal, Y. S. (1996). İznik geç bizans dönemi insanlarının çene ve dişlerinin antropolojik açıdan incelenmesi. (Basılmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Erdal, Y. S. (2009). Bademağacı erken Neolitik insanları. 25. Arkeometri sonuçları toplantısı, Pamukkale Üniversitesi Denizli. http://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyum_p df/ arkeome tri /25_arkeometri.pdf.
• Erkman, A. C. Şener, E., Taş, A., Özdemir Özbey, S., and Joshanı Shırvan, S. (2025). The bıoarchaeologıcal analysıs of a new early bronze age settlement ın central anatolıa harhar deresi 3000-2700 Bc, International Journal of Morphology, 43(3), 862-872.
• Erkman, A. C., Özdemir Özbey, S., Şener, E. ve Taş, A. (2022). Seyitömer höyüğü iskeletlerinin paleopatolojik analizlerinin ilk değerlendirmesi. S. Ünan (Ed), Seyitömer Höyük Kurtarman Kazısı 1989-2021 içinde (ss. 841-856). Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Erkman, A. C., Gökkurt, S. T. and İlbey, S. (2022). Evaluation of linear enamel hypoplasia (leh) in western anatolian skeletons from the late eastern roman period (Attepe settlements and Dereköy necropolis). Journal of Archaeological Science: Reports, 41,103-297.https://doi.org/ 10.1016/j.jasrep.2021.103297.
• Goodman, A. H., Armelagos, G. J. and Rose, J. C. (1980). Enamel hypoplasias as indicators of stress in three prehistoric populations from Illinois. Human biology, 52(3), 515-528.
• Güleç, E. ve Duyar, İ. (1998). Panaztepe MÖ ikinci bin ve Roma dönemi iskeletlerinin antropolojik analizi. Antropoloji, 13, 179–206. https://doi.org/10.1501/antro_0000000260.
• Hilson, S. (1996). Dental anthropology. John Wiley & Sons, Londan: Cambridge University Press https://doi.org10.1017CBO9781139170697.
• Hillson, S. (2001). Recording dental caries in archaeological human remains. International Journal of Osteoarchaeology, 11, 249-289. https://doi.org/10.1002/oa.538.
• Hillson, S. (2005). Teeth Cambridge Manuals in Archaeology. Londan: Cambridge University Press.
• Irvine, B. T. (2017). An ısotopic analysis of dietary habits in early bronze age Anatolia. Doktora Tezi, Berlin Özgür Üniversitesi, Yakın Doğu Arkeolojisi Enstitüsü, Berlin.
• Koruyucu, M. M. (2019). Anadolu erken tunç çağı topluluklarında ağız ve diş sağlığı. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Lanfranco, L. P. and Eggers, S. (2010). The Usefulness of caries frequency, depth, and location in determining cariogenicity and past subsistence: a test on early and later agriculturalists from the peruvian coast. American Journal of Physical Anthropology, 143,75-91. https://doi.org/101002/ ajpa.21296.
• Larsen, C. S. (2000). Dietary reconstruction and nutritional assessment of past peoples the bioanthropological record. F. Kenneth and C. Kriemhild (Ed.), The Cambridge world history of food in (pp.13-34). Londan, Cambridge University Press.
• Larsen, C. S. (2015). Bioarchaeology: ınterpreting behavior from the human skeleton (2nd ed). Londan: Cambridge University Press.
• Lukacs, J. R. (2009). Teeth and reconstruction of the past: an introduction. Comparative Dental Morphology, 13, 158-161. https://doi.org:10.1159/0002cdm.42410.
• Lukacs, J. R. (2011). Sex differences in dental caries experience: clinical evidence, complex etiology. Clinical Oral Investigations, 15, 649-656. https://doi.org/10.1007/s00784-010-04453.
• Maclellan, E. (2005). Linear enamel hypoplasia: what can it say about the condition of childhood? The University of Western Ontario Journal of Anthropology, 13(1),158-245. https://doi.org/ 10. 5206 /uwojav13i1.8849.
• Özbek, M. (1984). Etude anthropologique des restes humains de Hayaz höyük. Anatolica, 11(2), 155-169.
• Özek, S. (2022). Seyitömer höyük hayvan kemiklerinin ilk zooarkeolojik bulguları, S. Ünan (Ed), Seyitömer Höyük Kurtarman Kazısı 1989-2021 içinde (ss. 857-868). Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınlar.
• Özbek, M. (2000). Dünden bugüne insan. Ankara, İmge Kitabevi Yayınları.
• Özbek, M. (2007). Dişlerle zamanda yolculuk. Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Özdoğan, M. (2023). The Making of the early bronze age in Anatolia. Old World Journal of Ancient Africa and Eurasia, 3(1), 1-58. https://doi.org/10.1163/26670755-20230007.
• Pilloud, M. A., Edgar, H. J., George, R. and Scott, G. R. (2016). Dental morphology in biodistance analysis, A. Marin and T. Joseph (Ed), Biological Distance Analysis in (pp. 109-133). United States, Academic Press. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-801966-5.00006-8.
• Sakashita, R., Inoue, M., Inoue, N., Pan, Q. and Zhu, H. (1997). Dental disease in the chinese Yin-Shang period with respect to relationships between citizens and slaves. American Journal of Physical Anthropology, 103, 401-408.
• Sarı, İ. (2014). Oylum höyük erken tunç çağı toplumunda ağız ve diş sağlığı. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Sevim, A., Yılmaz, H. ve Açıkkol, A. (2005, 12-15 Mayıs). Çavlum iskeletlerinin paleoantropolojik analizi. I. Uluslararası Dünden Bugüne Eskişehir Sempozyumu, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Basımevi. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/114149 adresinden 25.03.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Taşçı, E., Yıldızay, H., Ünan, N., ve Tekin, M. D. (2024). Analysis and comparison of mudbrick building materials from Seyitomer höyuk early bronze age and middle bronze age. TÜBA-AR Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, (34), 37-52. https://doi.org/10.22520/ tubaar. 137 4064.
• Ubelaker, D. H. (1989). Human skeletal remains. Washington, Smithsonian Institution.
• Ünan, N., ve Ünan, S. (2022). Seyitömer höyük erken Tunç Çağı III d evresi yerleşimi üzerine bir ön değerlendirme, S. Ünan (Ed), Seyitömer Höyük Kurtarma Kazısı 1989-2022 içinde (ss. 49-325). Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınlar.
• Ünan, S., Ünan, N., Bilgiç, H., ve Andaç, M. (2020) Seyitömer höyük kurtarma kazısı 2020 yılı çalışmaları, Seyitömer Höyük Kurtarma Kazısı 1989-2022 içinde (ss. 78-114). Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınlar.
• Yiğit, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P., İbiş, R. ve Erol, A. S. (2011, 24-28 Mayıs). Çankırı Salur erken Tunç dönemi insanları. 26. Arkeometri sonuçları toplantısı, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara. https://www.kulturvarliklari.gov.tr/sempozyu_pdf/akeometri/26_arkeometri.pdf adresinden 21.03.2025 tarihinde erişilmiştir.