Yeniden İşlevlendirme Kapsamında Tarihi Yapı Örneği; Kırşehir Cacabey Cami Analizi

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 163 - 182, 31.03.2021

Merve Başgül , Zeynep Yeşim İlerisoy

https://doi.org/10.31592/aeusbed.803056

Öz

Toplumun kültürünü yansıtan ve sahip olduğu değerleri en iyi şekilde ifade eden tarihi yapılar ait olduğu yılların önemli hazinelerindendir. İnşa edilmelerinden itibaren birçok farklı dış etkiye maruz kalan tarihi yapıların gelecek kuşaklara sağlıklı biçimde ulaştırılabilmeleri büyük önem arz etmektedir. Sürdürülebilirliklerini korumada yapının mevcut halinin, kullanıcı ihtiyaçlarına cevap verebilecek duruma gelebilmesi için farklı müdahaleler ile iyileştirmeler yapılmaktadır. Bu iyileştirmelerden birisi olan yeniden işlevlendirme, zaman içerisinde gelişen durumlara ve değişen şartlara bağlı olarak işlevini yitiren yapıların korunabilmesi adına tercih edilen yaygın bir uygulamadır. Fiziksel, mekânsal ve anlamsal dönüşümler içeren “yeniden işlevlendirme” kavramı eski işlevini kaybetmiş olan yapıya özgün işlevi dışında yeni bir kullanım alanı tanımlayan süreçtir. Bu çalışmada Anadolu’nun ilk rasathanesi olduğu düşünülen ve Kırşehir ili için bir sembol haline gelen Cacabey Medresesinin yeniden işlevlendirme süreci ele alınmıştır. Yapının tarihçesi hakkında bilgi verilmiş, mimari ve yapısal öğelerine değinilmiş, zaman içerisinde kazandığı işlevlerden ve geçirdiği onarımlardan bahsedilmiştir. Yapıldığı dönemin önemli bir ihtiyacını karşılayan ve eğitim amaçlı inşa edilen bu yapı, zamanla özgün işlevini yitirmiş ve günümüzde cami olarak kullanılmaya başlanmıştır. Cami işlevini kazanmasının bir sonucu olarak yapıda, ihtiyaca yönelik zorunlu mimari değişiklikler yaşanmış, bu değişikler ile yapı tekrar kullanıma açılmıştır. Kaybolan medrese işlevi ve yeniden tanımlanan cami işlevi sürecinde yapının kazandığı ya da kaybettiği mimari ve yapısal öğeler, plan ve kesit bazında incelenmiştir. Tanımlanan yeni işlevin yapının eski kimliğine, özgün mimarisine ve bulunduğu bölgeye uyumu; sosyo-kültürel, ekonomik ve fiziksel açıdan değerlendirilmiştir. Sonuç olarak yapının uzun yıllar korunabilmesinde restorasyon çalışmaları kadar yeniden işlevlendirilmesinin de önemli bir etkisi olduğuna ve tanımlanan cami işlevinin yapı ile en uyumlu işlev olduğuna karar verilmiştir. Yeni işlev ile birlikte Cacabey Cami; kültürel turizme katkı sağladığı, sosyal açıdan insan ve çevre ile uyum yakaladığı, fiziksel olarak geri alınabilir müdahaleler içerdiği ve özgün halinin okunabilirliğini korunduğu için Kırşehir kentinde gurur duyulacak bir hazinedir.

