Iuliopolis’te Erken Bizans Dönemi’ne Ait Kiler

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 811 - 830, 30.11.2025

Durmus Gur , Tolga Çelik , Cahit Karakök

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1658053

Öz

Iuliopolis Antik Kenti, Ankara’nın 123 km kuzeybatısında, Nallıhan İlçesi’nin Çayırhan Beldesi, Gülşehri Mevkii’nde bulunmaktadır. Aladağ Çayı’nın ikiye ayırdığı yerleşim alanı daha önceden Sarılar Köyü olarak adlandırılmıştır. Sarıyar Barajı’nın 1950’lerde inşa edilmesiyle birlikte kent, baraj sularının altında kalmıştır. Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nin bilimsel danışmanlığında 1991, 2009 ve sonrasındaki yıllarda bilimsel kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde nekropol olarak kullanılan alanın güneyinde, 2023-2024 yıllarında Geç Roma ve Erken Bizans Dönemi’ne ait birçok veri tespit edilmiştir. Sur kalıntıları, yol ve yapılara ait kalıntılar tespit edilerek kayıt altına alınmıştır. Kasım 2024’te gerçekleştirilen çalışmalarda Erken Bizans Dönemi’ne ait bir kiler tespit edilmiştir. Daha önce kente ait herhangi bir mutfak ya da kiler tespit edilememiş olmakla birlikte, yan yana duvarın dibine yerleştirilmiş in situ durumdaki pişmiş toprak beş pithosun birinin üzerinde Latin haçı bulunmaktadır. Dört numaralı pithosun içinden bir bronz patera ve kilerin içindeki toprak dolgusundan ise p.t. ağırşak, demir balta, cam gözyaşı şişesi, mermer sütun tambur parçası, sütun kaidesi, altar parçası, heykel parçası, iki sikke, seramik parçaları, p.t. tuğla ve kiremit parçaları tespit edilmiştir. Erken Bizans Dönemi’ne ait üç nefli kilise ve mezar yapıları dışında tespit edilen bu kiler, burada bir manastır yapılaşmasının bulunduğunu ve üretim fazlası ürünlerin burada depolandığını göstermektedir. Çalışma kapsamında tespit edilen beş pithos ve diğer küçük buluntular analojik açıdan incelenerek kilerin tarihlendirilmesi yapılmış, elde edilen veriler ışığında Iuliopolis’in mimarisi, sosyoekonomik yapısı, Geç Roma ve Erken Bizans Dönemi’ne ışık tutulmuştur.

An Early Byzantine Larder in Iuliopolis

Öz

The Ancient City of Iuliopolis is located 123 km northwest of Ankara, in the Gülşehri area of Çayırhan Town, Nallıhan District. The settlement, divided by the Aladağ Stream, was previously known as Sarılar Village. With the construction of the Sarıyar Dam in the 1950s, the city was submerged under the dam's waters. Under the scientific supervision of the Anatolian Civilizations Museum in Ankara, archaeological excavations were carried out in 1991, 2009, and subsequent years. In the southern part of the area, which served as a necropolis during the Hellenistic, Roman, and Byzantine periods, numerous findings from the Late Roman and Early Byzantine periods were identified during the 2023–2024 excavations. Remains of fortification walls, roads, and structures have been identified and documented. An Early Byzantine storage room was discovered during excavations in November 2024. No kitchen or storage room had been previously identified in the city. Five in situ terracotta pithoi were found side by side at the base of a wall. One of these pithoi is notable for having a Latin cross on its surface. Inside Pithoi No. 4, a bronze patera was discovered, while the soil fills within the storage room yielded various artifacts, including a terracotta loom weight, an iron axe, a glass unguentarium (tear bottle), a fragment of a marble column drum, a column base, an altar fragment, a sculpture fragment, two coins, ceramic sherds, as well as terracotta brick and roof tile fragments. Apart from the three-aisled church and burial structures dating to the Early Byzantine Period, the discovery of this storage room suggests the presence of a monastic complex in the area, where surplus production was stored. The five pithoi and other small finds identified during the study were analyzed through analogical comparison to date the storage facility. In light of the data obtained were provided into the architecture and socioeconomic structure of Iuliopolis, shedding light on the Late Roman and Early Byzantine Periods.

