Savaş Kaynaklı Çevresel Tahribat: Farklı Silah Sistemlerinin Ekolojik Etkileri

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: Filistin Özel Sayısı, 150 - 162, 28.02.2025

Fatma Ergün , Demirel Ergün

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1596151

Öz

Savaş olgusunun etkileri, yalnızca doğrudan insan kayıpları ile sınırlı kalmayıp, çok boyutlu ve katmanlı bir tahribat sürecini ifade etmektedir. Savaşların ekolojik ve sosyoekonomik etkileri, çatışmanın süresine, kullanılan silah sistemlerinin (konvansiyonel, biyolojik, kimyasal veya nükleer) niteliğine, yoğunluğuna ve uygulama biçimlerine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Savaş dinamikleri, yalnızca doğrudan çatışan tarafları değil, bölgesel ve küresel ölçekte jeopolitik gerilim alanları oluşturarak tüm uluslararası sistemin dengelerini etkilemektedir. Çatışma sonrasında ortaya çıkan çevresel tahribat ve ekonomik yıkım, temel insani ihtiyaçların karşılanmasında ciddi yapısal sorunlara neden olmaktadır. Yoğun çatışma süreçlerinde açığa çıkan hava kirliliği ve sera gazı emisyonları, yalnızca atmosferik sistemleri değil, aynı zamanda biyolojik ekosistemlerin yapısal bütünlüğünü de tehdit etmektedir. Habitat tahribatı, biyoçeşitlilik üzerinde geri dönüşümü olmayan yıkıcı etkiler meydana getirmektedir. Altyapı sistemlerindeki çökme ve su kaynaklarının kirletici unsurlarla kontaminasyonu, çevresel yıkımın derinliğini artıran kritik faktörler olarak öne çıkmaktadır. Bu bağlamda, küresel barış ve ekolojik sürdürülebilirlik açısından birtakım stratejik yaklaşımlar zorunluluk arz etmektedir. Öncelikle uluslararası çatışmaların derhal sonlandırılması gerekmekte olup, toplumlar arası anlaşmazlıkların diplomatik müzakere süreçleriyle çözümlenmesi büyük önem taşımaktadır. Savaşların neden olduğu tahribatın onarımı, yalnızca fiziksel altyapının yeniden inşası ile sınırlı kalmamalı, aynı zamanda toplumsal travmaların iyileştirilmesini, sosyoekonomik sistemlerin yeniden yapılandırılmasını ve psikolojik rehabilitasyon süreçlerini de kapsamalıdır. Bu bağlamda, çok boyutlu ve disiplinler arası bir yaklaşım benimsenmelidir. Bununla birlikte, bozulan ekolojik sistemlerin yeniden inşasına odaklı çevresel restorasyon projelerinin bilimsel ve teknolojik yöntemler kullanılarak uygulamaya konulması da kritik öneme sahiptir. Bu stratejik yaklaşımlar, insanlığın ortak geleceği için vazgeçilmez bir zorunluluk olarak görülmeli ve küresel ölçekte koordineli bir şekilde hayata geçirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Savaş, ekolojik etki, biyolojik silahlar, çevresel tahribat.

