Yunus Emre Türkçesindeki Anlatım Ögeleri

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 3, 637 - 656, 30.11.2024

S. Nilay Işıksalan

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1506519

Öz

Yunus Emre, sadece Türk Halk Edebiyatı'nın değil, dünya edebiyatının önemli bir sofi şairi ve Türk dilinin ustasıdır. Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmakta olduğu ve Türk beyliklerinin ortaya çıktığı 13. yüzyılın sonu ile 14. yüzyılın başında yaşamıştır. Bu dönem, Moğol saldırıları, devletin zayıflığı, beylikler arasındaki siyasal üstünlük kavgaları, Anadolu'da kıtlık ve kuraklık ile karakterize edilmiştir. Buna, Batı Türkistan'dan gelen farklı inanç ve mezhepteki büyük göçler de eklenebilir.1071'deki Malazgirt zaferi ile başlayan Türkleşme sürecinde Anadolu'da Türkçe konuşulmakta ve halkın güçlü bir sözlü edebiyat geleneği bulunmaktaydı. Bu süreçte yetişen Yunus Emre’nin Türkçesi, üç ana kaynaktan beslenmiştir: Oğuz lehçeleri, 14. yüzyıl Eski Anadolu Türkçesi ve Arapça ve Farsça kelimeler ve terimler. Şiirlerinde arkurı (zıt), esrik (sarhoş), karanu (karanlık), uçmak (cennet), yavı kılmak (kaybetmek), eyitmek (söylemek), tamu (cehennem), göynük (yanmak), kakımak (öfke), yağı Tatar (düşman Moğol) ve tapu (huzur, hizmet) gibi arkaik sözcükler de bulunmaktadır.Yunus Emre’nin şiirlerinin anlatım ögelerini benzetmeler, atasözleri ve deyimler, karşıtlıklar, yinelemeler, imgeler ve metaforlar oluşturur. Bazı fonetik ve yazım farklılıklarına rağmen büyük ölçüde değişmeden günümüze kadar gelmiştir. Türkçeye olan sevgisi ve dilsel becerisi, döneminde Âşık Paşa ve Gülşehrî’yi etkilediği gibi günümüze kadar gelen mutasavvıf şairleri de etkilemiştir.Bu nedenle, sadece mistik felsefesini değil onun sanatsal Türkçesini de metin çözümlemelerinde, Türkçe ve Edebiyat öğretmeni adaylarına öğretmenin yararlı olacağı kanısındayız.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre Türkçesi, anlatım ögeleri, metin çözümlemesi

Kaynakça

• Akar, A. (2012). Türkiye Türkçesinin Kuruluşu ve Yunus Emre. Türk Yurdu Dergisi, 32(297), 1-6.
• Akar, A. (2021). Yunus Emre Türkçesinin Kaynakları. Anma ve Armağan Dizisi 3: Yunus Emre, s.: 6-14. Ihlamur Kitap: İstanbul.
• Akbalık, E. (2013). Yunus Emre’nin Şiirlerinde Gönül İmgesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(26), 20-28.
• Aksan, D. (1992). Yunus Emre’de Dil Ustalığı. Türk Dilleri Araştırmaları, 53-68. http:// www.turkdilleri.org
• Aksan, D. (2005). Yunus Emre Şiirinin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aktaş, Ş. (1988). Yunus Emre’de Lirizmin Kaynağı. Millî Kültür Dergisi, 62, 2-14.
• Aydın, M. (2010). Khourchid, La Langue de Yunus Emre Contribution a L 'histoire du Turc, Pre-Ottaman, Editions Ministere de la Culture, Ankara 1991, Unesco Etkinliği. 6-8 Mayıs 2010.
• Barkan, Ö. L. (2008) “İstilâ Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeleri”. Tasavvuf Kitabı. (haz. Cemil Çiftçi) İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çubukçu, İ. A. (1981). Yunus Emre’nin Felsefesi. A. Ü. İlahiyet Fakültesi Dergisi, XXV, 71-94.
• Dilçin, C. (1992). Yunus Emre’nin Şiirlerinde Türkçenin Gücü, Türk Dili, 487, 30-49.
• Dilçin, C. (1991, 7-10 Ekim). Yunus Emre’nin Şiirlerinde “Ben-Sen” ve “Benlik-Senlik” Kavramı. Ankara. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, içinde (385-398). Ankara: Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Gemalmaz, E. (1991, 15-16 Ekim). Yunus Emre Dilinin Özellikleri, Erzurum. Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, içinde (61-77). Erzurum: Atatürk Üniversitesi
• Gölpınarlı, A. (1958). Menâkıb-ı Hacı Bektaş-ı Veli: Vilâyetname. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Gölpınarlı, A. (1992). Yunus Emre ve Tasavvuf. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Gülensoy, T. (1991). Yunus Emre’nin Şiirlerinde Dil ve Üslûp. Türk Dili Dergisi, Yunus Emre Özel Sayısı, 480, 493-499.
• İlker, A. (2020). Yunus Emre’de Özgün Söz Kalıpları. Uluslararası Yunus Emre ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Gelişimi. Kırşehir: Kırşehir Belediye Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1973). Yunus Emre ve Anadolu Türkçesinin kuruluşundaki yeri. Türkoloji Dergisi. 5(1), 13-19. https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000095
• Mengi, M. (1991, 7-10 Ekim). Yunus Emre’nin Şiir Dilinde Benzetme Sanatları, Ankara. Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, içinde (453-464). Ankara: Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Özkan, N. (2022). Yunus Emre’de Ben Kavramı Üzerine. Dil Araştırmaları (Journal of Language Studies), 16(31), 1-15.
• Schimmel. A.(1982). Tasavvufun Boyutları (E. Gürol, Çev.). İstanbul: Adam Yayınları.
• Tatçı, M. (1990). Yunus Emre Divanı, Tenkitli Metin –II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Tatçı, M.(2008). Yunus Emre Külliyatı: Yunus Emre Divanı I. H Yayınları.
• Tezcan, S. (2012). Eski Anadolu Türkçesi ve Yunus Emre Şiirlerinin Dili Üzerine. (Ed.) A. Y. Ocak, Yunus Emre içinde, (ss. 97-123). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Timurtaş, F. (1980). Yunus Emre Divanı. Ankara: Kütür Bakanlığı Yayınları.