Cumhuriyetin İlk Yıllarında Okul Teftişleri: Kırklareli Ortaokulu’nun Teftiş Raporları Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 1049 - 1068, 30.11.2025

Eren Kesim , Fatih Çetin , Taner Atmaca

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1754822

Öz

Bu çalışma, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye’de eğitim sisteminin denetim süreçlerini anlamak amacıyla, 1930’lu yıllarda Kırklareli Ortaokulu’nda gerçekleştirilen öğretmen teftiş raporlarını incelemeyi amaçlamaktadır. Araştırma, nitel araştırma yaklaşımlarından doküman incelemesi yöntemiyle yürütülmüş ve Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri’nde yer alan 113 sayfalık resmî denetim raporları analiz edilmiştir. Bulgular, erken Cumhuriyet döneminde öğretmenlerin yalnızca pedagojik bilgi ve becerileri açısından değil, aynı zamanda sınıf yönetimi, öğrenciyle ilişkileri, mesleki tutumları ve davranışları bakımından da kapsamlı biçimde değerlendirildiklerini göstermektedir. Araştırma kapsamında dört tema belirlenmiş ve her biri detaylı analizlerle tartışılmıştır: pedagojik yeterlilik ve öğretim yöntemleri, sınıf yönetimi ve disiplin, öğrenci-öğretmen etkileşimi ve iletişimi, mesleki tutum ve sorumluluk bilinci. Bulgular, dönemin eğitim denetiminin yalnızca teknik bir değerlendirme süreci olmadığını; öğretmenin toplumsal rolü, ahlaki duruşu ve ideolojik uyumu ile bütüncül bir biçimde ele alındığını ortaya koymaktadır. Araştırma, dönemin eğitim anlayışına dair tarihsel bir perspektif sunmakta ve günümüz eğitim sisteminde öğretmen değerlendirmelerine yönelik yeni açılımlar sunma potansiyeli taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet dönemi , eğitim denetimi , eğitim politikaları , öğretmen teftişi

School Inspections in the Early Years of the Republic: An Evaluation Based on the Inspection Reports of Kırklareli Secondary School

Öz

This study aims to examine the educational inspection processes in the early years of the Turkish Republic through the inspection reports of teachers at Kırklareli Secondary School in the 1930s. Utilizing the document analysis method within the qualitative research paradigm, a total of 113 pages of official inspection documents obtained from the Turkish Presidential State Archives were analyzed. The findings reveal that teachers during this period were evaluated not only in terms of pedagogical knowledge and instructional competence but also regarding classroom management, student-teacher interaction, professional attitude, and behavioural alignment. Four main themes were identified and examined in depth: pedagogical competence and instructional methods; classroom management and discipline; teacher-student communication and interaction; and professional commitment and sense of responsibility. The study shows that educational supervision in the early Republican era functioned as a holistic process encompassing ethical, pedagogical, and ideological evaluations of teachers. Offering a historical perspective on teacher supervision, this research contributes to contemporary debates on teacher evaluation systems by highlighting the multifaceted expectations placed on teachers in the formative years of the Republic.