Anahtar Kelimeler

Byzantine , Iuliopolis , Nallıhan , Pithoi , Roman

Kaynakça

• Aksoy, E. B. and Tekkılıç, İ. (2024). Juliopolis’in izinde: Çayırhan ve çevresinde kültürel miras üzerine yerel bilgi arayışı. Juliopolis I, (Ed.: Ali Metin Büyükkara). Ankara: Koç Üniversitesi VEKAM yayınları, 249-271.
• Arslan, M., Metin, M., Cinemre, M. O., Çelik, T., Türkmen, M., Devecioğlu, Ü. and Üncü, H. (2011). Juliopolis Nekropolü 2009 yılı kurtarma kazısı. 19 Müze çalışmaları ve kurtarma kazıları sempozyumu (29.04-01.05.2010, Ordu), Ankara, 271-304.
• Bosanquet, R. C. (2003). A Roman bronze patera from berwickshire, with notes on similar finds in Scotland (Proceedings of the Society, April 9, 1928, IV). The society of antiquaries of Scotland, 62, 246-254.
• Belke, K. and Restle, M. (1984). Tabula Imperii Byzantini Galatien und Lykaonien, Wien.
• Cheung, C. (2021). Managing food storage in the Roman Empire. Quaternary international, 597, 63-75.
• Dabrowa, E. (2013). Ancyra: factors in the development of the city. EOS, 2, 354-366.
• Demirel-Gökalp, Z. and Tsivikis, N. (2022). Understanding urban transformation in Amorium from Late Antiquity to the Middle Ages. (Ed.: Emiliano Fiori and Michele Trizio), The 24th ınternational congress of Byzantine studies 1(1), Venezia: Edizioni Ca’ Foscari - Venice University Press, 325-344.
• Doğan, S. (2003). Ortaçağ manastır sistemi: Doğu ve Batı manastırları. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 20(2), 73-89.
• Doğan, Y. and Avcu, F. (2018). Nallıhan ve çevresinden yeni yazıtlar II. Olba, XXVI, 415-429.
• Dolmuş, M., Metin, M., Ürün-Karaçetin, İ., Üncü, H., Dolmuş, P. and Büyükkara, A. M. (2024). Juliopolis ve nekropol alanları. Juliopolis 1 (Ed.: Ali Metin Büyükkara), Ankara.
• Fidancı, F. (2016). Pithos buluntuları yoluyla Kuşadası, Kadıkalesi'ndeki Bizans yapılaşmalarına ilişkin öneriler, Ege Üniversitesi, sosyal bilimler enstitüsü, sanat tarihi anabilim dalı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir.
• French, D. (1981). Roma çağında Küçük Asya’daki yollar ve mil taşları fasikül I: Hacı Yolu / Roman Roads and Milestones of Asia Minor Fasc. I: The pilgrim's road, Ankara: British Institute of Archaeology at Ankara.
• French, D. (2013). Roman roads & milestones of Asia Minor, Vol.: 3 milestones. Fasc.: 3.4 Pontus et Bithynia, Ankara: British Institute at Ankara electronic monographs.
• Galanti, A. (1951). Ankara tarihi I. İstanbul: Tan matbaası.
• Güney, H. (2018). New ınscriptions from northeast Phrygia: The cult of Hosios and Dikaios. Gephyra, 15, 101-117.
• Gür, D., Demir, D. and Çelik, T. (2024). Juliopolis Nekropolü’nde Erken Bizans Dönemi staurogram tasvirli tek odalı mezar (Presbyter Paulos’a ait oda mezar). TÜBA-KED, 30, 149-166.
• Gür, D., Demir, D. and Çelik, T. (2025). Ankara Nallıhan Iuliopolis 1 no'lu Bizans kilisesi: Arkeolojik ve tarihsel inceleme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 70, 105-123.
• Gürkan, S. L. (2003). Manastır. TDV İslâm ansiklopedisi, 27, Ankara, 558-560.
