Maraş Depremi Sonrasında Sosyal Medya Üzerinden İkincil Travma Geliştiren Genç Yetişkinlerin Deneyimlerinin İncelenmesi: Bir Fenomenoloji Araştırması

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 720 - 743, 30.11.2025

Şeyda Meral , Betül Çuhadar , İmren Karanalbant , Nur Başer Baykal

https://doi.org/10.35341/afet.1526950

Öz

6 Şubat 2023'te Kahramanmaraş merkezli meydana gelen ve birçok ili etkileyen deprem, sosyal medyada hızlı bilgi akışı sayesinde depremi doğrudan yaşamayanları da olumsuz etkilemiştir. Bu çalışmanın amacı Kahramanmaraş Depremi sonrası sosyal medyada yer alan deprem ile ilgili içeriklere maruz kalan gençlerin yaşadıkları süreci incelemektir. Bu kapsamda depremi yaşamamış 12 katılımcı ile çalışılmıştır. Görüşme yapılacak 12 kişinin belirlenebilmesi için 18-26 yaş arasındaki 140 kişiye Sosyal Medya Kullanıcıları için İkincil Travmatik Stres Ölçeği (SM-İTSÖ) uygulanmış ve en yüksek puan alan kişiler seçilmiştir. Katılımcılar, deprem sonrası sosyal medya deneyimlerini yarı yapılandırılmış görüşmelerle aktarmış; travmatik içeriklerin ardından yaşadıkları değişimleri ifade etmişlerdir. Görüşmelerin yazılı dökümleri MAXQDA-24 programı ile analiz edilmiştir. Analiz sonucunda 'etkiler', 'baş etme' ve 'öneriler' olmak üzere üç ana tema belirlenmiştir. 'Etkiler' teması; psikolojik, fiziksel, davranışsal ve bilişsel tepkiler şeklinde sınıflandırılmıştır. 'Baş etme' teması ise sosyal destek alma ve verme, bilinçlenme ve bireysel başa çıkma stratejileriyle ele alınmıştır. Son olarak öneriler ana teması ise paylaşımların hassas içerik barındırmaması ve işlevsel paylaşım alt temalarını içermektedir. Tartışma ve sonuç kısmında çalışma boyunca elde edilen bulgular literatür ışığında yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Deprem , İkincil Travma , Sosyal Medya , Nitel Araştırma

Etik Beyan

Bartın Üniversitesi Rektörlüğü Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu tarafından başvuru dosyasında etik sorun oluşturabilecek sorular/maddeler, süreçler ya da unsurlar bulunmadığından 16.11.2023 tarihli ve 19 numaralı toplantıda 2023-SBB-0741 numaralı başvuruya araştırma için ETİK KURUL ONAY belgesinin verilmesine karar verilmiştir.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Teşekkür

Bu çalışma TÜBİTAK “2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı” desteği ile gerçekleştirilmiştir

Examining the Experiences of Young Adults Who Were Traumatized via Social Media After the Maraş Earthquake: A Phenomenological Research

Öz

The earthquake that struck Kahramanmaraş on February 6, 2023, and affected many provinces in Türkiye, also had a negative impact on individuals who did not experience it directly, largely due to the rapid flow of information on social media. This study aims to explore the experiences of young people who were exposed to earthquake-related content on social media after the Kahramanmaraş earthquake. For this purpose, 12 participants who had not directly experienced the earthquake were selected. To identify these individuals, the Secondary Traumatic Stress Scale for Social Media Users was administered to 140 people aged between 18 and 26, and those with the highest scores were invited to participate. The participants shared their post-earthquake social media experiences through semi-structured interviews and described the changes they observed in themselves after viewing traumatic content. The interview transcripts were analyzed using MAXQDA-24. The analysis revealed three main themes: impacts, coping, and recommendations. The impacts theme was categorized into psychological, physical, behavioral, and cognitive responses. The coping theme included seeking and providing social support, raising awareness, and individual coping strategies. Finally, the recommendations theme focused on avoiding sensitive content in posts and promoting more functional sharing. The findings were interpreted in light of the existing literature in the discussion and conclusion sections.