Anahtar Kelimeler

Republican era , educational inspection , education policy , teacher inspection

Kaynakça

• Ahmad, F. (2002). Modern Türkiye’nin oluşumu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ağın, E. (2020). Okulun kurumsal habitusunda disiplinci söylem ve pratikler. Mülkiye Dergisi, 44(4), 711-746.
• Akkuş-Çakır, N. and Sarıdemir, H. (2024). On the mutually elaborating relationship between teacher ıdentity and classroom management practices. European Education, 57(1), 1-14. https://doi.org/10.1080/10564934.2024.2437708
• Akyüz, A. K. (1939, 25 İkincikanun). Mekteb disiplini. Cumhuriyet Gazetesi, ss. 5.
• Akyüz, Y. (2012). Türkiye’de öğretmenlerin toplumsal değişimdeki etkileri (1839-1950). Ankara: Pegem Akademi.
• Alkan, M. Ö. (2004). İmparatorluk’tan cumhuriyet’e modernleşme ve ulusçuluk sürecinde eğitim. Kemal H. Karpat (Der.), Osmanlı geçmişi ve bugünün Türkiye’si içinde (ss. 73-242). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Altunya, N. (2007). Yetmişinci yılında köy eğitmenliği. Nazife Güngör (Der.) Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze dil, kültür, eğitim içinde (ss. 495-526). Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Arı, A. (2002). Tevhid-i Tedrisat ve laik eğitim. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 181-192. Arslan, Ö. Ö. (2019). Köy Enstitülerinin toplum kalkınmasındaki rolü. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 6(1), 84-119.
• Asan, H. T. (2013). Türk eğitiminde iktidar-eğitim ilişkileri ve insan yetiştirme politikalarının Michel Foucault’un panoptikon metaforuna göre incelenmesi: 1795-1946, Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Aslan, E. (2011). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilkokullarda izlediği ilk öğretim programı: 1924 ilk mektepler müfredat programı. İlköğretim Online, 10(2), 717-734.
• Ateş, A. E. (2021). Kazma-kürek, defter-kitap: Köy Enstitüleri, sekülarizm ve romantik milliyetçilik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Atmaca, T. (2021). Endoktrinasyon, okul ve eğitimde yeniden üretim. Mehmet Akif Sözer ve Turgay Öntaş (Ed.) Çocuklukta politik toplumsallaşma içinde (ss. 26-41). Ankara: Pegem Akademi.
• Atmaca, T. ve Öntaş, T. (2023). Cumhuriyet döneminde örgün ve yaygın eğitimde meydana gelen gelişmeler. Alim Arlı (Ed.) Cumhuriyetin 100 yıllık serüveninde yerel yönetimler ve şehircilik, Cilt 2 içinde (ss. 350-381). İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Aydilek, E. (2021). Cumhuriyet dönemi toplumsal hareketleri üzerine bir kategorizasyon çalışması. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 45, 143-160. https://doi.org/10.30794/pausbed.766259
• Berkes, N. (2019). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Binbaşıoğlu, C. (2014). Başlangıçtan günümüze Türk eğitim tarihi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Bozaslan B. M. (2013). Modernleşme ve eğitim: Türkiye’de modern eğitimin inşası (1923-1938), Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bozaslan, B. M. ve Çokoğullar, E. (2015). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e modern eğitimin inşası: devletin kurtarılmasından devletin kurulmasına. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(3), 309-329.
• Cevherli, K. (2022). Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e eğitim: kurumlar, tartışmalar, gelişmeler. Ankara: Eski-Yeni Yayınları.
• Çelebi, N. ve Asan, H. T. (2016). Cumhuriyet’in ilk yıllarında eğitimde denetim anlayışı (1923-1946). Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(27), 18-31. https://doi.org/10.16992/ASOS.1107
• Çelenk, S. (2008). Türk eğitim tarihinde lâikleşme süreci. İlköğretim Online, 7(2), 368-375.
• Demir, F. (2018). Türkiye’de Cumhuriyet döneminde ilkokul programları kapsamında yetiştirilmek istenen insan modeli, Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ekinci, A., Öter, Ö. M. ve Akın, M. A. (2013). Cumhuriyet sonrası eğitim sisteminde müfettiş seçme ve yetiştirme sistemi. Milli Eğitim, 199, 106-125.
• Fullan, M. (2001). The new meaning of educational change. New York: Teachers College Press.
• Güler, O. (2020). Cumhuriyet dönemi eğitim felsefesi, Doktora tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Güven, İ. (2015). Türk eğitim tarihi. Ankara: Pegem Akademi.
• Güven, İ. (2022). 100. yılına girerken Türkiye’de eğitim: Cumhuriyet dönemi insan yetiştirme anlayışı. Demokrasi Platformu Dergisi, 11(37), 49-175.
• Hatipoğlu, A. (2016). Eğitim ve siyasal değişme: Türk devrimi’nin eğitime yüklediği anlam. Sosyoloji Dergisi, Armağan Sayısı, 99-117.
• Hesapçıoğlu, M. (2009). Türkiye’de cumhuriyet döneminde eğitim politikası ve felsefesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 29, 121-138.
• Kanbolat, E. (2018). Cumhuriyet dönemi eğitim kurumlarında laikleşme süreci ve ahlâk eğitimine dair tartışmalar. Kastamonu Education Journal, 26(3), 985-994. https://doi.org/10.24106/kefdergi.421690