• Kaya, T. (2020). Routes and communications in Late Roman and Byzantine Anatolia (ca. 4th-9th Centuries A.D.), A thesis submitted to the graduate school of social sciences of Middle East Technical University, in partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of philosophy in the department of settlement archaeology, Ankara.
• Khamis, E. (2013). Copper alloy objects. (Ed.: William Aylward), excavations at Zeugma, conducted by Oxford University, III, California: PHI, 93-166.
• Kingsley, K. (1987). Monastery. The encyclopedia of religion, I-XVI, New York, 30-35.
• Köse, V., Bilgin, M., Kopçuk, İ. and Şehit, E. (2024). Aspendos’tan 12. yüzyıla tarihlendirilen bir depolama birimi ve kentin Akdeniz ticaretindeki yeri üzerine yeni bulgular. Türk tarih kurumu höyük, 14, 231-256.
• Laflı. E. (2021a). Roman and Byzantine metal finds in the Museum of Amasra (Ancient Amastris) in Paphlagonia (Northwestern Turkey) with an appendix. (Ed.: Ergün Laflı) Greek, Roman, and Byzantine bronzes from Anatolia and neighbouring regions-BAR International Series 3038, 191-208.
• Laflı. E. (2021b). Roman and Early Byzantine metal finds from Hadrianopolis in Paphlagonia (Northwestern Central Turkey) with an appendix. (Ed.: Ergün Laflı) Greek, Roman, and Byzantine bronzes from Anatolia and neighbouring regions-BAR International Series 3038, 209-272.
• Matthews, K. D. (1969). Scutella, patella, patera, patina a study of Roman dinnerware. Expedition, 11(4), Philadelphia, 30-42.
• Marek, C. (2003). Pontus et Bithynia, die Römischen provinzen im Norden Kleinasiens (Zaberns Bildbände zur Archäologie). Mainz: Verlag Philipp Von Zabern.
• Mimaroğlu, S. (2011). Kuşadası, Kadıkalesi/Anaia Kazısı’nda ele geçen Bizans Dönemi günlük kullanım seramikleri, T.C. Ege Üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü, sanat tarihi anabilim dalı, Bizans sanatı bilim dalı (yayımlanmamış doktora tezi), İzmir.
• Mitchell, S. (1974). The plancii in Asia Minor. The journal of Roman studies, 64, 27-39.
• Mitchell, S. (1982). Regional epigraphic catalogues of Asia Minor II: the ınscriptions of North Galatia, BAR International series reports, Oxford, 135.
• Mustață, S. (2017). The Roman metal vessels from Dacia porolissensis. Cluj-Napoca: Mega publishing house.
• Niewöhner, P. (2011). Germia and vicinity Western Galatia during the Roman and Byzantine period. 28. Araştırma sonuçları toplantısı (24 - 28 Mayıs 2010, İstanbul), 1, Ankara, 47-66.
• Onur, F. (2014). Epigraphic research around Juliopolis I: A historical and geographical overview. Gephyra, 11, 65-83.
• Onurkan, S. (1988). Doğu Trakya Tümülüsleri maden eserleri İstanbul Arkeoloji Müzelerindeki Trakya toplu buluntuları. Ankara: Türk tarih kurumu basımevi.
• Oransay, B. S. A. (2021). A group of bronze vessels from Arycanda in Lycia (Southern Turkey). (Ed.: Ergün Laflı) Greek, Roman, and Byzantine bronzes from Anatolia and neighbouring regions-BAR International series 3038, 73-80.
• Öz, C. (2022). Andriake Limanı’ndan koçbaşı saplı bir patera/tagenon. Trakya Üniversitesi edebiyat fakültesi dergisi, 11(22), 157-168.