Anahtar Kelimeler

yeniden işlevlendirme, yapı işlev uyumu, cacabey medresesi, kırşehir

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (1988). Mimarbaşı Kocasinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri. S. Bayram (Ed.). Mimar Sinan’ın eğitim yapıları, (ss. 239-309). İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Aydın, A. ve Şahin Ö. (2018). Tarihi yapıların yeniden işlevlendirilmesi: Isparta Aya İshotya (Yorgi) Kilisesi’nin Gül Müzesi’ne dönüşümü. Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 17, 63-75. http://dx.doi.org/10.22520/tubaked.2018.17.004.
• Bakkal, A. (2011). İslâm Tarihinde Rasathaneler ve Caca Bey Medresesi. 1.Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu, Kırşehir.
• Balibeyoğlu, L. (1998). 13.yüzyılda Kırşehir Nureddin Cacabey ve Ahmet Gülşehri. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 6, 115-122.
• BCA, Cumhuriyet Arşivi. (1947). Kırşehir'in çeşitli ihtiyaçları ile Cacabey Medresesi'nin tarihi önemi ve restorasyonu hakkında, T.T.K tarafından hazırlanan rapor. 117, Gömlek 737-2. Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü.
• BCA, Cumhuriyet Arşivi. (1960). Kırşehir'de bulunan Cacabey Camii onarımına ait ihalenin kabulü. No. 156, Gömlek No. 14. Kararlar Daire Başkanlığı.
• BOA, Osmanlı Arşivi. (1757). Kırşehri'ndeki Caca Bey Medresesi müderrislerine yeniden berat verilmesi. No. 61, Gömlek No.3046. C..MF..
• BOA, Osmanlı Arşivi. (1767). Kırşehir'in Medrese mahallesindeki Caca Bey Medresesi'ne müderris tayini. No. 146, Gömlek No.7281. C..MF..
• BOA, Osmanlı Arşivi. (1868). Kırşehir kazasında kain Caca Bey Medresesi vakfı müderris cihetinin ferağ ve tevcihi. No. 37, Gömlek No.1833. C..MF..
• BOA, Osmanlı Arşivi. (1899). Kırşehir'de Caca Cami-i Şerifi'nin tamiri. No. 1379, Gömlek No. 103409. BEO.
• Demiralp, Y. (2006). Osmanlı öncesi Anadolu medreselerinde örtü ve erken Osmanlı medreseleriyle karşılaştırma. Sanat Tarihi Dergisi, XV(2), 29-48.
• İnan Ocak, Z. ve Tanyeli, G. (2016). Kırşehir Cacabey Medresesi ve Onarımları. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 11 (21), 145-170.
• İslamoğlu, Ö. (2018). Tarihi yapıların yeniden kullanılmasında yapı-işlev uyumu: Rize Müzesi örneği. Journal of History Culture and Art Research, 7(5), 510-523.
• Karapınar, M. (1997). Çevre ve ihtiyaç programı verilerinin mimari tasarıma etkisi üzerine bir değerlendirme. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Üniversitesi, İstanbul.
• Kaya, A. (2018). Anadolu Selçuklu medreseleri ve bugünkü durumlarının tespiti (başlangıcından 1243 yılına kadar). Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kincaid, D. (2002). Adapting buildings for changing uses. London: Routledge.
• Kuran, A. (1969). Anadolu medreseleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mısırlısoy, D. ve Günçe, K. (2016). A critical look to the adaptive reuse of traditional urban houses in the Walled City of Nicosia. Journal of Architectural Conservation, 22(2), 149-166. 10.1080/13556207.2016.1248095
• Okuryazarım. (2017). Konya Karatay medresesi. https://okuryazarim.com/konya-karatay-medresesi/ adresinden 20.07.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Önkal, H. (1996). Anadolu Selçuklu türbeleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özkan Yazgan, E. (2011). Anıtsal kültür varlıklarının müze olarak kullanımına yönelik yaklaşımın İstanbul İbrahim Paşa sarayı örneğinde irdelenmesi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Öztürk, E. ve Esmer, M. (2019). İstanbul’daki 16-18. Yüzyıllara Ait Medreselerin Mevcut İşlevlerinin Koruma Amaçlı Değerlendirilmesi, Kent Akademisi, 12(3), Pages 561-574
• Saraç, Ö. ve Tanrısever, C. (2018). Kastamonu’da yeniden işlevlendirilen tarihi yapıların sürdürülebilirliğe etki eden çekicilik faktörleri. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 29(2), 151-163.
• Sayılı, A. ve Ruben, W. (1947). Türk Tarih Kurumu Adına Kırşehir’de Cacabey Medresesinde Yapılan Araştırmanın İlk Ön Raporu. Belleten, XI(44), 671-81.
• Şakı, S. (2019). Osmanlı dönemi medrese yapılarının yeniden işlevlendirilmesi: Kepenekçi Sinan Medresesi örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Şaman Doğan, N. (2019). Anadolu Selçuklu Medreseleri ve Darüşşifalarında Türbe. Belleten, 83(297), 519-554.
• Şimşek, A. (2006). Cacabey ve medresesi. Kırşehir: Arter.
• Şimşek, M. (2017). Medreselerin Yeniden işlevlendirilmesinde değerlerinin korunması sorunsalı; Hadım Hasan Paşa Medresesi ve Esekapı Medresesi örnekleri. Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu, 205-215.
• Tarım, C. H. (1938). Kırşehir tarihi üzerinde araştırmalar I. Kırşehir: Vilayet Matbaası.
• Tekin, B., H. (2018). İstanbul’daki Mimar Sinan eseri yeniden işlevlendirilmiş medreselerin yeni işlev gereği değişen mimari özellikleri. El-Cezerî Fen ve Mühendislik Dergisi, 5(2), 331-345.
• Unat, Y. (2011). Selçuklularda Astronomi Bilimi. 2. Uluslararası Selçuklu Sempozyumu, 19-23 Ekim, Konya.
• Ülgen, A. S. (1942). Kırşehir’de Türk Eserleri. Vakıflar Dergisi, 254-255.
• Ünsal, V., Karaköse, H., Tuğluca M. ve Özüçetin, Y. (2013). Ortaçağda Kırşehir. Editör-Y. Özüçetin (Ed.), Kırşehir (siyasi tarihi ve Kırşehir tarihi bibliyografyası), 91-163. Ankara: Gökçe.
• Worthing, D., Bond, S. (2008). Managing built heritage: the role of cultural significance. London: Blackwell Publishing.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. (2005). Kırşehir Cacabey Medresesi Restorasyon ve Çevre Düzenleme Projesi Raporu, Kayseri.
• Venedik Tüzüğü. (1964). Venedik tüzüğü. http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603 001536681730.pdf adresinden 10.06.2020 tarihinde erişildi.
• Yaldız, E. (2003). Konya’da ki medrese yapılarının yeniden kullanım koşullarına göre değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.