Anahtar Kelimeler

Earthquake , Secondary Trauma , Social Media , Qualitative Research

Kaynakça

• Abanoz, E. (2018). Bir terör saldırısı sırasında sosyal medya reaksiyonun duygu analizi. Terör ve Uyuşturucu Madde Şiddeti, 214-232.
• Abdalla, S., Cohen, G. H., Tamrakar, S., Koya, S. F., Galea, S. (2021). Media exposure and the risk of post-traumatic stress disorder following a mass traumatic event: An ın-silico experiment. Frontiers in Psychiatry, 12, 1-6. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2021.674263
• Aka, M. (2023). Deprem afeti sonrası psikososyal sorunların iyileştirilmesine yönelik manevi müdahaleler. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), 407-434. https://doi.org/10.17859/pauifd.1327899
• Akpolat, Y., Kaya, G., Çalışkan, A., Karaağaç, Ş. (2021). İzmir deprem afetinden etkilenenler üzerine sosyolojik bir araştırma: Depremle ilgili toplumsal bilincin analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(2), 723-753. https://doi.org/10.16953/deusosbil.841864
• Altun, F. (2018). Afetlerin ekonomik ve sosyal etkileri: Türkiye örneği üzerinden bir değerlendirme. Sosyal Çalışma Dergisi, 2(1), 1-15.
• Arklan, Ü. ve Koçyiğit, İ. (2024). Afet dönemlerinde sosyal medyada dezenformasyonun yayılımı: 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremi örneği. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 525-546. https://doi.org/10.11616/asbi.1453304
• Arslan, E. (2022). Nitel araştırmalarda geçerlilik ve güvenilirlik. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (51), 395-407. https://doi.org/10.30794/pausbed.1116878
• Artantaş, E. ve Gürsoy, H. (2024). Depremin yıkıcı ve ekonomik etkilerini azaltmaya yönelik stratejiler ve Türkiye’nin deprem deneyimlerinden çıkarılacak dersler, Kahramanmaraş ve Gölcük Depremleri örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 192-214. http://doi.org/10.25287/ohuiibf.1331580
• Aşan, H. (2024). 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremi sonrası afet yönetimi açısından sosyal medya hesaplarının güvenirlik analizi ve değerlendirilmesi. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1-Deprem Özel Sayısı-), 411-429. http://doi.org/10.54688/ayd.1412907
• Atalay, G. E. (2017). Şiddeti haber yapmak: Gazeteciler ve travma. Marmara İletişim Dergisi, (28), 21-32. http://doi.org/10.17829/midr.20172833775
• Balcı Çelik, S. ve Altınışık, M. S. (2021). Adaptation of secondary traumatic stress scale to Turkish for social media users: Reliability and validity study. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 11(60), 1-12.
• Başkale, H. (2016). Nitel araştırmalarda geçerlik, güvenirlik ve örneklem büyüklüğünün belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 9(1), 23-28.
• Bayhan, V. ve Yasuntimur, A. (2024). " Deprem, kıyameti yaşamak gibidir": 6 Şubat 2023 deprem mağdurlarının deneyimleri üzerine bir çalışma (Malatya örneği). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 14(3), 1416-1437. http://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1507536
• Bayram, H. M., İpek, R., Sancak, B. N., Eroğlu, M. S. (2025). Post-traumatic stress disorder, sleep problems and nutritional status after the 7.8 and 7.5 magnitude earthquakes in Kahramanmaraş, Turkish: A cross-sevtional study. Online Turkish Journal of Health Sciences, 10(1), 29-37. https://doi.org/10.26453/otjhs.1555533
• Bayram, S., Duman, R. N., Demirtaş, B. (2018). Üç insan, bir olay, üç farklı travmatik deneyim süreci. Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 1(1), 165-182.
• Bıçakcı, A. ve Okumuş, F. (2023). Depremin psikolojik etkileri ve yardım çalışanları. Avrasya Dosyası, 14(1), 206-236.
• Briere, J. N. ve Scott, C. (2021). Travma nedir? B. D. Genç (Ed.), Travma terapisinin ilkeleri: Belirtiler, değerlendirme ve tedavi için bir kılavuz içinde (2. baskı, s. 3-16). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bülbül, T. (2003). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi’nde görev yapan öğretim üyelerinin lisansüstü öğretime öğrenci seçme sürecine ilişkin görüşleri. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (Jfes), 36(1), 167-174. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000069
• Creswell, J. (2012). Educational research: planning, conducting and evaluating quantitave and quanlitavite research.
