Disaster Infodemic: Analyzing the Accuracy of News in Times of Crisis

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 3, 1400 - 1423, 30.11.2025

Ülkü İlgi Eldem Anar

https://doi.org/10.35341/afet.1611903

Öz

Digital Media Literacy, Disaster Infodemic, New Media, News, Reality Check

Anahtar Kelimeler

Digital Media Literacy , Disaster Infodemic , New Media , News , Reality Check

Afet İnfodemisi: Kriz Anlarında Haberlerin Gerçeklik Analizi

Öz

Olağanüstü kriz ve afet durumlarında gazetecilik yapmak etik değerlerle birlikte toplum sağlığı ve güvenliği özelinde düşünülmesi gereken çok önemli bir konudur. Medya ortamının sürekli dönüşüm geçirdiği günümüzde, gazetecilik mesleği yalnızca geleneksel görevlerini yerine getirmekle kalmayıp, çoklu ortamın ortaya çıkardığı yeni yetkinlik ve sorumluluk alanlarını da benimsemek zorundadır. Yeni medyanın hızlı iletim, yayılım ve etkileşim kapasitesi, hem gazeteciler hem de okurlar açısından gerçek habere erişim ve doğruluk teyidi gerekliliğini gündeme getirmektedir. Bu bağlamda dijital medya okuryazarlık düzeyinin artırılması, özellikle afetler ve olağanüstü durumlarda hızla yayılan içeriklerin incelenmesiyle birleştiğinde, toplum sağlığı ve güvenliği açısından kritik bir çalışma alanı oluşturmaktadır. Bu çalışmada, 2023 Kahramanmaraş depremi sürecinde hem içerik üretimi hem de bu içeriklerin doğruluk teyidi açısından ulusal gazetelerden Hürriyet, Milliyet, Sabah ve TRT Haber aracılığıyla ulaşılan toplam 2.572 haber incelenmiştir. Araştırmada, Dünya Sağlık Örgütü’nün COVID-19 sürecinde infodemiyle mücadele için belirlediği dört kriter temel alınmış; 'infodemi' kavramı afet bağlamında yeniden değerlendirilerek 'afet infodemisi' olarak tanımlanmıştır. Çalışmanın bir diğer önemli boyutu, sosyal medyada dolaşan söylentilerin ana akım medyaya yansıyarak haberleştirilmesi ve bu içeriklerin doğruluk teyidinin sonraya bırakılması durumudur. Araştırma bulguları, yalan haber ve içeriklerin büyük ölçüde sosyal medyadaki paylaşımlardan kaynaklandığını göstermektedir. Olay anında hızla yayılan söylentilerin kesin yargılara dönüştüğü, bu tür yanlış bilgilerin ise hem afet bölgesindeki arama-kurtarma çalışmalarını olumsuz etkilediği hem de olayları uzaktan takip eden toplum kesimlerinde korku ve endişeye yol açtığı tespit edilmiştir. Çalışma, nitel içerik analizi ve nicel korelasyon analizi tekniklerini bir arada kullanan karma yöntem yaklaşımıyla yürütülmüştür; böylece hem haber metinlerinin anlam boyutu hem de belirli değişkenler arasındaki istatistiksel ilişkiler ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Afet İnfodemisi , Dijital Medya Okuryazarlığı , Gerçeklik Teyiti , Haber , Yeni Medya

Etik Beyan

Çalışmanın tüm süreçlerinin araştırma ve yayın etiğine uygun olduğunu, etik kurallara ve bilimsel atıf gösterme ilkelerine uyduğumu beyan ederim.