Kaynakça

• Akıllı, H. ve Dirikoç, A. (2015). Uydu kent Nevşehir’de göç çocukları. İdealkent, 6, 17, 252-269.
• Alwaely, A. A., Al-qaralocy, H. N., Al-Asadi, K. A., Chaichan, M. T. ve Kazem, H. A. (2015). The environmental aftermath resulted from chemical bombardment of Halabja Territory for the period 1988-2014. International Journal of Scientific & Engineering Research, 6, 9, 40-44.
• Arda, C. (2006). Nükleer silahlar ve radyasyon. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 63, 1, 139-144.
• Atlas, R. M. (1998). The medical threat of biological weapons. Critical Reviews in Microbiology, 24, 3, 157-168. doi: 10.1080/10408419891294280.
• Bakkaloğlu, A. (2021). Uluslararası göç yönetim ve entegrasyonu, Türkiye örneklemesi. The Journal of International Scientific Researches, 6, 2, 204-217.
• Baş, M., Molu, B., Tuna, H. İ. ve Baş, İ. (2017). Göç eden ailelerin sosyo-kültürel ve ekonomik değişiminin kadın ve çocuk yaşamına etkisi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6, 3, 1680-1693.
• Brown, M. A. ve Brix, K. A. (1998). Review of health consequences from high‐, intermediate‐and low‐level exposure to organophosphorus nerve agents. Journal of Applied Toxicology, 18, 6, 393-408.https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1263(199811/12)18:6<393::AID JAT528>3.0.CO;2-0.
• Bulut, E., Bulut, A., Yıldız, P. A ve Yıldız, A. (2017). Savaş içinde savaş; Tifüsle gelen ölüm. N. Kahraman, M. Turan, Ç. Dürüst, ve T. Yılmaz (Eds.). Uluslararası Savaş ve Kültür Sempozyumu Kongre Kitabı (s. 15-25). Amasya: KIBATEK Kıbrıs Balkanlar Avrasya Türk Edebiyatları Kurumu.
• Collier, P. (1999). On the economic consequences of civil war. Oxford economic papers, 51,1, 168-183.
• Collier, P. (2000). Economic causes of civil conflict and their implications for policy.
• Dere, İ. ve Demirci, E. (2023). Türkiye’de göçmen öğrencilerin eğitimde karşılaştıkları sorunlar. HUMANITAS-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 11, INCSOS VIII özel sayısı, 108-135. https://doi.org/10.20304/humanitas.1239654.
• Ekzayez, A., Flecknoe, M. D., Lillywhite, L., Patel, P., Papamichail, A. ve Elbahtimy, H. (2020). Chemical weapons and public health: assessing impact and responses. Journal of Public Health, 42, 3, e334-e342. https://doi.org/10.1093/pubmed/fdz145.
• Eltringham, S. K. ve Malpas, R. C. (1993). The conservation status of Uganda's game and forest reserves in 1982 and 1983. African Journal of Ecology, 31, 2, 91-105. https://doi.org/10.1111/j.1365-2028.1993.tb00524.x.
• Erkekoğlu, P., ve Koçer-Gümüşel, B. (2018). Kimyasal savaş ajanları: tarihçeleri, toksisiteleri, saptanmaları ve hazırlıklı olma. Hacettepe University Journal of the Faculty of Pharmacy, 38, 1, 24-38.
• Formoli, T. A. (1995). Impacts of the Afghan–Soviet war on Afghanistan's environment. Environmental Conservation, 22, 1, 66-69. https://doi.org/10.1017/S0376892900034093.
• Frischknecht, F. (2003). The history of biological warfare. Human experimentation, modern nightmares and lone madmen in the twentieth century. EMBO Reports, 4, 1, 47-52. https://doi.org/10.1038/sj.embor.embor849.
• Ganesan, K., Raza, S. K. ve Vijayaraghavan, R. (2010). Chemical warfare agents. Journal of Pharmacy and Bio Allied Sciences, 2, 3, 166-178. doi: 10.4103/0975-7406.68498.
• Gerges, M. A. (1993). On the impacts of the 1991 Gulf War on the environment of the region: General observations. Marine Pollution Bulletin, 27, 305-314. https://doi.org/10.1016/0025-326X(93)90038-L.
• Gordon, M. R. (1989). Paris conference condemns the use of chemical arms. The New York Times, 12.
• Hama, S. A., Al-Jaff, B. M. ve Mahmud, B. M. (2009). Common health complains among chemical bombardment survivors in Halabja. The 2nd Kurdistan Conference on Biological Sciences, 12, 1, 312-316.
• Hanson, T., Brooks, T. M., Da Fonseca, G. A., Hoffmann, M., Lamoreux, J. F., Machlis, G., ... ve Pilgrim, J. D. (2009). Warfare in biodiversity hotspots. Conservation Biology, 23, 3, 578-587. https://doi.org/10.1111/j.1523-1739.2009.01166.x.