• Çimen, S. (2020). Öldürmeyen acı güçlendirir mi? Travma sonrası büyüme ve kolektivisttik başa çıkma stillerinin ilişkisi. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 3(5), 158-174.
• Demirhan, K. (2024). Kahramanmaraş Depremlerinden sonra twitter etiketlerinin kriz yönetimi bağlamında analizi. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1-Deprem Özel Sayısı-), 430-454. https://doi.org/10.54688/ayd.1412222
• Erzen, M. Ü. ve Dikkatli, S. (2019). Travma sonrası stres bozukluğunda medyanın rolü. Asya Studies, 1(7), 51-61. https://doi.org/10.31455/asya.530943
• Fariz, S., İlyas, A., Fariz, G. (2021). Pandemi sürecinde sağlık çalışanlarında travma sonrası büyümenin stresle başa çıkma ve algılanan sosyal destek açısından yordanması. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(3), 292-301. https://doi.org/10.53424/balikesirsbd.947458
• Figley, C. R. (2013). Compassion fatigue: Coping with secondary traumatic stress disorder in those who treat the traumatized. Routledge.
• Gören, A. B. (2023). Afet sonrası ikincil travmatik stres ve dini başa çıkma: Kahramanmaraş Depremi örneği. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 23(1), 80-100. https://doi.org/10.33420/marife.1280604
• Güre, M. P. (2022). Yardım edenlere nasıl yardım edilecek?: Afetlerde çalışan profesyonellerle bütünleyici grup terapi uygulamaları. Sosyal Çalışma Dergisi, 6(1), 29-40.
• Herman, J. L. (2021). Terör. T. Tosun (Ed.), Travma ve iyileşme: Şiddetin sonuçları ev içi istismardan siyasi teröre içinde (9. Baskı, s. 41-62). Literatür Yayınları.
• Jurgens, M. ve Helsloot, I. (2018). The effect of social media on the dynamics of (self) resilienceduring disasters: A literature review. Journal of Contingencies and Crisis Management, 26, 79-88. https://doi.org/10.1111/1468-5973.12212
• Kahil, A. ve Palabıyıkoğlu, N. (2018). İkincil travmatik stres. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 10(1), 59-70. https://doi.org/10.18863/pgy.336495
• Karasu, F., Polat, F., Ayar, D., Bakır, E., Arpacı, R. (2024). Correlation between post-traumatic stress disorder and sleep hygiene in adults surviving the 2023 Kahramanmaraş Earthquakes. Psychiatric Quarterly, 95(4), 697-710. https://doi.org/10.1007/s11126-024-10100-y
• Kavak, G., Karaköse, Ş., Koçak, O. (2023). Psikolojik sağlamlık ve ikincil travmatik stres ilişkisi: Sosyal medya kullanımının aracı rolü. Sosyal Çalışma Dergisi, 7(2), 92-111.
• Kavaklılar, E. Z. (2023). Okul psikolojik danışmanlarında ikincil travmatik stres ve başa çıkma: Nitel bir yaklaşım [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. Eğitim Bilimleri Enstitüsü. https://www.proquest.com/openview/2eacdcd4357e90b183edd0f62787c470/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2026366&diss=y
• Kula, N. (2002). Deprem ve dini başa çıkma. Hitit Üniversitesi İlahiyat Üniversitesi, 1(1), 234-255. Lincoln, S. Y. ve Guba, E. G. (1985). Naturalistic inquiry. Thousand Oaks.
• Ludick, M. ve Figley, CR (2017). İkincil travma indüksiyonu ve azaltılması için bir mekanizmaya doğru: İkincil travmatik stres teorisinin yeniden yorumlanması. Travmatoloji, 23(1), 112–123. https://doi.org/10.1037/trm0000096
• Mehrabioun, M. (2024). A multi-theoretical view on social media continuance intention: Combining theory of planned behavior, expectation-confirmation model and consumption values. Digital Business, 4(1), 100070 https://doi.org/10.1016/j.digbus.2023.100070
• Nakajima, Ş. (2012). Deprem ve sonrası psikolojisi. Okmeydanı Tıp Dergisi, 28(2), 150-155. https://doi.org/10.5222/otd.supp2.2012.150
• North, C. S. (2016). Disaster mental health epidemiology: Methodological review and interpretation of research findings. Psychiatry, 79(2), 130–146. https://doi.org/ https://doi.org/10.1080/00332747.2016.1155926
• Özeler Sezici, N. (2023). Dayanışma ve yardımlaşma kavramları üzerinden deprem seferberliği. Ankara Barosu Dergisi, 81(Deprem Özel Sayısı-I Kamu Hukuku), 171-195. https://doi.org/10.30915/Abd.1380939
• Özen Akın, G., Eken, F. O., Ebadi, H. (2021). Başa çıkma, savunma mekanizmaları ve nedensel belirsizlik arasındaki ilişkiler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(Özel Sayı), 416-432. https://doi.org/10.53487/ataunisosbil.840459
• Özdemir, E. K. (2024). Social media in crisis communication: a case analysis of the 2023 Kahramanmaraş Earthquakes. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (44), 112-131. https://doi.org/10.31123/akil.1424208