Kaynakça

• Anar, Ö. (2020). Fütürist açıdan karma gerçeklik üzerine bir inceleme. Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 6, 42–49. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uskudariibfd/issue/49184/628885
• Arendt, H. (2006). Eichmann in Jerusalem: A report on the banality of evil. Penguin. (Türkçe çeviri: Kötülüğün sıradanlığı, Metis Yayınları).
• Arklan, Ü., ve Koçyiğit, İ. (2024). Afet dönemlerinde sosyal medyada dezenformasyonun yayılımı: 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri örneği. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 525–546. https://doi.org/10.11616/asbi.1453304
• Atkinson, R., ve Hilgard, E. (1995). Psikolojiye giriş I (K. Atakay, M. Atakay, ve A. Yavuz, Çev.). Sosyal Yayınlar.
• Berelson, B. (1952). Content analysis in communication research. Springer.
• Can, E., Bak, G., Karadağ, B., ve Nazlı, F. (2025). 2020–2024 döneminde Türkiye’de infodemi konulu lisansüstü tezlerin bibliyometrik ve tematik analizi. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 41–60. https://doi.org/10.55580/oguzhan.1701729
• Chouliaraki, L. (2006). The spectatorship of suffering. Sage.
• Cinelli, M., Quattrociocchi, W., Galeazzi, A., Valensise, C. M., Brugnoli, E., Schmidt, A. L., Zola, P., Zollo, F., ve Scala, A. (2020). The COVID-19 social media infodemic. Scientific Reports, 10(1), 16598. https://doi.org/10.1038/s41598-020-73510-5
• Gölbaşı, S. D., ve Metintaş, S. (2020). COVID-19 pandemisi ve infodemi. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 5, 126–137. https://dergipark.org.tr/tr/pub/estudamhsd/issue/57047/773857
• Graves, L., ve Amazeen, M. A. (2019). Fact-checking as idea and practice. In T. P. Vos ve F. Hanusch (Eds.), The Oxford encyclopedia of journalism studies. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190228613.013.808
• Houston, J. B., Hawthorne, J., Perreault, M. F., Park, E. H., Goldstein Hode, M., Halliwell, M. R., Turner McGowen, S. E., Davis, R., Vaid, S., McElderry, J. A., ve Griffith, S. A. (2015). Social media and disasters: A functional framework for social media use in disaster planning, response, and research. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 9(6), 712–719. https://doi.org/10.1017/dmp.2015.8
• Karlova, N. A., ve Fisher, K. E. (2013). A social diffusion model of misinformation and disinformation for understanding human information behaviour. Information Research, 18(1), Paper 573. http://informationr.net/ir/18-1/paper573.html
• Keyes, R. (2004). The post-truth era: Dishonesty and deception in contemporary life. St. Martin’s Press.
• McIntyre, L. (2018). Post-truth. MIT Press.
• Mertek, S. (2020). Post-truth’u Hannah Arendt ile okumak. Liberal Düşünce Dergisi, 25(97), 205–225. https://doi.org/10.36484/liberal.682725
• Özdağ, Ü. (2014). Algı yönetimi, propaganda, psikolojik savaş, örtülü operasyon ve enformasyon savaşı. Kripto.
• Plato. (2007). The Republic (D. Lee, Trans.). Penguin Classics. (Original work published ca. 380 BCE).
• Potter, W. J. (2005). Media literacy. Sage Publications.
• Quarantelli, E. L. (2002). The role of the mass communication system in natural and technological disasters and possible extrapolation to terrorism situations. Risk Management, 4(4), 7–21. https://doi.org/10.1057/palgrave.rm.8240128
• Reuter, C., ve Kaufhold, M. A. (2018). Fifteen years of social media in emergencies: A retrospective review and future directions for crisis informatics. Journal of Contingencies and Crisis Management, 26(1), 41–57. https://doi.org/10.1111/1468-5973.12196
• Smith, L. (2018, Ocak 10). Trump-Mexico border wall: What is happening, who will pay for it and what is the US president saying on the border barrier? Independent. https://www.independent.co.uk
• Tierney, K. (2003). Conceptualizing and measuring organizational and community resilience. Disaster Research Center Working Paper.
• Vosoughi, S., Roy, D., ve Aral, S. (2018). The spread of true and false news online. Science, 359(6380), 1146–1151. https://doi.org/10.1126/science.aap9559
• Wardle, C., ve Derakhshan, H. (2017). Information disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policymaking. Council of Europe. https://edoc.coe.int/en/media/7495-information-disorder-toward-an-interdisciplinary-framework-for-research-and-policy-making.html
• Young, D. G., Jamieson, K. H., Poulsen, S., ve Goldring, A. (2018). Fact-checking effectiveness as a function of format and tone: Evaluating FactCheck.org and FlackCheck.org. Journalism ve Mass Communication Quarterly, 95(1), 49–75. https://doi.org/10.1177/1077699017710453
• URL 1; World Health Organization. Managing the COVID-19 infodemic: Promoting healthy behaviours and mitigating the harm from misinformation and disinformation. https://www.who.int/publications/i/item/9789240010314/(Son Erişim: 25.03.2023)
• URL 2; TRT Haber. AFAD ve Kızılay’a yapılan bağışlara vergi indirimi uygulanacak. https://www.trthaber.com/haber/ekonomi/afad-ve-kizilaya-yapilan-bagislara-vergi-indirimi-uygulanacak-745008.html/ (Son Erişim:25.03.2025)
• URL 3; TRT Haber. İletişim Başkanlığı depremle ilgili dezenformasyon bülteni yayımladı. https://www.trthaber.com/haber/gundem/iletisim-baskanligi-depremle-ilgili-dezenformasyon-bulteni-yayimladi-746842.html/(Son Erişim: 25.03.2023)
• URL 4; Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. Kahramanmaraş’ta meydana gelen depremler hakkında basın bülteni. https://www.afad.gov.tr/kahramanmarasta-meydana-gelen-depremler-hk-basin-bulteni19/(Son Erişim: 25.03.2023)
• URL 5; Öğretmenler Sitesi. Depremde ölen öğretmenlerin ve müdürlerin isimleri açıklandı. https://www.ogretmenlersitesi.com/depremde-olen-ogretmenlerin-ve-mudurlerin-isimleri-aciklandi/(Son Erişim: 25.03.2023)
• URL 6; Independent Türkçe.AFAD Kahramanmaraş merkezli depremlere ilişkin rapor yayımladı. https://www.indyturk.com/node/615261/haber/afadkahramanmara%C5%9F-merkezli-depremlere-ili%C5%9Fkin-rapor-yay%C4%B1mlad%C4%B1/(Son Erişim: 23.03.2023)
• URL 7; Milliyet.100’e yakın hekim hayatını kaybetti. https://www.milliyet.com.tr/gundem/100e-yakin-hekim-hayatini-kaybetti-6904390/(Son Erişim: 2.03.2023)
• URL 8; Hürriyet. Kahramanmaraş yalan haber arşivi. https://www.hurriyet.com.tr/arama/#/?page=2vekey=kahramanmara%C5%9F%20yalan%20haber/(Son Erişim: 25.03.2023)
• URL 9; Hürriyet.Twitter depremde nasıl yalan makinesi oldu? https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/nedim-sener/twitter-depremde-nasil-yalan-makinesi-oldu-42226007/(Son Erişim: 25.03.2023)
• Zarocostas, J. (2020). How to fight an infodemic. The Lancet, 395(10225), 676. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30461-XURL1 /(Son Erişim: 23.03.2023)