• Henderson, D. A. (1998). War and Public Health. Barry S. Levy and Victor W. Sidel, eds. New York: Oxford University Press, Politics and the Life Sciences, 17, 1, 84-85. https://doi.org/10.1017/S0730938400025429.
• Henderson, D. A. (1999). The looming threat of bioterrorism. Science, 283, 5406, 1279-1282. doi: 10.1126/science.283.5406.12
• İlbasmış Tamer, S. ve Erdoğan Orhan, İ. (2024). Kimyasal silahlara ve biyoteröre karşı tedavide kullanılan uygulamalar. Ankara Üniversitesi Eczacilik Fakültesi Dergisi, 48, 2, 672-695. doi: 10.33483/jfpau.1363452.
• Jones, R., Wills, B. ve Kang, C. (2010). Chlorine gas: an evolving hazardous material threat and unconventional weapon. Western Journal of Emergency Medicine, 11, 2, 151-156
• Kane, H., ve Peterson, J. A. (1995). The hour of departure: forces that create refugees and migrants 125, Washington, DC: Worldwatch Institute.
• Kılıç, S., (2006). Biyolojik silah olarak toksinler. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 63, 1, 85-106.
• Lastumäki, A., Turja, R., Brenner, M., Vanninen, P., Niemikoski, H., Butrimavičienė, L., ... ve Lehtonen, K. K. (2020). Biological effects of dumped chemical weapons in the Baltic Sea: a multi-biomarker study using caged mussels at the Bornholm main dumping site. Marine Environmental Research, 161, 105036. https://doi.org/10.1016/j.marenvres.2020.105036.
• Lawrence, M. J., Stemberger, H. L., Zolderdo, A. J., Struthers, D. P. ve Cooke, S. J. (2015). The effects of modern war and military activities on biodiversity and the environment. Environmental Reviews, 23, 4, 443-460. https://doi.org/10.1139/er-2015-0039.
• Lin, S. M., Lee, Y., Chen, T. H. ve Lin, J. W. (2015). Habitat preference and management of a Chinese pond turtle population protected by the demilitarized Kinmen Islands. Journal of Herpetology, 49, 3, 399-404. https://doi.org/10.1670/14-012.
• Mojabi, S. M., Navazi, A., Feizi, F. ve Ghourchi, M. (2010, September). Environmental impact of white phosphorus weapons on urban areas. International Conference on Environmental Engineering and Applications, 112-116. doi: 10.1109/ICEEA.2010.5596102.
• Oliver, F. W. (1945). Dust-Storms in Egypt and Their Relation to the War Period, as Noted in Maryut, 1939-45. The Geographical Journal, 106, 1/2, 26-49. https://doi.org/10.2307/1790101.
• Özdemir, Ç., Bozbıyık, A. ve Hancı, İ. H. (2001). Kimyasal silahlar: etkileri, korunma yolları. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 10, 298-300.
• Plumptre, A., Hart, T., Vedder, A. ve Robinson, J. (2000). Support for Congolese conservationists. Science, 288, 5466, 617-617. doi: 10.1126/science.288.5466.617.
• Schmaltz, F. (2006). Neurosciences and research on chemical weapons of mass destruction in Nazi Germany. Journal of the History of the Neurosciences, 15, 3, 186-209. https://doi.org/10.1080/09647040600658229.
• Sidel, V. W. ve Levy, B. S. (2008). The health impact of war. International Journal of Injury Control and Safety Promotion, 15, 4, 189-195. https://doi.org/10.1080/17457300802404935.
• Snoubar, Y. ve Karataş, K. (2015). Bir Sakatlık Nedeni Olarak Savaş, Çatışmalar ve Engelli Çocukların Hakları: Filistin Örneği. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 14, 1, 1-14.
• Swintek, P. (2006). The Environmental effects of war. Student theses, 71, 1-17.
• Talabani, J. M., Ali, A. I., Kadir, A. M., Rashid, R., Samin, F., Greenwood, D., ve Hay, A. W. M. (2018). Long-term health effects of chemical warfare agents on children following a single heavy exposure. Human & Experimental Toxicology, 37, 8, 836-847. https://doi.org/10.1177/0960327117734620.
• Westing, A. H. (1984). Herbicides in war: the long-term ecological and human consequences.
• Xu, S., ve Dodt, A. (2023). Nuclear bomb and public health. Journal of Public Health Policy, 44, 3, 348-359. doi: 10.1057/s41271-023-00420-x.
• Yılmaz, A. G. ve Tatar, V. (2024). Nükleer silahların caydırıcılık gücü bağlamında Rusya-Ukrayna krizinin analizi. Journal of Interdisciplinary Innovation Studies, 4, 2, 200-209. https://doi.org/10.56723/dyad.1408023.