• Özkan, B. ve Kutun, F. Ç. (2021). Afet psikolojisi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 8(3), 249-256.
• Öztürk, M. ve Demir, Y. (2023). Bilgilendirme ve kaos arasında: afet yönetiminde medyanın rolüne yönelik bibliyometrik bir analiz. TRT Akademi, 8(18), 506-527. https://doi.org/10.37679/trta.1270615
• Roudini, J., Khankeh, H. R., Witruk, E. (2017). Disaster mental health preparedness in the community: A systematic review study. Health Psychology Open, 4(1), 1-12. https://doi.org/10.1177/2055102917711307
• Selçuk, N. (2024). Deprem sonrası ortaya çıkan dayanışma ağları ve gerilim hatlarının sosyolojik analizi: 6 Şubat Depremleri örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (53), 21-35. http://doi.org/10.52642/susbed.1335814
• Scott, F. R. (2023). Social media and its effects on vicarious/secondary trauma in African Americans [Doctoral dissertation] Regent University. https://www.proquest.com/openview/a3b0e12ec850994700c40bd16ad68029/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y
• Singla, A. ve Agrawal, R. (2024). Social media and disaster management: investigating challenges and enablers. Global Knowledge, Memory and Communication, 73(1/2), 100-122. http://dx.doi.org/10.1108/GKMC-12-2021-0206
• Smith, J. (2004). Reflecting on the development of interpretative phenomenological analysis and its contribution to qualitative research in psychology. Qualitive Research in Psychology, 1, 39-54. http://dx.doi.org/10.1191/1478088704qp004oa
• Smith, J. A., Flowers, P., Larkin, M. (2009). Interpretative phenomenological analysis: Theory, method and research. https://doi.org/10.1080/14780880903340091
• Smith, J. A. ve Osborn, M. (2003). Interpretative phenomenological analysis. J. A. Smith (Ed.), In Qualitative psychology: A practical guide to methods (pp. 53-80)
• Şener, S., Bahçeci, V., Doğru, H., Sel, Z., Ertaş, M., Songür, S., Tütüncü, Ö. (2017). Turizm alanındaki nitel araştırmaların güvenirlik ve geçerlik ölçütleri kapsamında değerlendirilmesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 28(1), 7-26. https://doi.org/10.17123/atad.316083
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023). 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri raporu. Ankara: T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. https://www.sbb.gov.tr/2023-kahramanmaras-ve-hatay-depremleri-raporu/
• Tekindal, M. ve Uğuz Arsu, Ş. (2020). Nitel araştırma yöntemi olarak fenomenolojik yaklaşımın kapsamı ve sürecine yönelik bir derleme. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 20(1), 153-172.
• Toker, A. (2022). Sosyal bilimlerde nitel veri analizi için bir kılavuz. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (51), 319-345. https://doi.org/10.30794/pausbed.1112493
• Usta, E. ve Yükseler, M. (2021). Afetlerde sosyal medya kullanımı ve etik ikilemler: İzmir Seferihisar Depremi örneği. Afet ve Risk Dergisi, 4(2), 249-269. https://doi.org/10.35341/afet.981246
• Ülken, F. B. ve Kılınç, F. (2018). Çocukların çevrimiçi ortamda karşılaştıkları risk türleri ile aracılık uygulamaları arasındaki ilişki. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(1), 124-145. Wong, M., Looney, E., Michaels, J., Palesh, O., Koopman, C. (2006). A preliminary study of peritraumatic dissociation, social support and coping in relation to posttraumatic stress symptoms for a parent’s cancer. Psycho-oncology, 15(12), 1093-1098. https://doi.org/10.1002/pon.1041
• Yehuda, R., Flory, J. D., Southwick, S., Charney, D. S. (2015). Developing an agenda for translational studies of resilience and vulnerability following trauma exposure. Annals of the New York Academy of Sciences, 1071(1), 379–396. https://doi.org/10.1196/annals.1364.028
• Yağar, F. ve Dökme, S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: Araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yalçın, H. (2022). Bir araştırma deseni olarak fenomenoloji. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 213-232. https://doi.org/10.18037/ausbd.1227345
• Yıldırım, F. E. (2023). 6 Şubat 2023 depreminde Türkiye’de twitter’ın kullanımı. Intermedia International E-Journal, 10(19), 276-292. https://doi.org/10.56133/intermedia.1354699
• Zhong, B., Huang, Y., Liu, Q. (2021). Mental health toll from the coronavirus: Social media usage reveals wuhan residents’ depression and secondary trauma in the covıd-19 outbreak. Computers in Human Behavior, 114, 1-10. https://doi.org/10.1016/j.chb.2020.106524