• Kaplan, İ. (2002). Türkiye’de milli eğitim ideolojisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karakuş-Öztürk, H. (2023). Kabiliyetin mecra değiştirmesi: erken cumhuriyet dönemi yazarları İsmail Hakkı Baltacıoğlu ve Ali Kami Akyüz’ün düşünüşünde çocuk terbiyesi. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, 8(2), 178-197. https://doi.org/10.58648/inciss.1371601
• Karayaman, M. (2018, 1-5 Ekim). CHP parti müfettiş raporlarının yerel tarih araştırmalarındaki yeri ve önemi Batı Anadolu örneği. S. Nurdan ve M. Özler (Haz.), Mardin. XVIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri IX. Cilt, ss. 427-458. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kavrayıcı, C. (2021). The relationship between classroom management and sense of classroom community in graduate virtual classrooms. Turkish Online Journal of Distance Education-TOJDE, 22(2), 112-125.
• Kirby, F. (2019). Türkiye’de Köy Enstitüleri. İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Koçak, C. (2010). Umûmî müfettişlikler (1927-1952). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kodal, T. (2023). Cumhuriyet döneminde Türkiye’de eğitim politikaları (1923-1960). Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Özel Sayı (Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye), 175-202. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1341437
• Köybaşı, F., Uğurlu, C. T. ve Demir, D. (2017). Çağdaş eğitim denetimi modeli olarak okullarda farklılaştırılmış denetim uygulamalarına ilişkin bir araştırma. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 15(1), 43-57.
• Morris, T. H., Bremner, N. and Sakata, N. (2023). Self-directed learning and student-centred learning: a conceptual comparison. Pedagogy, Culture and Society, 33(3), 847-866. https://doi.org/10.1080/14681366.2023.2282439
• Okçabol, R. (2005). Öğretmen yetiştirme sistemimiz. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Öztan, G. G. (2013). Türkiye’de çocukluğun politik inşası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Perliger, A., Canetti-Nisim, D. and Pedahzur, A. (2006). Democratic attitudes among high-school pupils: The role played by perceptions of class climate. School Effectiveness and School Improvement, 17(1), 119-140. https://doi.org/10.1080/09243450500405217
• Sakaoğlu, N. (2018). Türkiye eğitim tarihi: 11-20. yüzyıllar. İstanbul: Alfa Yayınları. Schleicher, A. (2011). Building a high-quality teaching profession: lessons from around the World. OECD Publishing. http://dx.doi.org/10.1787/9789264113046-en
• Skytterstad, R., Antonsen, Y., Aspfors, J. and Heikkinen, H. L. T. (2025). Reframing new teacher induction: Opportunities over deficiencies. Teaching and Teacher Education, 155, 104910. https://doi.org/10.1016/j.tate.2024.104910
• Soydan, T. (2013). Osmanlı’dan Cumhuriyet dönemine Türkiye’de temel eğitimin gelişmesi ve finansmanı sorunu. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 5(8), 53-71.
• Şahin, A. (2022). Türk eğitim sisteminde denetimin tarihsel gelişimi ve denetimin okul yöneticileri ya da müfettişler tarafından yapılmasının güçlü ve zayıf yönleri. Atlas Sosyal Bilimler Dergisi, 1(12), 38-48.
• Şenkaloğlu, S. (2021). Cumhuriyet dönemi Türk eğitim sistemi ve sorunları. AJER-Academia Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 24-36.
• Şimşek, M. (2016). Afyonkarahisar ili ilköğretim okullarının 1930-1940 ve 2000-2010 yıllarına ait teftiş raporlarına göre eğitim öğretim sorunları ve çözüm önerileri, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Şimşek, S. (2002). Bir ideolojik seferberlik deneyimi: halkevleri (1932-1951). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Taşer, S. (2010). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e modernleşme sürecinde öğretmen yetiştiren kurumlarda eğitim yönetimi ve denetimi, Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Toprak, G. N. (2008). Cumhuriyetin ilk döneminde Türk eğitim sistemi ve Köy Enstitüleri, Yüksek lisans tezi, Afyonkarahisar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar.
• Turgut, S. (2023). Cumhuriyet modernleşmesinin taşıyıcısı olarak mefkûreci öğretmen. İnsan ve Toplum, 13(1), 126-158.
• Türkdoğan, O. (1999). Kemalist sistem: kültürel boyutları. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Türkoğlu, P. (2004). Tonguç ve enstitüleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ülker, O. (2020). Türkiye’de kültürel üretim alanı ve din ile ilişkisi: 1923-1980, Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Üstel, F. (2011). Makbul vatandaşın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, B. (2023). Disiplin oluşturma ve kural geliştirme. Mehmet Akif Erdener (Ed.) Çağdaş sınıf yönetimi yaklaşımları iletişim, disiplin, teknoloji ve düşünme becerileri içinde (ss. 133-136). Ankara: Vizetek Yayınları.
• Yinilmez-Akagündüz, S. (2020). Cumhuriyet’in ilk yıllarında yurttaşlık eğitimi: Cumhuriyet çocuklarına malûmât-ı vataniye ders kitabı örneği. Turkish History Education Journal, 9(1), 109-131. https://doi.org/10.17497/tuhed.653698