• Pastutmaz, D. (2009). Knidos üretimi kabartmalı seramikler, Konya Selçuk Üniversitesi, sosyal bilimler enstitüsü (yayımlanmamış doktora tezi). Konya.
• Petchey, M. R. (1979). A Roman patera from Olney. Rec. Buckinghamshire, 21, 35-39.
• Procopius. (1941). The buildings of Procopius. Vol. VII, book V, (Trans: Henry Bronson Dewing). Harvard: Loeb classical library.
• Ramsay, W. M. (1890). The historical geography of Asia Minor. London.
• Ramsay, W. M. (1960). Anadolu’nun tarihi coğrafyası. Ankara: Milli eğitim bakanlığı yayınları.
• Routman, M. L. (2006). Daily life in the Byzantine Empire. Westport: Greenwood press.
• Ruge, W. (1918). Juliopolis. RE, 10(1). 102.
• Rzeźnicka, Z., Kokoszko, M. and Jagusiak, K. (2014). Cured meats in ancient and Byzantine sources: Ham, Bacon and Tuccetum. Studia ceranea, 4, 245-259.
• Sağır, E., Metin, M. and Cinemre, M. O. (2015). Juliopolis Nekropolü 2013 yılı kazısı. 23. Müze çalışmaları ve kurtarma kazıları sempozyumu (04 - 07 Mayıs 2014, Mardin), Ankara, 151-170.
• Şahin, R. (2020). Miletos’tan (Ionia) koç başı saplı bir patera. Seleucia, X, 329-354.
• Şener, M. (2016). Nallıhan. Ankara.
• Ştefănescu, A. (2004). Bronze patera in Roman Dacia. (Ed.: C. Museteanu), The antique bronzes: typology, chronology, authenticity. the acta of the 16th ınternational congress of antique bronzes, organized by the Romanian National History Museum (Bucharest, May 26th–31st, 2003), Bucharest, 421-429.
• Talbot, A. M. (1991). Monastery. Oxford dictionary of Byzantium, 2, Oxford, 1391-1392.
• Tatbul, M. N. and Erciyas, B. (2019). Evaluation of the recent finds at Komana from the Early and Middle Byzantine period. (Ed.: Gocha R. Tsetskhladze and Sümer Atasoy), settlements and Necropoleis of the Black Sea and its hinterland in antiquity select papers from the third international conference 'The Black Sea in antiquity and Tekkeköy: An ancient settlement on the Southern Black Sea coast' 27-29 October 2017, Tekkeköy, Samsun, Oxford. 272-280.
• Tokbudak, D. B. and Çelik, T. (2024). A Roman Imperial torso from the Museum of Anatolian civilizations. Journal of Süleyman Demirel University ınstitute of social sciences, 3(50), 337-348.
• Трейстер, М. Ю. (2022). Римские Бронзовые Патеры Типов Eggers 154–155 В Сарматии. Проблемы истории, филологии, культуры, 1, 23-60.
• Ulusoy, İ., Şen, E., and Diker, C. (2024). Juliopolis Doğu Nekropol alanı jeolojisi. Juliopolis 1 (Ed.: Ali Metin Büyükkara). Ankara. 77-91.
• Waage, F. O. (1937). Greek, Hellenistic, and Roman pottery of Alişar. (Eds.: John Albert Wilson and Thomas George Allen), The Alishar Hüyük seasons of 1930-32 Part III, The University of Chicago Oriantel publications, Vol. 30, 74-186.
• Wamser, L. and Zahlhaas, G. (1998). Rom und Byzanz. Archäologische kostbarkeiten aus bayern. München: Hirmer verlag.
• Yağız, K. and Tosun, M. (2024). Perre 2020-21 kazılarında bulunan pithos/doliumlar üzerine bir değerlendirme. Türk tarih kurumu höyük, 14, 169-198.